Poselski projekt ustawy o spółdzielniach

Ustawa o spółdzielniach projekt
40
Art. 145.
1. Krajowa Rada Spółdzielcza istniejąca w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy staje się z
tym dniem Krajową Radą Spółdzielczą w rozumieniu przepisów niniejszej ustawy.
2. Zgromadzenie Ogólne Krajowej Rady Spółdzielczej dokona zmiany statutu Krajowej Rady
Spółdzielczej i przedstawi ją Sądowi Okręgowemu w Warszawie w celu stwierdzenia
zgodności zmienionego statutu z prawem w terminie 12 miesięcy od wejścia w życie
niniejszej ustawy.
3. Przepis art. 144 ust. 2 stosuje się odpowiednio.

Art. 146.
Dotychczasowe przepisy wykonawcze, wydane na podstawie art. 129 ustawy z dnia 16
września 1982 r. – Prawo spółdzielcze, pozostają w mocy do czasu wydania przepisów
wykonawczych na podstawie art. 102 niniejszej ustawy, nie dłużej jednak niż 24 miesiące od
dnia wejścia w życie niniejszej ustawy.

Art. 147.
Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2013 r.

Ustawa o spółdzielniach projekt
41
Uzasadnienie

Obecnie obowiązujące Prawo spółdzielcze z 1982 r. było dotychczas ponad
trzydzieści razy nowelizowane. Kolejne nowelizacje, o większym lub mniejszym zasięgu,
miały na celu dostosowanie tego prawa do zmieniających się warunków społeczno-
gospodarczych. Nie doprowadziły one jednak do poprawy efektywności działania spółdzielni
w nowych warunkach ustrojowych, powodowały natomiast powstawanie wielu luk prawnych
i wątpliwości interpretacyjnych.
Nie ulega zatem wątpliwości konieczność dokonania w prawie spółdzielczym
dalszych, istotnych zmian. Powstaje jednak pytanie, czy takie zmiany powinny przybrać
postać kolejnej nowelizacji, czy też nowej ustawy. Powstaje też pytanie, czy obecnie nadal
jest możliwe utrzymywanie jednej ustawy regulującej działalność wszystkich spółdzielni, czy
też wskazane byłoby przygotowanie projektu regulacji zawierającej wyłącznie przepisy
ogólne, dotyczące wszystkich spółdzielni, oraz przepisy o związkach spółdzielczych i Radzie
Spółdzielczej, przy założeniu, że odrębne akty normatywne regulowałyby działalność
spółdzielni poszczególnych rodzajów.
Już obecnie funkcjonują przepisy szczególne, odnoszące się zwłaszcza do banków
spółdzielczych, spółdzielczych kas oszczędnościowo – kredytowych, spółdzielni
mieszkaniowych i spółdzielni socjalnych. Wskazane jest ponadto opracowanie projektów
odrębnych ustaw o spółdzielniach rolniczych (zwłaszcza rolniczych spółdzielniach
produkcyjnych) oraz o spółdzielniach pracy. Do czasu wejścia w życie ustaw regulujących
działalność ostatnio wymienionych spółdzielni przewiduje się zatem utrzymanie w mocy
przepisów art. 138-203 ustawy - Prawo spółdzielcze.
Względy pragmatyczne przemawiają zatem za przyjęciem rozwiązania, że nowa
ustawa o spółdzielniach powinna zawierać wyłącznie regulacje ogólne, dotyczące spółdzielni
wszystkich rodzajów, kwestie zaś szczegółowe powinny być regulowane w odrębnych
ustawach. Dla projektu takiej ustawy proponuje się przyjęcie historycznej nazwy ustawy o
spółdzielniach, nawiązującej do ustawy o spółdzielniach z 1920 r., która była jedną z
pierwszych unifikacji w dziedzinie prawa cywilnego w odrodzonej po pierwszej wojnie
światowej II Rzeczypospolitej Polskiej. Należy podkreślić, że wymieniona ustawa również
nie zawierała przepisów szczególnych, dotyczących spółdzielni różnych rodzajów.
Proponowany projekt ustawy o spółdzielniach zawiera zatem wyłącznie przepisy
wspólne dla wszystkich spółdzielni, a także przepisy o związkach spółdzielczych i Krajowej
Radzie Spółdzielczej. Rozwiązania tego projektu z natury rzeczy nawiązują więc w pewnym

Ustawa o spółdzielniach projekt
42
stopniu do ustawy o spółdzielniach z 1920 r. Poza tym przejmują one liczne rozwiązania z
obecnie obowiązującego Prawa spółdzielczego w takim zakresie, w jakim te rozwiązania
sprawdziły się w praktyce i nie wymagają modyfikacji w nowych warunkach ustrojowych.
Projektowana ustawa nie zawiera, inaczej niż Kodeks spółek handlowych, przepisu
określającego jej stosunek do Kodeksu cywilnego. Oznacza to, że w sprawach
nieuregulowanych w ustawie do stosunków spółdzielczych stosuje się wprost przepisy tego
Kodeksu.

Projekt ustawy o spółdzielniach zawiera następujące rozwiązania szczegółowe,
odbiegające od regulacji przewidzianych w obowiązującym Prawie spółdzielczym.
1. Definicja spółdzielni (art. 1 projektu) nawiązuje do definicji zamieszczonej w
ustawie o spółdzielniach z 1920 r. oraz jest dostosowana do zasad spółdzielczych ustalonych
przez Międzynarodowy Związek Spółdzielczy na Kongresie w Manchesterze w 1995 r., w
tym zwłaszcza do poprzedzającej te zasady definicji spółdzielni (podkreślono w niej m. in., że
celem spółdzielni jest zaspokajanie wspólnych potrzeb gospodarczych, socjalnych i
kulturalnych członków) oraz wartości spółdzielczych (takich jak samopomoc,
odpowiedzialność osobista, demokracja, równość, sprawiedliwość i solidarność). Dlatego w
projekcie proponuje się przyjęcie rozwiązania, że celem spółdzielni może być również
zaspokajanie interesów i potrzeb członków nie tylko ekonomicznych, ale również socjalnych i
kulturalnych (art. 1 ust. 3). Nie proponuje się wszakże wyraźnego zobowiązania spółdzielni
do przestrzegania międzynarodowych zasad spółdzielczych. Zasady te, uchwalane przez
Międzynarodowy Związek Spółdzielczy, nie stanowią bowiem norm prawa
międzynarodowego, dlatego ich przestrzeganie z punktu widzenia polskiego porządku
prawnego ma przede wszystkim wymiar moralny. Podkreśla się poza tym, że spółdzielnie
mogą prowadzić działalność niezarobkową, która jest również działalnością gospodarczą w
rozumieniu odrębnych przepisów.
2. Obecny art. 3 prawa spółdzielczego, który zawiera definicję ekonomiczną własności
spółdzielczej, został przeniesiony do projektowanej ustawy. Wprawdzie jest to przepis o dość
kontrowersyjnej i niejasnej treści, jednakże za jego utrzymaniem opowiada się zdecydowana
większość polskich spółdzielców.
3. Przepisy ustawy o trybie zakładania i rejestrowania spółdzielni uwzględniają
rozwiązania przyjęte w ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym.
4. Proponuje się zmniejszenie minimalnej liczby założycieli spółdzielni do 5 osób (już
w obecnie obowiązującej taki wyjątek od ogólnej reguły 10 członków jest przewidziany dla

Ustawa o spółdzielniach projekt
43
niektórych rodzajów spółdzielni). Przyjmuje się w związku z tym rozwiązanie (art. 43
projektu), że w spółdzielniach zrzeszających mniej niż 10 członków (z wyjątkiem spółdzielni
zrzeszających wyłącznie osoby prawne), a także w spółdzielniach zrzeszających mniej niż
100 członków, jeżeli statut tak stanowi, nie byłoby rady nadzorczej, a prawo nadzoru i
kontroli przysługiwałoby każdemu członkowi (na wzór art. 212 Kodeksu spółek
handlowych), zaś ustawowe kompetencje przewidziane dla rady nadzorczej należałyby do
walnego zgromadzenia; przysługujące w takim wypadku każdemu członkowi spółdzielni
prawo nadzoru i kontroli obejmowałoby uprawnienia do przeglądania w każdym czasie ksiąg
i dokumentów spółdzielni, sprawdzania bezpośrednio stanu majątkowego spółdzielni i
żądania wyjaśnień od zarządu.
5. W art. 9 projektu przyjmuje się co do zasady dopuszczalność członkostwa w
spółdzielni wszystkich osób fizycznych i wszystkich osób prawnych. Jednakże statut, ze
względu na przedmiot działalności spółdzielni, mógłby wyłączać członkostwo osób mających
ograniczoną zdolność do czynności prawnych lub niemających takiej zdolności, a także
mógłby wyłączać członkostwo wszystkich lub niektórych osób prawnych. W art. 10-12
projektu rezygnuje się z pojęcia deklaracji członkowskiej, wyraźnie podkreślając, że
członkostwo w spółdzielni powstaje w wyniku umowy. Utrzymuje się natomiast
dotychczasową konstrukcję deklarowania udziałów.
6. W art. 14 proponuje się wprawdzie utrzymanie jako zasady niezbywalności
udziałów członkowskich, z tym jednak, że statut mógłby przewidywać wyjątek od tej zasady.
7. Przepisy o ustaniu członkostwa (art. 21-26) zawierają w porównaniu do
dotychczasowych regulacji modyfikacje głównie terminologiczne oraz dwie istotne zmiany
merytoryczne. Pierwsza z nich dotyczy rezygnacji z pojęcia okresu wypowiedzenia w
odniesieniu do wystąpienia ze spółdzielni, druga zaś wprowadza zmianę formuły wykreślenia
ze spółdzielni, która w obecnym kształcie nie koresponduje z trafnymi zmianami
wprowadzonymi w 2005 r. w zakresie wykluczenia, które oczywiście proponuje się utrzymać.
8. Przepisy o postępowaniu wewnątrzspółdzielczym modyfikuje się w taki sposób, że
to byłoby ono, tak jak obecnie, wprawdzie w pełni fakultatywne, jednakże statut nie mógłby
go wyłączyć ani ograniczyć, jak również wprowadzić obowiązku jego wyczerpania w
sprawach, w których przysługuje droga sądowa (art. 27 projektu).
9. W przepisach ogólnych o organach spółdzielni proponuje się przyjęcie
szczegółowych rozwiązań, z reguły względnie obowiązujących, określających zasady
podejmowania uchwał przez te władze. Nowością jest zwłaszcza wprowadzenie wymagania
co do quorum w odniesieniu do wszystkich władz spółdzielni (art. 29 ust. 1 projektu), z

Ustawa o spółdzielniach projekt
44
wyjątkami dotyczącymi walnego zgromadzenia i zebrań grup członkowskich. Proponuje się
także wprowadzenie przepisu, odpowiadającego dawnemu art. 45 ust. 4 ustawy o
spółdzielniach z 1920 r., zgodnie z którym członkowie spółdzielni nie mogą brać udziału w
głosowaniu w sprawach wyłącznie ich dotyczących (art. 29 ust. 4 projektu). Przewiduje się
także, na wzór Kodeksu spółek handlowych, wprowadzenie możliwości konwalidacji
czynności prawnej, dokonanej bez wymaganej uchwały walnego zgromadzenia lub rady
nadzorczej (art. 30).
10. W przepisach dotyczących walnego zgromadzenia proponuje się w szczególności
następujące zmiany:
a) wprowadza się regulację, że uchwała podjęta przez inny organ spółdzielni w
sprawie należącej zgodnie z ustawą do wyłącznej właściwości walnego zgromadzenia jest
nieistniejąca (art. 32 ust. 2),
b) przewiduje się, że walne zgromadzenie mogłoby, niezależnie od porządku obrad,
podejmować uchwały w niektórych sprawach należących do jego wyłącznej właściwości (art.
35 ust. 3),
c) wymienia się przykładowo sytuacje, w których uchwała walnego zgromadzenia jest
nieistniejąca (art. 37 ust. 2),
d) precyzuje się przesłanki zaskarżenia uchwały do sądu (art. 37 ust. 4), w sposób
zgodny z Kodeksem spółek handlowych,
e) przyjmuje się, w nawiązaniu do orzecznictwa Sadu Najwyższego, że każdy członek
spółdzielni oraz zarząd może wytoczyć powództwo o ustalenie nieistnienia lub nieważności
uchwały, inna zaś osoba może wytoczyć takie powództwo tylko wtedy, gdy została spełniona
przesłanka określona w art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (art. 38 ust. 1),
f) ogranicza się możliwość uchylenia bądź ustalenia nieważności uchwały przez sąd
ze względów formalnych (art. 39 ust. 1),
g) wprowadza się, na wzór Kodeksu spółek handlowych, ochronę osób trzecich
działających w dobrej wierze (art. 39 ust. 4).
11. W przepisach dotyczących rady nadzorczej proponuje się w szczególności
następujące zmiany:
a) wyłącza się członkostwo w radzie pracowników spółdzielni, z wyjątkiem
spółdzielni pracy (art. 41 ust. 3, z wyjątkiem określonym w ust. 4),
b) ogranicza się liczbę kolejnych kadencji i czas trwania kadencji (art. 41 ust. 6 i 7, na
wzór ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych),