Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych oraz niektórych innych ustaw

(collateral), o których mowa, liczone są ponad wymaganą podstawę emisji listów
zastawnych, ażeby z nich mogły być regulowane wypłaty salda do rozliczenia i aby nie
dochodziło do umniejszenia wartości środków stanowiących podstawę emisji listów
zastawnych, jak również wartości składających się na bufor płynności, o którym mowa
w art. 18 ust. 3a.
Przepis art. 25, z którego wynika obowiązek prowadzenia przez bank hipoteczny
rachunku zabezpieczenia listów zastawnych, został uzupełniony o wymogi
monitorowania zasad i zmienionych limitów zgodnie z nową redakcją art. 18 ust. 1, 1a i
2. Ponadto przepis w dodanych ust. 2–4 określa warunki, tryb i zakres przeprowadzania
testów równowagi pokrycia oraz testu płynności, które bank hipoteczny obowiązany
jest przeprowadzać w bieżącej działalności celem uprawdopodobnienia sprawnego i
kompletnego przeprowadzenia tych testów w okolicznościach uzasadniających
ogłoszenie upadłości banku hipotecznego i po ogłoszeniu upadłości. Ten moment
bowiem, z uwagi na przypisywane z natury okoliczności przedupadłościowe i zakładane
trudności emitenta z utrzymaniem płynnej obsługi listów zastawnych, oceniany jest
krytycznie, zwłaszcza przez agencje ratingowe. Dlatego ważnym elementem
uprawdopodobnienia sprawnego przeprowadzenia testów w sytuacji upadłościowej jest
ich wykonywanie w bieżącej działalności banku, jak również uwzględnienie w
procedurach wewnętrznych banku, a także w procedurach współpracy z organami
nadzoru i powiernikiem banku hipotecznego (zgodnie z dodanym brzmieniem pkt 3 i 3a
w art. 30 ustawy).
Zgodnie z zaproponowanym brzmieniem ust. 2 i 3 testy pozwalają monitorować, przy
uwzględnieniu przewidywanych kosztów wszczęcia i prowadzenia postępowania
upadłościowego, w zakresie likwidacji osobnej masy upadłości, czy wierzyciele z
listów zastawnych uzyskają pełne zaspokojenie, biorąc pod uwagę wartości aktywów i
środków objętych rejestrem zabezpieczenia listów zastawnych, oraz czy zobowiązania z
listów zastawnych uregulowane zostaną terminowo, z uwzględnieniem zasad
określonych w przepisach ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, w szczególności
z uwzględnieniem odroczenia wymagalności należności kapitałowych od listów
zastawnych na okres 12 miesięcy z dniem ogłoszenia upadłości (art. 446 ust. 1 ustawy –
Prawo upadłościowe i naprawcze).
W ust. 7 w art. 25 przewiduje się zawarcie upoważnienia ustawowego dla ministra
właściwego do spraw instytucji finansowych do wydania rozporządzenia w zakresie
19

ustalenia
szczegółowych warunków i sposobu przeprowadzania rachunku
zabezpieczenia listów zastawnych, za pomocą którego bank monitoruje wypełnianie w
perspektywie długookresowej wymogów i limitów ostrożnościowych określonych
ustawą o listach zastawnych. Rozporządzenie to będzie obejmowało również określenie
szczegółowych warunków i sposobu przeprowadzania testów równowagi pokrycia i
płynności, z uwzględnieniem metod kalkulacji właściwych dla publicznych i dla
hipotecznych listów zastawnych.
W art. 27 ust. 1 wprowadzono zasadę, zgodnie z którą będzie istniała możliwość
powołania więcej niż jednego zastępcy powiernika. Przy oczekiwanym zwiększeniu
działalności kredytowej i emisyjnej przez banki hipoteczne uzasadnione jest, aby w
zależności od skali działalności danego banku hipotecznego, w celu poprawy
efektywności działalności kontrolnej prowadzonej przez powierników, możliwe było
zwiększenie ich liczby.
Art. 30 ustawy o listach zastawnych reguluje zakres zadań powiernika, który
powoływany jest przy każdym banku hipotecznym przez Komisję Nadzoru
Finansowego. Powiernik pełni swoje funkcje niezależnie, natomiast zakres i zadania
powiernika uległy uzupełnieniu, w związku z projektowanym rozszerzeniem treści
art. 25, zwłaszcza w kontekście nowych obowiązków przeprowadzania przez bank
hipoteczny testu płynności oraz testu równowagi pokrycia. Zgodnie z zaproponowanym
brzmieniem pkt 3a w art. 30 powiernik sprawdza, czy wyniki okresowo
przeprowadzanych testów (w terminach, o których mowa w art. 25 ust. 4) są
pozytywne. Projektowany art. 25 ust. 5 definiuje warunki, których spełnienie uprawnia
powiernika do uznania, że wynik testu jest pozytywny. W przeciwnym przypadku
obowiązkiem powiernika jest zawiadomienie Komisji Nadzoru Finansowego o braku
pozytywnego wyniku testu, co będzie oznaczało, iż wierzytelności banku hipotecznego
oraz prawa i środki, o których mowa w art. 18 ust. 3, 3a i 4, wpisane do rejestru
zabezpieczenia, nie wystarczają na pełne zaspokojenie posiadaczy listów zastawnych,
przy uwzględnieniu również potencjalnych kosztów prowadzenia postępowania
upadłościowego w odniesieniu do osobnej masy upadłości.
Powzięta przez powiernika i przekazana Komisji Nadzoru Finansowego informacja o
braku pozytywnego wyniku któregokolwiek z wymienionych testów nie obliguje do
podejmowania działań ani nadzorczych, ani przez bank hipoteczny. Testy w trakcie
bieżącej działalności banku hipotecznego prowadzone są bowiem jedynie poglądowo.
20

Skutek prawny, w zależności od wyniku, wywołują dopiero w przypadku prowadzenia
postępowania upadłościowego wobec banku hipotecznego, implikując prowadzenie
tego postępowania w jednym z trzech możliwych trybów, zgodnie z przepisami
szczególnymi prawa upadłościowego w zakresie upadłości banku hipotecznego.
W pkt 11 w art. 1 projektu zaproponowano uchylenie działu V ustawy o listach
zastawnych „Upadłość banku hipotecznego”. W związku z objęciem przepisami prawa
upadłościowego całościowo postępowania na wypadek upadłości banku hipotecznego
zbędne stało się pozostawienie szczegółowej regulacji w art. 36 odnośnie
egzekwowania wierzytelności wpisanych do rejestru listów zastawnych.
Znowelizowany art. 442 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego ujmuje
precyzyjnie, iż środki wyegzekwowane po ogłoszeniu upadłości zasilają osobną masę,
stanowiąc zabezpieczenie zobowiązań z listów zastawnych.
Art. 2 – zmiany w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych
Proponuje się znowelizowanie art. 21 celem rozszerzenia zwolnienia z podatku u źródła
przychodów uzyskanych przez osoby fizyczne z odsetek lub dyskonta od listów
zastawnych.
Intencją zmiany, przez dodanie w art. 21 w ust. 1 po pkt 130 – pkt 130a, jest
uzupełniające objęcie zwolnieniem wszystkich grup inwestorów w listy zastawne, tak
aby maksymalizować wielkość popytu na te papiery wartościowe, a tym samym
ograniczać koszty pozyskiwania finansowania oraz zwiększać płynność rynku w tym
zakresie.
Z uwagi na fakt, że listy zastawne oferowane są dla szerokiego kręgu inwestorów, w
tym zarówno dla podmiotów posiadających osobowość prawną, jak również dla osób
fizycznych, uzasadnionym wydaje się postulat wprowadzenia takich uregulowań
podatkowych, dzięki którym listy zastawne będą atrakcyjne dla wszystkich kategorii
inwestorów.
W tym celu proponuje się wprowadzenie wyłączenia z opodatkowania podatkiem u
źródła odsetek lub dyskonta od listów zastawnych, wypłacanych na rzecz osób
fizycznych na zasadach analogicznych do zwolnienia postulowanego w zakresie
podmiotów objętych regulacjami ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.


21

Art. 3 – zmiany w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych
Zakładane zmiany dotyczą uregulowań w art. 16, art. 17 oraz w art. 38b ust. 2 i 3
ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.
Propozycje zmian w art. 16 oraz w art. 38b ust. 2 i 3 mają na celu ujednolicenie reguł
dedykowanych bankom hipotecznym w zakresie prawa zaliczania do kosztów
uzyskania przychodów rezerw celowych (odpisów aktualizujących) tworzonych na
wierzytelności nabyte przez zrównanie wierzytelności kredytowych nabytych przez
banki hipoteczne z kredytami udzielonymi przez te podmioty.
W związku z powyższym, przy wprowadzaniu przedmiotowych regulacji, zgodnie z
regulacją lit. ba w art. 16 ust. 1 pkt 25 ustawy zastosowano skrót, w świetle którego
przez „nabyte wierzytelności banku hipotecznego” należy rozumieć nabyte przez bank
hipoteczny w celu emisji listów zastawnych od innych banków wierzytelności z tytułu
udzielonych przez nie kredytów. Konsekwentnie pojęciem tym posługuje się przepis
art. 16 ust. 1 pkt 43 ustawy, eliminując ewentualne wątpliwości w zakresie prawidłowej
wykładni.
W świetle aktualnych interpretacji organów podatkowych i sądów administracyjnych
bank nabywający wierzytelność z tytułu kredytu (pożyczki) nie ma prawa do
rozpoznania kosztu podatkowego z tytułu rezerw/odpisów aktualizujących nabyte
wierzytelności. Tymczasem, zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Finansów z
dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z
działalnością banków (Dz. U. Nr 235, poz. 1589, z późn. zm.) oraz Międzynarodowymi
Standardami Rachunkowości, odpisy aktualizujące podlegają utworzeniu w związku z
wystąpieniem określonych zdarzeń, bez względu na fakt, czy dana ekspozycja
kredytowa pojawiła się w banku w związku z wydatkowaniem środków pieniężnych na
udzielenie kredytu czy też na jej nabycie od innego banku.
Sytuacja ta powoduje, iż banki hipoteczne nie korzystają w praktyce z metody
nabywania wierzytelności innych banków, co jest zjawiskiem niekorespondującym z
celem funkcjonowania podmiotów wyspecjalizowanych w pozyskiwaniu finansowania
długoterminowego. Równocześnie, jeżeli banki hipoteczne podjęłyby w szerokim
zakresie taki kierunek działania, zmuszone zostałyby do prowadzenia dwóch różniących
się w znacznym stopniu systemów ewidencji rachunkowo-podatkowej oraz stworzenia
wysoce rozbudowanego systemu oceny ryzyka, co w sposób oczywisty odbiłoby się
negatywnie na skutkach finansowych ich działalności.
22

Mając na względzie fakt, że ustawa o listach zastawnych i bankach hipotecznych
charakteryzuje się jednakowym podejściem do obu rodzaju kredytów, utrzymywanie
odmiennego stanu prawnego na gruncie prawa podatkowego nie znajduje uzasadnienia,
a ponadto znacznie ogranicza możliwość wykorzystania potencjału istniejących
wierzytelności kredytowych skumulowanych w bankach uniwersalnych, stanowiąc
realną barierę do rozwoju polskiego rynku listów zastawnych i zmian struktury
finansowania długookresowego sektora bankowego.
Przez zmiany w art. 17 proponuje się wprowadzenie w katalogu zwolnień od podatku, o
którym mowa w art. 17 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych,
zwolnienia w zakresie poboru zryczałtowanego podatku dochodowego od odsetek lub
dyskonta od listów zastawnych wypłacanych na rzecz inwestorów zagranicznych.
W obecnie obowiązującym stanie prawnym, w zakresie tzw. podatku u źródła, odsetki
od listów zastawnych wypłacane na rzecz inwestorów zagranicznych podlegają
obowiązkowi poboru zryczałtowanego podatku dochodowego (art. 21 ust. 1 pkt 1
ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych), tzw. podatku u źródła. W
konsekwencji, zgodnie z art. 26 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych,
banki hipoteczne, jako płatnicy, są obowiązane do poboru podatku u źródła od wypłat
odsetek na rzecz nierezydentów od wyemitowanych listów zastawnych. Rozwiązanie
takie jest co do zasady niekorzystne z punktu widzenia inwestorów zagranicznych i w
efekcie zniechęca ich do inwestowania w polskie listy zastawne.
Ponadto na rynku europejskim częstym wymogiem inwestorów jest zawarcie w
dokumentacji emisji klauzuli „gross-up”. Oznacza to, że w przypadku wystąpienia
podatku u źródła emitent dokona dopłaty, która spowoduje, że kwota otrzymana przez
inwestora będzie równa oprocentowaniu bez opodatkowania. W efekcie koszt podatku
jest przeniesiony na emitenta. Wdrożenie tego standardu byłoby dziś niemożliwe z
powodów prawnych oraz ekonomicznych.
Z uwagi na WHT, w przypadku wdrożenia „gross-up” koszt odsetek od listów
zastawnych mógłby być większy od przychodów z aktywów w rejestrze, co jest
niezgodne z art. 18 ust. 2 ustawy o listach zastawnych.
Finansowanie akcji kredytowej banków przez listy zastawne jest atrakcyjne z
perspektywy banków tylko wówczas, gdy jest ono bardziej korzystne pod względem
ekonomicznym w porównaniu np. do finansowania obligacjami niezabezpieczonymi
(tzw. „senior unsecured”). Jednakże schemat funkcjonowania podatku u źródła
23