Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami, ustawy o niektórych zabezpieczeniach finansowych oraz ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze

niebędącego jednocześnie uczestnikiem prowadzonego przez siebie systemu, a także
jakiejkolwiek osoby trzeciej, która takie zabezpieczenie ustanowiła. Ponadto dokonano zmian
redakcyjnych mających na celu poprawę czytelności przepisu.
W art. 2 pkt 5 projektu ustawy proponuje się dokonanie zmiany art. 77 ust. 4 ustawy – Prawo
upadłościowe i naprawcze, polegającej na rozszerzeniu katalogu wyłączeń od zasady
przewidzianej w art. 77 ust. 1, stanowiącej, iż nieważne są czynności prawne upadłego
dotyczące mienia wchodzącego do masy upadłości, wobec którego upadły utracił prawo
zarządu. Katalog przedmiotów, które nie wchodzą do masy upadłości, rozszerzono
o zabezpieczenia ustanowione przez upadłego będącego uczestnikiem systemu na rzecz
innego uczestnika systemu w związku z jego uczestniczeniem w systemie lub na rzecz
Narodowego Banku Polskiego, banku centralnego innego państwa lub Europejskiego Banku
Centralnego, z którymi ten upadły dokonywał operacji.
W dyrektywie zakres podmiotowy regulacji dotyczących skutków ogłoszenia upadłości
rozszerzono o podmiot prowadzący system interoperacyjny, który nie jest uczestnikiem.
W art. 1 pkt 7 projektu ustawy dotyczącym zmiany art. 7 ustawy o ostateczności rozrachunku,
który reguluje moment powstania skutków ogłoszenia upadłości, dodano odesłanie
umożliwiające stosowanie wprost odpowiednich przepisów ustawy – Prawo upadłościowe
i naprawcze, a także przewidziano możliwość odpowiedniego zastosowania przepisów ustawy
– Prawo upadłościowe i naprawcze do niebędącego uczestnikiem podmiotu prowadzącego
system interoperacyjny. Ponadto zakres podmiotowy tego przepisu w jego obecnym
brzmieniu obejmuje uczestnika krajowego, czyli uczestnika systemu płatności lub systemu
rozrachunku papierów wartościowych, który ma siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej. Natomiast w zaproponowanym w projekcie ustawy nowym brzmieniu tego przepisu
zastąpiono termin „uczestnik krajowy” terminem „uczestnik systemu”. W wyniku tej zmiany
nastąpi rozciągnięcie ww. regulacji dotyczącej momentu powstania skutków ogłoszenia
upadłości także na niemających siedziby na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
uczestników systemów płatności, które podlegają prawu polskiemu. W art. 1 pkt 8 projektu
ustawy wprowadzono także przepis (art. 15a ustawy o ostateczności rozrachunku)
umożliwiający odpowiednie stosowanie przepisów art. 66, 67, 80 oraz art. 135 – 137 ustawy –
Prawo upadłościowe i naprawcze do niebędącego uczestnikiem podmiotu prowadzącego
system interoperacyjny.
W obecnym stanie prawnym art. 80 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze reguluje
wpływ ogłoszenia upadłości uczestnika systemu płatności lub systemu rozrachunku papierów

7
wartościowych na możliwość wykorzystania środków pieniężnych i papierów wartościowych
dostępnych na rachunku rozliczeniowym oraz papierów wartościowych zapisanych na
rachunku rozliczeniowym stanowiących zabezpieczenie kredytu uzyskanego w ramach
systemu, o ile kredyt taki może być udostępniony w ramach istniejącej umowy do wykonania
jego zobowiązań wynikających ze zleceń rozrachunku, wprowadzonych do systemu
najpóźniej w dniu ogłoszenia upadłości. Art. 137 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze
obejmuje ochroną jedynie zlecenia, które zostały wprowadzone do systemu oraz zostały
wykonane w dniu ogłoszenia upadłości, a agent rozrachunkowy, partner centralny lub izba
rozliczeniowa wykażą, iż po terminie rozrachunku nie wiedzieli ani nie mogli wiedzieć
o ogłoszeniu upadłości. W dotychczasowym stanie prawnym określenie dnia, z którym są
związane określone skutki w postępowaniu upadłościowym, a tym samym dla masy
upadłości, jest ograniczone do dnia ogłoszenia upadłości.
W art. 2 pkt 6 projektu ustawy, w ślad za regulacją zawartą w dyrektywie, wprowadza się
termin „dzień roboczy systemu” (art. 80 ust. 2 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze),
który oznacza okres obejmujący cały cykl pracy systemu, w trakcie którego są wykonywane
rozliczenia lub rozrachunki. Ramy czasowe dnia roboczego systemu, w trakcie których
dochodzi do realizacji zleceń, mogą wykraczać poza ramy dnia kalendarzowego, w związku
z czym dzień roboczy systemu może się zaczynać i kończyć w następujących po sobie dniach
kalendarzowych, o ile podmiot prowadzący system określi tak cykl wykonywania zleceń
w zasadach funkcjonowania systemu. W wyniku przyjęcia rozwiązania, w ramach którego
dzień roboczy systemu będzie rozpoczynał się w dniu ogłoszenia upadłości i może zakończyć
się w następującym po nim dniu kalendarzowym, nastąpi wyeliminowanie potencjalnych
niejednoznaczności interpretacyjnych związanych z terminem „dzień” (w którym jest
ogłoszona upadłość), zawartym obecnie w art. 80 oraz art. 137 ustawy – Prawo upadłościowe
i naprawcze. Spowoduje to usunięcie ryzyka związanego z niejednoznacznym statusem zleceń
wprowadzonych do systemu w dniu ogłoszenia upadłości zleceniodawcy,
a „nieprzetworzonych” przez system do końca tego dnia kalendarzowego, oraz umożliwi
wykorzystanie środków majątkowych upadłego, o których mowa w art. 80 ustawy – Prawo
upadłościowe i naprawcze, w celu wykonania jego zobowiązań wynikających ze zleceń
rozrachunku wprowadzonych do systemu najpóźniej w dniu roboczym systemu
rozpoczynającym się w dniu ogłoszenia upadłości. Wprowadzenie tego terminu nie nałoży na
podmioty prowadzące systemy nowych obowiązków, ponieważ zgodnie z art. 17 ust. 2 pkt 3
i 4 ustawy o ostateczności rozrachunku podmiot zamierzający prowadzić system wśród zasad
jego funkcjonowania musi określić m.in. moment wprowadzenia zlecenia do systemu oraz

8
zasady przekazywania, wprowadzania i wykonywania zleceń rozrachunku, przez co
faktycznie określa ramy czasowe funkcjonowania systemu.
Ponadto w art. 2 pkt 6 projektu ustawy proponuje się także dokonanie zmian w art. 80 ustawy
– Prawo upadłościowe i naprawcze, polegających na rozszerzeniu katalogu przedmiotów,
które mogą zostać wykorzystane w celu wykonania zobowiązań upadłego uczestnika systemu
płatności lub systemu rozrachunku papierów wartościowych. Katalog tych przedmiotów
rozszerzono z papierów wartościowych na całość instrumentów finansowych znajdujących się
na rachunku rozliczeniowym upadłego. Dodatkowo w art. 137 ustawy – Prawo upadłościowe
i naprawcze proponuje się dokonanie odpowiednich zmian przewidzianych w dyrektywie
(art. 1 pkt 6 lit. a), polegających na określeniu momentu, od którego zlecenie rozrachunku
podmiotu, którego upadłość została ogłoszona, korzysta z ochrony prawnej, czyli od
momentu, w którym zlecenia stały się nieodwołalne zgodnie z zasadami działania tego
systemu.
Zmianie powinno także ulec brzmienie art. 135 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze
(art. 2 pkt 7 projektu ustawy), z uwagi na konieczność dokonania transpozycji art. 3 ust. 2
dyrektywy 98/26/WE, w wyniku której zagwarantowano skuteczność i niepodważalność
umów zawartych w ramach systemów płatności i rozrachunku papierów wartościowych.
Przepis ten w nowym brzmieniu ma na celu wyłączenie tych regulacji, które umożliwiałyby
podważenie ważności i skuteczności prawnej umów zawartych w ramach systemów przed
ogłoszeniem upadłości i zapewnienie ochrony prawnej tym umowom, chociaż wprowadzenie
zlecenia do systemu i wynik kompensowania nastąpiły już po ogłoszeniu upadłości
uczestnika systemu. Zmienia on ogólną zasadę postępowania upadłościowego, zgodnie z
którą z chwilą ogłoszenia upadłości cały majątek upadłego staje się masą upadłości, która
służy zaspokojeniu wierzycieli (art. 61 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze).

3. Zmiana ustawy o niektórych zabezpieczeniach finansowych
Podstawową zmianą zaproponowaną w projekcie ustawy związaną z koniecznością
implementacji dyrektywy jest wprowadzenie wierzytelności kredytowej jako kategorii
aktywów, stanowiących przedmiot zabezpieczenia wierzytelności (wierzytelności
finansowej). Ustawa o niektórych zabezpieczeniach finansowych ze względu na swój
szczególny charakter określa odmienne od obowiązującego porządku prawnego zasady
ustanawiania i wykonywania zabezpieczeń finansowych, a także zasady zaspokajania się
z tych zabezpieczeń. Zasady te dotyczą podmiotów ściśle określonych w ustawie o niektórych

9
zabezpieczeniach finansowych. Uwzględnienie – obok środków pieniężnych i instrumentów
finansowych – wierzytelności kredytowych jako przedmiotu zabezpieczenia wymaga
odpowiedniego dostosowania przepisów ustawy o niektórych zabezpieczeniach finansowych,
w kontekście specyfiki tego rodzaju wierzytelności.
Zmiany w art. 1, 5 i art. 8 ust. 1 ustawy o niektórych zabezpieczeniach finansowych oraz
art.
498 ust. 4 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze polegają na włączeniu
wierzytelności kredytowych do listy aktywów, na których można ustanowić zabezpieczenie
finansowe, oraz uwzględnienia ich w dotychczasowych przepisach. Umowa o ustanowienie
zabezpieczenia finansowego na wierzytelnościach kredytowych może polegać zarówno na
przeniesieniu, jak i ustanowieniu zastawu finansowego.
Zmiana art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy o niektórych zabezpieczeniach finansowych wynika
z konieczności uwzględnienia dyrektywy 2006/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady
z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez
instytucje kredytowe (Dz. Urz. UE L 177 z 30.06.2006) jako aktualnie regulującej instytucje
wielostronnych banków rozwoju.
Przewidziana w projekcie ustawy zmiana art. 3 pkt 2a ustawy o niektórych zabezpieczeniach
finansowych wprowadza definicję wierzytelności kredytowej. Kluczowe jest jej ujęcie
podmiotowe, jak i przedmiotowe. Biorąc pod uwagę pierwszy aspekt, należy zauważyć, iż ze
względu na swój transgraniczny charakter ustawa musi uwzględniać poza podmiotami
działającymi na gruncie prawa polskiego, które są upoważnione do udzielania kredytów,
wszelkie podmioty posiadające takie uprawnienie na gruncie któregokolwiek państwa
członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
Wobec tego na gruncie prawa polskiego zostało zastosowane odesłanie do ustawy z dnia
29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 92, poz. 665, z późn. zm.) oraz do
ustawy z dnia 14 grudnia 1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych
(Dz. U. z 1996 r. Nr 1, poz. 2, z późn. zm.), co pozwoli zaliczyć do grona podmiotów
legitymowanych do udzielania kredytów banki (zarówno krajowe, jak i zagraniczne),
instytucje kredytowe, oddziały instytucji kredytowych, oddziały banków zagranicznych oraz
spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe. Na poziomie europejskim ustawodawca
zastosował ogólne odesłanie do ustawodawstw tych państw. Podmioty te są upoważnione do
udzielania kredytów lub pożyczek na gruncie aktów prawnych utworzonych w wyniku
implementacji dyrektywy 2006/48/WE.

10
W aspekcie przedmiotowym definicja uznaje wierzytelność kredytową, gdy jest
wierzytelnością mającą swoje źródło w umowie kredytu lub umowie pożyczki. Przez umowę
kredytu, zgodnie z art. 69 ustawy – Prawo bankowe, należy rozumieć umowę, w której bank
zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy, na czas oznaczony w umowie, kwotę
środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do
korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego
kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od
udzielonego kredytu.
Natomiast zgodnie z art. 720 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U.
Nr 16, poz. 93, z późn. zm.) przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się
przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co
do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość
rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.
Mimo literalnego brzmienia definicji wierzytelność nie musi mieć swojego źródła w umowie
kredytu. Pozwoli to instytucjom, przy uwzględnieniu umowy pożyczki jako źródła
wierzytelności kredytowej, na szersze wykorzystanie aktywów jako zabezpieczenia przy
transakcjach między profesjonalnymi podmiotami. Dodatkowo trzeba zauważyć, iż
wierzytelność kredytową stanowią wszelkie wierzytelności pochodzące z kredytu lub
pożyczki. To sprawia, że przedmiotem zabezpieczenia są objęte wszelkie należne od dłużnika
wierzytelności kredytowej świadczenia, które do dnia ustanowienia zabezpieczenia nie
zostały wykonane.
Takie skonstruowanie definicji wierzytelności kredytowej jest w pełni zgodne z intencją
dyrektywy.
Uwzględniając postulat dyrektywy dotyczący minimalizacji wymogów formalnych przy
ustanowieniu zabezpieczenia na wierzytelności kredytowej, ważność i skuteczność takiej
umowy jest uzależniona jedynie od dokumentu będącego „wykazem wierzytelności”.
Dokument ten jest tworzony przez ustanawiającego zabezpieczenie; powinien uwzględniać
pewne niezbędne elementy identyfikujące daną wierzytelność kredytową, w tym strony,
formę oraz datę i miejsca zawarcia umowy, z której ona wynika, jak również wartość tej
wierzytelności w chwili ustanowienia zabezpieczenia finansowego, oraz wskazywać
wierzytelności finansowe, które zabezpiecza. Według dyrektywy jest to jedyny wymóg
formalny do ustanowienia zabezpieczenia pod względem jego skuteczności i ważności.
Projekt ustawy, na podstawie upoważnienia wynikającego z dyrektywy, przewiduje uznanie

11