Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw

– 25 –
4. W przypadku złożenia nieprawdziwego oświadczenia, o którym mowa w art. 44
ust. 2 pkt 2, przedsiębiorca jest obowiązany do zwrotu otrzymanej pożyczki wraz z
odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia zawarcia umowy pożyczki.”.
Art. 48. W ustawie z dnia 23 listopada 2012 r. – Prawo pocztowe (Dz. U. poz. 1529) w
art. 88 ust. 5 otrzymuje brzmienie:
„5. Kwoty przysługujące z tytułu niezapłaconych odszkodowań oraz zwrotu opłaty
za niewykonaną usługę pocztową, w tym powszechną, podlegają oprocentowaniu w
wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie. Odsetki przysługują od dnia:
1)
w którym upłynął trzydziestodniowy termin wypłacenia odszkodowania liczony od
dnia uznania reklamacji lub
2)
od dnia doręczenia wezwania do zapłaty.”.
Art. 49. 1. Do transakcji handlowych w rozumieniu ustawy zmienianej w art. 1,
zawartych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się przepisy
dotychczasowe, z zastrzeżeniem art. 50.
2. W przypadku transakcji handlowych w rozumieniu ustawy zmienianej w art. 1,
zawieranych w wyniku przeprowadzenia postępowań o udzielenie zamówienia publicznego,
na podstawie przepisów ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych
(Dz. U. z 2013 r. poz. 907, z późn. zm.), wszczętych przed dniem wejścia w życie niniejszej
ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe, z zastrzeżeniem art. 50.
Art. 50. Do odsetek należnych za okres kończący się przed dniem wejścia w życie
niniejszej ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe.
Art. 51. Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2016 r., z wyjątkiem art. 22 pkt 3,
który wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2017 r.




18) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2013 r. poz. 984, 1047 i 1473,
z 2014 r. poz. 423, 768, 811, 915, 1146 i 1232 oraz z 2015 r. poz. 349, 478 i 605.

UZASADNIENIE
I. Potrzeba i cel wydania aktu prawnego
Nowelizacja ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych
(Dz. U. poz. 403) podyktowana jest z jednej strony potrzebą zapewnienia jej zgodności z
dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/7/UE z dnia 16 lutego 2011 r. w sprawie
zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych (Dz. Urz. UE L 48 z
23.02.2011, str. 1), z drugiej – potrzebą ujednolicenia i uproszczenia systemu naliczania
odsetek w całym obrocie cywilnoprawnym. Ułatwi to korzystanie z projektowanych
przepisów adresatom norm prawnych.
W projektowanej ustawie o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych,
ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw doprecyzowane zostaną również
przepisy wprowadzone w związku z wdrożeniem dyrektywy 2011/7/UE, które wywołują
wątpliwości interpretacyjne.
Oczekiwanym efektem nowelizacji jest zwiększenie ochrony wierzycieli przez
wyeliminowanie ryzyka ustalania odsetek na poziomie niższym niż wynikający z przepisów
dyrektywy. Proponowane zmiany mogą przyczynić się do zmniejszenia zatorów płatniczych i
tym samym poprawy dyscypliny płatniczej (zmniejszenie opłacalności opóźniania płatności w
transakcjach handlowych).
Ponadto efektem nowelizacji będzie zachowanie spójności mechanizmów naliczania odsetek
w obrocie cywilnoprawnym oraz większa przejrzystość rozwiązań w związku z
doprecyzowaniem przepisów wywołujących problemy z interpretacją i stosowaniem.
II. Aktualny stan prawny w dziedzinie, której dotyczy projektowana ustawa
W obecnym stanie prawnym uregulowanych jest kilka rodzajów odsetek, które stosowane są
w obrocie cywilnoprawnym. W Kodeksie cywilnym funkcjonują tzw. odsetki ustawowe,
które występować mogą jako tzw. odsetki kapitałowe (art. 359 kc) lub odsetki za opóźnienie
(art. 481 kc). Ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych przewiduje możliwość
naliczenia odsetek za opóźnienie w tzw. obrocie profesjonalnym (transakcje między
przedsiębiorcami – B2B oraz transakcje z udziałem podmiotów publicznych – B2A).
Powyższa ustawa – w zakresie wysokości odsetek za opóźnienie – stanowi lex specialis
wobec uregulowań Kodeksu cywilnego.
Odsetki za opóźnienie w transakcjach między przedsiębiorcami obliczane są obecnie zgodnie
z mechanizmem określonym w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa
(Dz. U. z 2015 r. poz. 613, z późn. zm.), zwanej dalej „Ordynacją podatkową”, (200%
kredytu lombardowego + 2%, ale nie mniej niż 8%) i wynoszą 8%. Odsetki ustawowe, o
których mowa w Kodeksie cywilnym, również wynoszą 8%, brak jest jednak mechanizmu, na
podstawie którego byłyby one naliczane. Ich wysokość ustalana jest przez Radę Ministrów,
kierującą się generalnymi wytycznymi – „koniecznością zapewnienia dyscypliny płatniczej i
sprawnego przeprowadzania rozliczeń pieniężnych”, „biorąc pod uwagę wysokość
rynkowych stóp procentowych oraz stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego”. Brak
ściśle sprecyzowanych przesłanek określania wysokości odsetek ustawowych sprawia, że co
jakiś czas dochodzi do „zachwiania” relacji (różnic w wysokości) zarówno między odsetkami
ustawowymi a podatkowymi, jak i między odsetkami ustawowymi a maksymalnymi. Takie
„zachwiania” powodują każdorazowo konieczność zmiany rozporządzenia określającego
wysokość odsetek ustawowych.
Ponadto w praktyce stosowania ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, po
wdrożeniu w 2013 r. dyrektywy 2011/7/UE, pojawiło się kilka wątpliwości interpretacyjnych,
dotyczących w szczególności rekompensaty za koszty dochodzenia należności.
III. Projektowane rozwiązania
W celu utrzymania w polskim prawie spójności systemowej w zakresie naliczania odsetek w
obrocie cywilnoprawnym proponuje się wprowadzenie projektowaną ustawą jednego
mechanizmu naliczania tych odsetek, zarówno w transakcjach w obrocie profesjonalnym, jak
również w obrocie nieprofesjonalnym i w transakcjach z udziałem konsumentów.
W ustawie z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych proponuje
się wprowadzenie, wynikającego wprost z dyrektywy 2011/7/UE, mechanizmu naliczania
odsetek za opóźnienie, zgodnie z którym odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach
handlowych stanowią sumę stopy referencyjnej i 8 punktów procentowych (zmiany w art. 7
ust. 1 i art. 8 ust. 1 ustawy, wprowadzenie definicji tych odsetek w art. 4 ustawy).
Mechanizm uwzględniający w określaniu wysokości odsetek wprost jedną ze stóp NBP
proponuje się wprowadzić także w Kodeksie cywilnym. Biorąc pod uwagę, że odsetki
kodeksowe mogą pełnić rolę tzw. odsetek kapitałowych lub odsetek za opóźnienie,
zróżnicowana powinna być ich wysokość. Proponuje się zatem, aby odsetki ustawowe za
opóźnienie były – z uwagi na ich funkcję „sankcyjną” – wyższe, co wyraźnie zróżnicuje
2
zachowanie zgodne z umową (korzystanie z kapitału) od jej naruszania (opóźnienia w
zapłacie należności). Zmiana będzie zatem wyraźnym sygnałem, że dla ustawodawcy istotny
jest aspekt „moralności płatniczej”. Odsetki kodeksowe byłyby jednak niższe od odsetek za
opóźnienie naliczanych na podstawie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych,
które stosowane są w tzw. obrocie profesjonalnym.
Konsekwencją ww. propozycji byłoby również odpowiednie dostosowanie mechanizmu
ustalania wysokości odsetek maksymalnych. Mechanizm ten oparty byłby także na stopie
referencyjnej, zamiast – jak obecnie – na lombardowej. Proponuje się, aby odsetki
maksymalne – zarówno odsetki kapitałowe, jak i odsetki za opóźnienie – stanowiły
dwukrotność wysokości odsetek ustawowych. Rozwiązanie to zapewni prostotę oraz
odpowiednią równowagę między odsetkami ustawowymi a umownymi odsetkami
maksymalnymi.
W ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych wprowadzone zostanie również –
wynikające z dyrektywy 2011/7/UE (art. 3 ust. 2 oraz art. 4 ust. 2) – rozwiązanie, zgodnie z
którym wysokość stopy referencyjnej, stanowiącej podstawę ustalenia wysokości odsetek za
opóźnienie, ustalana będzie dwa razy w roku: dla I półrocza – 1 stycznia danego roku, dla
II półrocza – 1 lipca danego roku (art. 8b projektu).
W związku z uwagami Komisji Europejskiej co do wykraczającego poza zakres dyrektywy
2011/7/ UE wyłączenia w obecnym art. 3 pkt 4 ustawy, proponuje się wykreślić ww. punkt.
W art. 7 i art. 9 ustawy proponuje się wprowadzić przesłankę warunkującą możliwość
wydłużenia terminu zapłaty (art. 7 ust. 1) oraz ustalenia terminu na przeprowadzenie badania
zgodności towaru lub usługi z umową (art. 9 ust. 1) w brzmieniu wynikającym wprost z
dyrektywy („rażąca nieuczciwość wobec wierzyciela”). Propozycja zmiany ww. przepisów
wynika z jednej strony ze zgłaszanych wielokrotnie problemów interpretacyjnych obecnie
obowiązującego przepisu, z drugiej – ze wskazywania na nieprawidłowość posługiwania się
kodeksową przesłanką „sprzeczności z zasadami współżycia społecznego” w ustawie o
terminach zapłaty w transakcjach handlowych. W art. 13 ust. 1 dookreślone zostało, jak
należy rozumieć „rażącą nieuczciwość” na gruncie niniejszej ustawy. Wskazane w nim
zostały przykładowe okoliczności, które należy brać pod uwagę przy ocenie, czy
postanowienia i praktyki są rażąco nieuczciwe.
Proponuje się dodać w ustawie art. 8a, zgodnie z którym dłużnik i wierzyciel nie mogą
uzgadniać terminu doręczenia faktury lub rachunku. Wprowadzenie tego przepisu wynika z
3
konieczności wdrożenia art. 4 ust. 3 lit. b dyrektywy. Jego celem jest wyeliminowanie
możliwości zawierania porozumień, które prowadziłyby do nadmiernego odsuwania w czasie
doręczania faktury, co w efekcie wpłynęłoby na odroczenie powstania roszczenia o odsetki.
Przepis będzie miał zastosowanie do wszystkich transakcji handlowych.
Proponuje się również doprecyzowanie przepisu art. 10 ustawy o terminach zapłaty w
transakcjach handlowych, budzącego wątpliwości w praktycznym jego stosowaniu.
W art. 10 ust. 1 ustawy wyraźnie zostanie wskazane, że równowartość kwoty 40 euro
przysługująca wierzycielowi z tytułu rekompensaty za koszty odzyskiwania należności może
być naliczona od transakcji handlowej. Wierzycielowi zatem przysługiwać będzie jedno
roszczenie o równowartości 40 euro w odniesieniu do jednej umowy, niezależnie od liczby
wystawionych w jej ramach faktur. Tylko w przypadku wyraźnego ustalenia w treści umowy,
że świadczenie pieniężne (zapłata) następować będzie częściami, rekompensata przysługiwać
będzie odrębnie od każdej niezapłaconej części (wynika to wprost z obecnego art. 11 ustawy
o terminach zapłaty w transakcjach handlowych). W takiej sytuacji wierzyciel, wystawiając
kilka faktur (odrębnej dla każdej części świadczenia), może naliczyć więcej niż jedną
rekompensatę. Podobna sytuacja będzie miała miejsce w przypadku tzw. umów ciągłych, gdy
należność powstaje okresowo (cyklicznie).
Kwota, o której mowa w art. 10 ust. 1, stanowi rodzaj rekompensaty za koszty
podejmowanych przez wierzyciela własnych działań na rzecz odzyskiwania należności
(koszty administracyjne). Jest to kwota ryczałtowa, możliwość jej dochodzenia nie jest
uwarunkowana spełnieniem jakichkolwiek dodatkowych przesłanek. W przypadku natomiast,
gdyby poniesione przez wierzyciela koszty odzyskiwania należności (np. koszty związane ze
skorzystaniem z usług prawnika lub firmy windykacyjnej) przekroczyły wysokość stałej
rekompensaty, będzie on mógł dochodzić ich zwrotu – w uzasadnionej wysokości (art. 10
ust. 2).
Art. 11 zostanie uzupełniony o normę wynikającą z art. 5 zd. 1 dyrektywy, dotyczącą
możliwości wprowadzania w umowach harmonogramów płatności w ratach, pod warunkiem
że ustalenie takie nie będzie rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela.
Art. 12 został przeformułowany w taki sposób, aby jasno z niego wynikało, że organizacja ma
własną legitymację do wytaczania powództwa na rzecz wskazanych w tym przepisie
podmiotów lub też do przyłączania się do toczącego się już postępowania wszczętego z
4