Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy o grach hazardowych

3. Planowana zmiana zakłada precyzyjne uregulowanie przypadku dozwolonego użytku
ukształtowanego aktualnie w treści art. 33 pkt 2 i art. 333 pr. aut. w jednym przepisie
dostosowanym do art. 5 ust. 3 lit. j dyrektywy 2001/29/WE oraz w konsekwencji
uchylenie w art. 33 pkt 2 pr. aut. Celem nowej regulacji jest ponadto umożliwienie
promocji publicznych wystaw oraz sprzedaży za pośrednictwem internetu, poprzez
rezygnację z posługiwania się w treści przepisu pojęciem „egzemplarz” utworu,
rozumianym jako jego fizycznie istniejąca, materialna analogowa kopia). Art. 333
pr. aut. ust. 1 przesądza więc, że wolno korzystać z utworów w celu reklamy publicznie
dostępnej wystawy lub sprzedaży utworów – w zakresie uzasadnionym promocją takiej
wystawy lub sprzedaży – z wyłączeniem innego handlowego wykorzystania tych
utworów. Dodatkowo zmiana – na wzór art. 5 ust. 3 lit. j dyrektywy 2001/29/WE –
zakłada usunięcie z ust. 1 przesłanki „rozpowszechnienia”. Zabieg ten pozwoli np. na
promowanie online wystawy, na której znajdują się eksponaty, które nie zostały
wcześniej za zezwoleniem twórcy w jakikolwiek sposób udostępnione publicznie.
W ust. 2 wskazano przykładowe formy korzystania z utworów w zakresie i celu, na jaki
pozwala ust. 1, obejmując tym wyliczeniem możliwość korzystania z utworów w
ogłoszeniach, katalogach i innych materiałach rozpowszechnionych dla promocji
wystaw lub sprzedaży. Prowadzi to do objęcia zakresem art. 333 ust. 2 pr. aut. tych
samych aktów korzystania z utworów, które reguluje art. 33 pkt 2 w obecnie
obowiązującym brzmieniu. W ten sposób – mimo uchylenia obecnego art. 33 pkt 2
pr. aut. – wskazane w nim formy korzystania z utworów pozostają dalej dozwolone w
ramach dozwolonego użytku, a jednocześnie wyeliminowane są wątpliwości wiążące z
krzyżowaniem się zakresu obu przepisów. Dodatkowo korzystanie z utworów w tym
wypadku jest możliwe nie tylko w materiałach opublikowanych w celu promocji
wystawy lub sprzedaży, ale we wszystkich materiałach w tym celu
rozpowszechnionych. Powyższa zmiana stanowi logiczną konsekwencję rozszerzenia
zakresu dozwolonego użytku na działania promocyjne prowadzone w internecie.

38) Tak też E. Traple, „Raport na temat dostosowania polskiego systemu praw autorskich i praw
pokrewnych do wymogów społeczeństwa informacyjnego” .
4. Art. 28 pr. aut. jest jednym z przepisów, które upoważniają w określonych
szczególnych przypadkach do korzystania z utworów bez zezwolenia uprawnionych. W

39) Źródło:, w której wynagrodzenie ma
charakter rekompensaty należnej twórcy w związku z korzystaniem z utworu w ramach
dozwolonego użytku przez podmioty trzecie.
5. Podsumowując, niewątpliwe jest, że przepisy polskiej ustawy w zakresie tzw. public
lending right są niezgodne z treścią dyrektywy 2006/115/WE. Brak skutecznej
implementacji przepisów dotyczących wynagrodzenia z tytułu public lending right
może skutkować wszczęciem przez Komisję Europejską postępowania przed
Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej przeciwko Polsce, związanego z
niepełnym wdrożeniem dyrektywy 2006/115/WE. Postępowania takie zostały wszczęte
i wygrane przez Komisję Europejską przeciwko Belgii (sprawa C-433/02) i Portugalii
(sprawa C-53/05). W związku z tym należy wdrożyć public lending right w sposób
najbardziej dostosowany do polskich realiów i potrzeb, bazując na doświadczeniach
innych państw Unii Europejskiej, w których takie rozwiązania od dawna funkcjonują.
II.2.2. Wykazanie różnic między dotychczasowym a projektowanym stanem
prawnym
Wprowadzenie do polskiego porządku prawnego przepisów regulujących
wynagrodzenie za użyczanie egzemplarzy utworów użyczanych przez biblioteki
publiczne zakłada wprowadzenie zmian w art. 18, art. 28 oraz włączenie do rozdziału 3
ustawy osobnego oddziału pt. „Wynagrodzenie za użyczanie egzemplarzy utworów
przez biblioteki publiczne” zawierającego artykuły od 351 do 354.
System public lending right, wprowadzany do pr. aut. ma – jak już wskazano – spełniać
dwa zasadnicze cele:

40) Obecnie obowiązująca ustawa zawiera tego typu licencje w art. 25 ust. 1 pkt 1 lit. b i c, art. 29 ust. 2 i
21, art. 30 oraz art. 33 pkt 3.
41) W pozostałym zakresie dyrektywa 92/100/EWG została implementowana do polskiego systemu prawa
w dwóch nowelizacjach ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, tj. ustawach z dnia
9 czerwca 2000 r. oraz z dnia 28 października 2002 r. W wyniku tych nowelizacji zostały
wprowadzone zmiany do art. 6, art. 28, art. 50, art. 51 i art. 97 ustawy.
32
1) ułatwiać rozwój języka i literatury polskiej przez wspieranie szeroko rozumianej
grupy twórców i wydawców utworów słownych w języku polskim,
2) efektywnie realizować wypłatę wynagrodzeń na rzecz tych kategorii
uprawnionych, które są należne w związku z użyczaniem egzemplarzy książek
przez biblioteki publiczne.
Wypłata wynagrodzeń z tytułu public lending right będzie realizowana przez
organizację zbiorowego zarządzania prawami autorskimi z dofinansowania
przekazywanego jej przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa
narodowego ze środków Funduszu Promocji Kultury, o którym mowa w art. 87 ustawy
z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540, z późn.
zm.), zwanej dalej „ustawą o grach hazardowych”. Środki te przekazywane będą
organizacji zbiorowego zarządzania na podstawie zawieranej co roku umowy i będą
podlegać – jako środki budżetowe – wydatkowaniu oraz rozliczeniu w cyklach
rocznych. Jednakże do wynagrodzeń za użyczanie nie będą miały zastosowania
przepisy wydane na podstawie art. 87 ust. 7 ustawy o grach hazardowych.
Globalna wartość wynagrodzeń, należnych wszystkim uprawnionym z tytułu użyczeń
dokonywanych przez biblioteki w danym roku, będzie uzależniona od wartości środków
przeznaczonych na zakupy zbiorów do bibliotek publicznych przez jednostki samorządu
terytorialnego oraz budżet państwa w roku poprzednim. Do otrzymywania
wynagrodzenia uprawnieni będą twórcy utworów powstałych i opublikowanych w
języku polskim, tłumacze na język polski, twórcy utworów plastycznych lub
fotograficznych oraz wydawcy. Każdy zainteresowany otrzymaniem wynagrodzenia
twórca lub wydawca będzie składał pisemne oświadczenie odnośnie do woli
otrzymywania wynagrodzenia za użyczanie. Oświadczenia te będą składane organizacji
zbiorowego zarządzania, o której mowa w art. 351 ust. 1. Oświadczenia będą
wywoływały skutki w danym roku, jeżeli zostaną złożone w terminie do dnia
31 sierpnia danego roku. Zgłoszenie dotyczące konkretnych utworów danego twórcy
będzie wywoływało skutki w latach następnych po jego złożeniu, o ile utwory te będą
użyczane przez biblioteki publiczne.
Określenie wartości wynagrodzeń należnych poszczególnym beneficjentom i ich
wypłata będą dokonywane przez organizację zbiorowego zarządzania nie później niż do
końca roku kalendarzowego, na podstawie informacji uzyskiwanych co roku z
33
reprezentatywnej grupy bibliotek publicznych. Informacje przekazywane przez
biblioteki będą zawierać dane dotyczące wypożyczanych tytułów oraz częstotliwości
dokonywanych wypożyczeń. Wartość wynagrodzenia wypłacanego danemu twórcy lub
wydawcy będzie w ten sposób uzależniona od intensywności korzystania z egzemplarzy
wydań jego książek, zgromadzonych w zbiorach bibliotek publicznych.
Należy wyraźnie podkreślić, że finansowanie systemu wynagrodzeń z tytułu użyczania
egzemplarzy utworów przez biblioteki publiczne w oparciu o środki z Funduszu
Promocji Kultury wiąże się z koniecznością przestrzegania zasad związanych z
gospodarowaniem finansami publicznymi, które określa ustawa z dnia 27 sierpnia
2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 885, z późn. zm.). Dotyczy to
m.in. zasady jawności i przejrzystości finansów publicznych i wynikających z nich
obowiązków. Środki przekazywane w ramach public lending right będą również
podlegać określonym przez ustawę o finansach publicznych reżimom kontroli
finansowej.
Zaproponowany system wynagradzania uprawnionych z tytułu użyczania egzemplarzy
utworów przez biblioteki publiczne wyczerpuje przesłankę proporcjonalności, a
stanowiące jego elementy ograniczenia zakresu przedmiotowego i podmiotowego są
odpowiednie, właściwe i konieczne do realizowanego celu określonego w art. 6
dyrektywy 2006/115/WE.
a) art. 18 ust. 4
Zmiana w treści art. 18 ust. 4 uzupełnia katalog wynagrodzeń autorskich, które nie
podlegają zrzeczeniu, zbyciu ani egzekucji określony w art. 18 ust. 3, o wynagrodzenie
z tytułu public lending right w zakresie, w jakim przysługuje ono twórcom wskazanym
w treści art. 28 ust. 5 pkt 1–3. Z uwagi na fakt, iż możliwe będzie zrzeczenie się prawa
do wynagrodzenia z tego tytułu poprzez niezłożenie oświadczenia dotyczącego
otrzymywania wynagrodzenia lub jego cofnięcie, regulacja zostanie wprowadzona do
art. 18 w postaci odrębnego ustępu. W związku z tym prawo do wynagrodzenia za
użyczenia należne autorom, tłumaczom lub autorom wkładowych utworów
plastycznych lub fotograficznych będzie miało charakter niezbywalny i nie będzie
podlegać egzekucji.
Koresponduje to z celem, dla którego szczególna ochrona autorskiego prawa do
wynagrodzenia została ustanowiona. Winno ono służyć ochronie interesów słabszej
34
ekonomicznie strony obrotu cywilnoprawnego – w przypadku public lending right
twórców utworów wyrażonych słowem w języku polskim, ich tłumaczy na język polski
oraz twórców utworów plastycznych i fotograficznych, które stanowiły wkłady
współautorskie do utworu wyrażonego słowem – przed wydawcami, którzy jako
podmioty mające silniejszą pozycję ekonomiczną mogliby dążyć do przeniesienia na
ich rzecz prawa do wynagrodzenia w drodze umownej. Rozszerzenie katalogu
wynagrodzeń autorskich ujętego w treści art. 18 ust. 3 o kolejny ustęp ograniczający
zbywalność i egzekucję prawa dotyczącego public lending right stanowi uzupełnienie
dotychczas obowiązujących regulacji prawnych.
Konsekwentnie spod zakresu art. 18 ust. 4 wyłączone zostało prawo do wynagrodzenia,
które przysługuje wydawcom utworów wyrażonych w języku polskim jako
niewymagające tego typu ochrony. Dodatkowo wydawcy w większości przypadków są
przedsiębiorcami działającymi w formie spółek prawa handlowego z wszystkimi
wiążącymi się z tym konsekwencjami w zakresie prawa przekształcania, łączenia,
podziału spółek i ich ewentualnej upadłości. Określenie przysługującego wydawcom
prawa do wynagrodzenia jako niezbywalnego i niepodlegającego egzekucji
uniemożliwiałoby przejście tego prawa na następców prawnych wydawcy lub
zaspokojenie z niego ewentualnych wierzycieli, wprowadzając nieuzasadnioną
odmienność w przepisach regulujących skutki zwykłych zdarzeń wiążących się z
prowadzeniem działalności gospodarczej.
b) art. 28 ust. 5–6
1. Przepis wprowadza do polskiego systemu prawnego instytucję public lending right
jako osobne wynagrodzenie, wiążąc ją ściśle z korzystaniem z utworów na podstawie
dozwolonego użytku publicznego, który polega na użyczaniu przez biblioteki publiczne
egzemplarzy utworów wyrażonych słowem, powstałych lub opublikowanych w formie
drukowanej w języku polskim. Użyczenie egzemplarzy w tym wypadku rozumiane jest
w sposób zgodny z art. 2 ust. 1 lit. b dyrektywy 2006/115/WE oraz art. 6 ust. 1 pkt 8
ustawy jako przekazanie do ograniczonego czasowo korzystania, niemające na celu
bezpośredniego lub pośredniego uzyskania korzyści majątkowej. Może być ono
dokonywane jedynie przez instytucje dostępne dla publiczności, a więc stwarzające
możliwość wypożyczania egzemplarzy utworów przez szeroki krąg osób.
35
2. Art. 6 ust. 3 dyrektywy 2006/115/WE daje państwom członkowskim UE możliwość
określenia kategorii instytucji, które są dostępne dla publiczności i użyczają
egzemplarze utworów będących w ich zbiorach, ale ich użyczenie nie prowadzi do
powstania prawa do wynagrodzenia po stronie uprawnionych. Korzystając z tej
możliwości, art. 28 ust. 5 w projektowanej wersji wyraźnie wskazuje, że powstanie
prawa do wynagrodzenia wiąże się wyłącznie z użyczeniem egzemplarzy utworów
wyrażonych słowem, powstałych lub opublikowanych w języku polskim przez
biblioteki publiczne w rozumieniu ustawy o bibliotekach. W ten sposób do powstania
prawa do wynagrodzenia nie będzie prowadziło użyczenie egzemplarzy utworów przez
biblioteki szkolne, biblioteki pedagogiczne, biblioteki naukowe, biblioteki szkół
wyższych, biblioteki dla niepełnosprawnych, biblioteki fachowe i zakładowe
prowadzone przez zakłady pracy, biblioteki parafialne, biblioteki prywatne oraz
Bibliotekę Narodową. Tego rodzaju rozwiązanie koresponduje z rozwiązaniami
przyjętymi w wielu innych państwach członkowskich UE.
Objęcie zakresem regulacji jedynie bibliotek publicznych uzasadniają dane dotyczące
ich bieżącej działalności, z których wynika, że biblioteki publiczne posiadają 56,08%
wszystkich książek zgromadzonych w polskich zbiorach bibliotecznych
(131 616 tys. egzemplarzy), w 2012 r. zostało przez nie zrealizowanych 79,92%
wszystkich zakupów książek do zbiorów bibliotecznych (2 996 tys. egzemplarzy) oraz
86,90% wypożyczeń na zewnątrz z bibliotek ogółem (122 011 tys. woluminów)).
Biblioteki publiczne charakteryzują się cechami wyróżniającymi je spośród innych
typów bibliotek: są dostępne dla wszystkich, niezależnie od wieku, poziomu
wykształcenia, zamożności i miejsca zamieszkania. Godziny ich otwarcia są dogodne
dla szerokiej publiczności, a zbiory uniwersalne pod względem treści. Podstawowy
zakres usług oferowanych przez biblioteki publiczne jest bezpłatny. W ten sposób

42) Katalog bibliotek został określony na podstawie systematyki ustawy o bibliotekach, zawierającej
przepisy dotyczące poszczególnych rodzajów bibliotek i uzupełnionej o rodzaje bibliotek wyróżnione
przez Pracownię Bibliotekoznawstwa Instytutu Książki i Czytelnictwa Biblioteki Narodowej, która
przygotowuje opracowania statystyczne dotyczące działalności bibliotek w Polsce (tu np. biblioteki
parafialne). Dane te publikowane są między innymi w postaci zestawień umieszczonych na stronie
internetowej Biblioteki Narodowej, w tym:). Warto podkreślić, że w Polsce użyczenia na zewnątrz
przez biblioteki publiczne zbiorów innych niż utwory słowne stanowią jedynie 2,74%
wszystkich użyczeń. Obejmowanie tego rodzaju użyczeń prawem do wynagrodzenia
nie odpowiadałoby skali faktycznego korzystania ze zbiorów bibliotecznych w relacji
do liczby uprawnionych. Podział nieznacznych środków pieniężnych pomiędzy liczną
grupę potencjalnie uprawnionych do uzyskania wynagrodzenia w przypadku użyczenia
wideogramów, które zawierają utwory audiowizualne: współtwórców, producentów i
artystów wykonawców, powodowałby, że koszt obsługi wypłat byłyby zbyt wysoki w
relacji do wysokości wynagrodzeń uzyskiwanych faktycznie przez poszczególnych
uprawnionych.
Z drugiej strony art. 28 ust. 5 wiąże powstanie prawa do wynagrodzenia wyłącznie z
użyczaniem egzemplarza utworów słownych powstałych lub opublikowanych w języku
polskim. Tego typu rozwiązanie jest dopuszczalne dzięki art. 6 ust. 1 zdanie 2
dyrektywy 2006/115/WE stanowiącemu, że państwa członkowskie mają swobodę przy
ustalaniu wynagrodzenia, biorąc pod uwagę własne cele promocji kultury. W ślad za
zaprezentowanymi powyżej regulacjami skandynawskimi i środkowoeuropejskimi

45) W niektórych krajach, np. w Niemczech, gdzie nieksiążkowe wypożyczenia stanowią 17,91%
wszystkich
wypożyczeń
(źródło:
– integralnej i istotnej części utworu słownego.

47) Zgodnie z definicją UNESCO książką jest nieperiodycznie drukowane dzieło, o objętości co najmniej
49 stron, z wykluczeniem okładki, opublikowane w kraju i udostępnione publiczności. (źródło:
Recommendation concerning the International Standardization of Statistics Relating to Book
Production and Periodicals z 19.11.1964 r.,
39