Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy o grach hazardowych

4. Art. 28 ust. 6 przesądza, że powstanie prawa do wynagrodzenia wiąże się z
użyczaniem egzemplarzy utworów na zewnątrz, a nie ich udostępnianiem na terenie
bibliotek. Przepis powyższy doprecyzowuje zakres przedmiotowy projektowanej
regulacji, opierając się na danych, z których wynika, że udostępnienie egzemplarzy
utworów na miejscu przez biblioteki publiczne ma w naszym kraju zdecydowanie
mniejsze praktyczne znaczenie. Należy również zwrócić w tym przypadku uwagę na
praktykę udostępniania przez biblioteki publiczne zbiorów na miejscu w tzw. wolnym
dostępie, w ramach której egzemplarze książek i czasopism wystawione są na terenie
bibliotek do swobodnego korzystania przez ich czytelników. Taka praktyka
uniemożliwia rejestrację poszczególnych aktów eksploatacji w celu uwzględnienia ich
w ramach wynagrodzenia.
5. Zgodnie z art. 28 ust. 7 wynagrodzenie nie będzie też przysługiwać za użyczenia
dokonywane przez Bibliotekę Narodową. Skala tych użyczeń jest w praktyce niewielka
– egzemplarze znajdujące się w zbiorach Biblioteki Narodowej mogą być wypożyczane
na zewnątrz za pośrednictwem Biblioteki Donacji Pisarzy Polskich w Domu Literatury
na rzecz członków Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, Związku Literatów Polskich oraz
Polskiego PEN Clubu. Równocześnie, zgodnie z art. 18 ust. 2 ustawy o bibliotekach,
Biblioteka Narodowa jest biblioteką publiczną. Biorąc pod uwagę wyraźnie
zdefiniowany zakres użytkowników, którzy mogą wypożyczać zbiory Biblioteki
Narodowej na zewnątrz, nie można jej uznać za instytucję dostępną dla publiczności
stwarzającą możliwość wypożyczania zbiorów przez szeroki krąg osób.

c) art. 351

1. Jednym z elementów najtrudniejszych do rozstrzygnięcia w ramach
implementowania do krajowego porządku prawnego instytucji public lending right jest
wskazanie źródła, z którego powinny pochodzić środki pieniężne przeznaczone na
wynagrodzenie wypłacane uprawnionym. Analiza rozwiązań stosowanych w innych
państwach członkowskich UE pozwala wyróżnić następujące potencjalne źródła

). Za wyborem tego
typu rozwiązania w Polsce przemawia podstawowa funkcja wynagrodzenia jako
stymulatora twórczości i instrumentu wspierania kultury narodowej. Ponadto konieczne
jest stworzenie systemu efektywnego w praktyce i nieobciążającego jednostek
samorządu terytorialnego oraz uniknięcie tworzenia dodatkowych barier związanych
z dostępem do dóbr kultury, np. związanych z obciążaniem kosztami finansowania
wynagrodzeń korzystających ze zbiorów bibliotecznych czytelników lub samych
bibliotek. Obciążenie opłatami bezpośrednich użytkowników pozostawałoby ponadto w
sprzeczności z polityką Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego służącą wspieraniu
czytelnictwa.
W konsekwencji projektowany art. 351 ust. 1 zakłada, że wynagrodzenia za użyczanie
egzemplarzy utworów przez biblioteki publiczne będą wypłacane ze środków Funduszu
Promocji Kultury, o którym mowa w art. 87 ustawy o grach hazardowych, będącego w
dyspozycji ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.
Realizacja wypłaty wynagrodzeń za użyczanie będzie odbywać się za pośrednictwem
organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.
Zasady przekazywania i rozliczania środków związanych z dofinansowaniem na
wypłatę wynagrodzeń za użyczanie należnych podmiotom, o których mowa w art. 28

49) W niektórych państwach członkowskich UE, jak np. w Niemczech i Austrii, koszty wynagrodzeń
ponoszone są przez państwo razem z mniejszymi jednostkami organizacyjnymi – np. w Niemczech
rządy krajów związkowych ponoszą 90% kosztów, a rząd federalny jedynie 10%. Z kolei we Francji
ok. 50% środków pochodzi z budżetu państwa, zaś druga połowa – od dostawców książek.
50) Model hiszpański zakładający wypłatę środków na wynagrodzenia z budżetów jednostek samorządu
terytorialnego okazał się być nieskuteczny, a inkaso wynagrodzeń prowadzone przez właściwą
organizację zbiorowego zarządzania ma bardzo niski poziom.
51) Cele polityki Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego dotyczącej wspierania czytelnictwa w
Polsce zawarte są w Narodowym Programie Rozwoju Czytelnictwa 2014–2020, którego treść jest
wynikiem prac powołanego przez MKiDN Zespołu ds. promocji i upowszechniania czytelnictwa.
Dokument opublikowany jest na stronie
), gdzie organizacje również opierają się przy
podziale wynagrodzeń na informacjach, które na temat wypożyczeń przekazują
biblioteki publiczne. Taka organizacja wypłaty wynagrodzeń nie powoduje powstania
kosztów administracyjnych po stronie budżetu państwa, a ciężar ewentualnych sporów
cywilnych z uprawnionymi przenosi na organizację zbiorowego zarządzania.
Organizacje – w związku z bieżącą działalnością – winny posiadać zaplecze
organizacyjne i doświadczenie, które umożliwia sprawną identyfikację beneficjentów
(ułatwioną dzięki składanym przez nich „oświadczeniom”) i efektywną wypłatę
wynagrodzeń. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego
będzie udzielać dofinansowania organizacji zbiorowego zarządzania prawami
autorskimi, wyznaczonej w drodze konkursu na okres nie dłuższy niż pięć lat, biorąc
pod uwagę następujące kryteria: reprezentatywność, zdolność organizacyjną do
realizacji zadania w sposób zapewniający efektywną wypłatę wynagrodzeń za
użyczanie, skuteczność i prawidłowość działania oraz zasadność i wysokość
planowanych kosztów określenia wysokości i wypłaty wynagrodzeń za użyczanie. Te
kryteria i kompetencje organizacji zbiorowego zarządzania będą przedmiotem badania i
oceny podczas rozpatrywania wniosków zgłaszanych przez organizacje chcące
pośredniczyć w przekazywaniu środków na wypłatę wynagrodzeń. Należy zaznaczyć,
że realizacja wypłaty wynagrodzeń poszczególnym beneficjentom za pośrednictwem

52) W innych państwach dystrybucją wynagrodzeń z tytułu public lending right zajmują się
wyspecjalizowane agendy rządowe, źródło. Jedynym wskaźnikiem, który w polskich realiach
prawidłowo odzwierciedla skalę użyczeń, a jednocześnie pozwala na ustalenie łącznej
kwoty z budżetu państwa przeznaczonej na wynagrodzenia z tytułu public lending right
w Polsce na poziomie porównywalnym do państw Europy Środkowej i Wschodniej,
które dysponują infrastrukturą biblioteczną o zbliżonym poziomie rozwoju, jest wartość
zakupów zbiorów dokonanych przez biblioteki publiczne w poprzednim roku
kalendarzowym. Podobną zasadę przyjęto w systemie public lending right
obowiązującym na Łotwie, słusznie – w świetle orzecznictwa TSUE – przyjmując, że
zakup egzemplarzy utworów do zbiorów bibliotecznych powoduje zmniejszenie
zainteresowania użytkowników bibliotek komercyjnym dostępem do tej samej
publikacji. Według prowadzonych przez Bibliotekę Narodową badań stanu czytelnictwa
w Polsce w 2012 r. biblioteki są drugim – po zakupach w księgarniach i sklepach
internetowych – źródłem książek dla czytelników. Badania te wskazują, iż
najważniejszym czynnikiem stymulującym korzystanie z zasobów bibliotek jest
odnawianie ich zasobu przez zakup nowości wydawniczych, dobranych pod kątem
rzeczywistych potrzeb środowiska, w którym dana biblioteka funkcjonuje.
W Polsce zakupy biblioteczne finansowane są z dwóch źródeł: budżetów jednostek
samorządu terytorialnego oraz budżetu państwa. Łączna wartość wydatków
poniesionych na zakup książek przez biblioteki publiczne wyniosła w 2011 r. 64 622
tys. zł, a 2012 r. 73 253 tys. zł.) Wydatki z budżetu państwa na zakup zbiorów
bibliotek publicznych, realizowane w ramach programów Ministra Kultury i
Dziedzictwa Narodowego – na przestrzeni ostatnich 5 lat – ulegały zwiększeniu od
poziomu 10 000 tys. zł w 2009 r. do wartości 20 000 tys. zł rocznie w latach 2013
i 2014. Zakup książek do zbiorów bibliotek jest także jednym z zasadniczych
priorytetów Programu Wieloletniego – Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa
2014–2020, którego założenia są obecnie przedmiotem prac w Ministerstwie Kultury i

53) Przykładowo w Wielkiej Brytanii fundusz public lending right wynosi ok. 8,5 mln euro, w Szwecji
ok. 14 mln euro, w Niemczech ok. 12 mln euro, w Belgii 1,7 mln euro, we Włoszech 1,7 mln euro,
w Austrii 0,6 mln euro, w Czechach 0,4 mln euro (źródło: . W 2014 r. budżet wsparcia zakupów zbiorów dla bibliotek
publicznych z środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego wynosił
23 000 tys. zł. Zakłada się, że w ramach Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa
kwota przeznaczona na zakup nowości dla bibliotek będzie również z roku na rok
podnoszona. Pozostała część środków na zakupy biblioteczne pochodzi z budżetów
samorządów terytorialnych, które finansują również najczęściej wkłady własne
bibliotek publicznych ubiegających się o wsparcie Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego.
W tym kontekście ustalenie poziomu wskaźnika bazowego na pułapie 5% pozwala na
określenie globalnej kwoty przeznaczonej na wynagrodzenia na poziomie spełniającym
wymagania zawarte w pkt 5 preambuły dyrektywy 2006/115/WE, a jednocześnie
poziom ten jest ustalany elastycznie w oparciu o zasadę, która najlepiej odzwierciedla
rekompensacyjny i stymulacyjny charakter wynagrodzenia. Tak określona wartość
globalna wynagrodzeń nie ma jedynie wartości symbolicznej i zapewnia stosowne
dochody twórcom dzieł literackich, wspomagające ich dalszą pracę twórczą i
artystyczną. Jednocześnie uwzględnia naturę korzystania z dzieł poprzez ich użyczenie,
które ani bezpośrednio, ani pośrednio nie ma charakteru gospodarczego lub
handlowego. Poziom ten odzwierciedla również możliwości, jakimi dysponuje minister
właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego w zakresie części
budżetu państwa, jaką gospodaruje.
Wartość wydatków zrealizowanych przez biblioteki publiczne w poprzedzającym roku
kalendarzowym jest co roku agregowana przez Główny Urząd Statystyczny. Dane te,
przekazywane do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, będą stanowić
podstawę do obliczenia puli wynagrodzeń należnej z tytułu public lending right
uprawnionym.
3. Państwa członkowskie UE mają swobodę w określaniu proporcji podziału globalnej
kwoty wynagrodzeń z tytułu public lending right pomiędzy różne grupy uprawnionych.
Przykładowo w Niemczech beneficjentami są twórcy i wydawcy, a wynagrodzenie jest
wypłacane w stosunku 70% dla twórców i 30% dla wydawców. We Włoszech w
przypadku egzemplarzy drukowanych wypłaca się po 50% autorom i wydawcom. W
przypadku fonogramów i wideogramów autorzy i wydawcy otrzymują w sumie 60%

55) Więcej o założeniach Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa dostępne jest pod adresem
).
Projektowany przepis art. 351 ust. 6 zakłada, że w Polsce wynagrodzenie będzie
dzielone w proporcji 75% dla wszystkich kategorii twórców ujętych w art. 28 ust. 5
pkt 1–3 i 25% dla wydawców. Podziałowi będzie podlegać kwota dofinansowania
uzyskanego z Funduszu Promocji Kultury pomniejszona o wartość uzasadnionych i
udokumentowanych kosztów określenia wysokości i wypłaty wynagrodzeń.
Wprowadzany mechanizm podziału kwoty przeznaczonej na wypłatę wynagrodzeń za
użyczanie – w zamiarze projektodawcy – ma przede wszystkim kreować zachęty dla
twórców do tworzenia książek w języku polskim, a ponadto zapewniać wsparcie
materialne dla grupy twórców, którzy bardzo często przenoszą (przynajmniej w
pewnym zakresie) autorskie prawa majątkowe na silniejszą ekonomicznie stronę obrotu
cywilnoprawnego – wydawców. Jednocześnie ustalona proporcja bierze pod uwagę
włączenie do grupy uprawnionych kilku kategorii twórców, w tym tłumaczy na język
polski oraz współtwórców utworów słownych, których wkład jest utworem
plastycznym lub fotograficznym. Poszerzenie katalogu uprawnionych wymaga
przeznaczenia na ich potrzeby większej części środków przeznaczonych na
wynagrodzenia z tytułu public lending right, jeśli wsparcie dla nich ma nie mieć –
wbrew postanowieniom dyrektywy 2006/115/WE – charakteru czysto symbolicznego.
4. Środki przeznaczone na wypłatę wynagrodzeń będą przekazywane organizacji
zbiorowego zarządzania prawami autorskimi na podstawie umowy zawieranej
pomiędzy ministrem właściwym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego a
tą organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Treść umowy będzie
zawierać w szczególności elementy określone w projektowanym art. 351 ust. 7, w tym:
1) wysokość dofinansowania przeznaczonego na wypłatę wynagrodzeń za użyczanie
oraz wskazanie kosztów określenia ich wysokości i wypłaty w danym roku, 2) terminy i
tryb przekazywania dofinansowania, 3) zobowiązanie organizacji zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi do poddania się kontroli realizowanej przez ministra
właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, 4) sposób rozliczenia
dofinansowania, 5) warunki i sposób zwrotu niewykorzystanej części dofinansowania
lub dofinansowania wykorzystanego niezgodnie z przeznaczeniem.

56) Dane pochodzą ze strony ). Drugie z rozwiązań
lepiej odzwierciedla wytyczną TSUE, zawartą w treści wyroku w sprawie C-271/10
VEWA, zgodnie z którą wartość wynagrodzenia powinna odzwierciedlać intensywność
korzystania z danego tytułu pozostającego w zbiorach bibliotecznych. W konsekwencji
art. 352 w ust. 5 ustanawia zasadę, zgodnie z którą wartość wynagrodzenia za użyczanie
egzemplarzy utworów przez biblioteki publiczne w danym roku kalendarzowym

57) Opracowanie IFRRO – International Federation of Reproduction Rights Organizations PLR around the
world: some basic facts, opublikowane na stronie internetowej:
), wynagrodzenie na poziomie 30%
odpowiedniej wartości wynagrodzenia należnego twórcy utworu wyrażonego słowem w
języku polskim. Rozwiązanie to opiera się na założeniu, iż tłumacze nie mogą być
traktowani na równych zasadach z autorami dzieł literackich, gdyż nakład ich pracy
twórczej nie jest nakierowany na powstanie oryginalnego, nowego dzieła (m.in.
konstruowanie świata przedstawionego, fabuły i bohaterów), lecz wyłącznie na sferę
języka dzieła już istniejącego.
4. Niektóre państwa członkowskie UE, przy implementacji dyrektywy 2006/115/WE w
zakresie public lending right, wprowadziły minimalną i maksymalną wartość
wynagrodzeń wypłacanych uprawnionym. Określenie górnej granicy wartości
wypłacanych wynagrodzeń ma zapobiegać sytuacji, w której wynagrodzenia twórców
najbardziej popularnych tytułów prowadziłyby do wyczerpania całej puli środków
przeznaczonych na wynagrodzenia, podważając funkcję public lending right jako
instrumentu wspierania twórczości w języku polskim. Górny limit wypłat istnieje
między innymi w Danii, Estonii, Słowenii oraz Wielkiej Brytanii. W odróżnieniu od
dolnej granicy, która w zasadzie polega na określeniu konkretnej sumy pieniężnej,
maksymalna wysokość wypłacanego wynagrodzenia jest ustalana w różny sposób, np.
w oparciu o wskaźnik średniego miesięcznego wynagrodzenia. Ustalenie dolnej
granicy wartości wypłacanych wynagrodzeń pozwala ograniczyć koszty
administracyjne związane z wypłatą relatywnie niskich kwot wynagrodzeń,
umożliwiając efektywniejsze wykorzystywanie środków publicznych. Jest to

58) Do kręgu beneficjentów wypłaty wynagrodzeń z tytułu public lending right tłumaczy włączają w
mniejszym lub większym stopniu kraje takie jak: Austria, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia,
Holandia, Irlandia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Niemcy, Słowenia, Szwecja i Wielka Brytania.
Pozostałe państwa nie wypłacają wynagrodzeń tej kategorii uprawnionych. Źródło: Opracowanie
IFRRO – International Federation of Reproduction Rights Organizations PLR around the world: some
basic facts, dostępne na stronie internetowej:
. Tego
rodzaju praktyka jest stosowana często przez organizacje zbiorowego zarządzania w
przypadku innych rodzajów wynagrodzeń, jeśli po ich podziale na poszczególnych
uprawnionych uzyskiwane są niskie kwoty.
Maksymalna wartość sumy wynagrodzeń za użyczanie należnych uprawnionemu w
danym roku kalendarzowym przez biblioteki publiczne egzemplarzy wszystkich jego
utworów, w stosunku do których złożył oświadczenie odnośnie do woli otrzymywania
wynagrodzenia wyniesie – zgodnie z art. 352 ust. 7 projektowanej regulacji –
pięciokrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw,
włącznie z wypłatami z zysku, za ostatni kwartał danego roku kalendarzowego,
ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym
Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Obecnie wartość ta wynosi ok. 20 tys. zł.
Minimalna wartość sumy wynagrodzeń należnych uprawnionemu za użyczanie w
danym roku kalendarzowym przez biblioteki publiczne egzemplarzy wszystkich jego
utworów w stosunku do których złożył oświadczenie woli otrzymywania
wynagrodzenia – zgodnie z art. 352 ust. 8 – wyniesie jedną setną ww. przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia. Kwota wynagrodzenia minimalnego ustalona w ten
sposób to ok. 40 zł. Określenie wartości wynagrodzenia za użyczenia biblioteczne
wypłacanych poszczególnym beneficjentom proporcjonalnie do liczby wypożyczeń
dokonanych przez czytelników bibliotek publicznych w przedziale pomiędzy 40 zł i
20 000 zł spełnia przesłanki określone w dyrektywie 2006/115/WE, a wynagrodzenie
określone w ten sposób nie ma charakteru symbolicznego.
Jeżeli suma wynagrodzeń należnych danemu beneficjentowi będzie od niej niższa –
wynagrodzenie nie będzie przysługiwać w danym roku. Wprowadzenie wartości
maksymalnej i minimalnej wynagrodzenia będzie miało – zgodnie z podstawową
zasadą proporcjonalności wyrażoną w art. 352 ust. 4 – wpływ na procedurę stosowaną
przez właściwą organizację zbiorowego zarządzania prawami autorskimi przy podziale
wynagrodzeń pomiędzy uprawnionych. Wartości wynagrodzeń obliczone w sposób
proporcjonalny do zakresu korzystania z utworów w formie wypożyczeń egzemplarzy z
bibliotek publicznych, które przekroczą określoną w ustawie wartość maksymalną lub
nie osiągną wartości minimalnej wypłacanego wynagrodzenia, będą podlegały

60) W Wielkiej Brytanii wypłacane minimum wynosi zaledwie 1 funt. W Holandii granica wynosi 5 euro,
a w Słowenii 1,75 euro.
50
odpowiedniemu kolejnemu proporcjonalnemu podziałowi pomiędzy pozostałych
twórców lub wydawców, którym wynagrodzenie będzie przysługiwać. Szczegółowa
procedura podziału środków w tym względzie zostanie określona w rozporządzeniu
wykonawczym.
e) art. 353
1. Projektowany art. 353 ust. 1 przesądza, że podstawę do obliczenia wartości
wynagrodzenia przypadającego poszczególnym twórcom lub wydawcom będą stanowić
informacje dotyczące użyczeń egzemplarzy utworów w danym roku kalendarzowym,
które mają być przekazywane właściwej organizacji zbiorowego zarządzania oraz
ministrowi właściwemu do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego przez
wskazane biblioteki publiczne. Do przekazania informacji powinno dojść w terminie 3
miesięcy od zakończenia roku kalendarzowego, za który następuje wypłata
wynagrodzenia. Biblioteki publiczne zobligowane do przekazywania informacji będą
wskazywane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w drodze
rozporządzenia. Rozporządzenie wykonawcze będzie zawierało wykaz bibliotek, z
których będą pochodzić dane niezbędne do podziału i wypłaty przekazanej organizacji
zbiorowego zarządzania puli wynagrodzeń. Minister będzie zobligowany zapewnić
odpowiednią reprezentację bibliotek, biorąc pod uwagę kryterium geograficzne –
poprzez zapewnienie odpowiedniego udziału bibliotek z każdego województwa oraz
wziąć pod uwagę wielkość miejscowości, w których działają poszczególne biblioteki.
Zróżnicowanie geograficzne w tym wypadku służy odzwierciedleniu krajowej struktury
wypożyczeń w możliwie dokładny sposób.
2. Zakłada się, że wskazane biblioteki publiczne na podstawie rozporządzenia
wykonawczego będą zobligowane do przekazywania, m.in.:
− informacji o całkowitej liczbie wypożyczeń egzemplarzy utworów wyrażonych
słowem w danym roku kalendarzowym,
− wykazu utworów wyrażonych słowem, których egzemplarze były użyczane w
danym roku kalendarzowym wraz z określeniem w stosunku do każdego z nich:
numeru ISBN, twórcy lub współtwórców utworu, twórców utworów
wkładowych, tłumaczy, wydawcy, liczby użyczeń egzemplarzy w danym roku
kalendarzowym.
51
3. Konieczność oparcia systemu na danych zbieranych jedynie z reprezentatywnej
grupy bibliotek publicznych wynika z aktualnego stopnia komputeryzacji polskiej sieci
bibliotecznej. W Polsce skomputeryzowanych jest ok. 70% bibliotek publicznych,
jednak jedynie niewielka ich liczba (mniej niż 25%) rejestruje wypożyczenia w
systemie komputerowym). Jednocześnie równolegle funkcjonuje 8 głównych
systemów informatycznych, co ma istotne znaczenie dla szybkości, dokładności i
kompatybilności agregowania danych. Standaryzacja danych i sprawne ich zbieranie z
wszystkich bibliotek publicznych wymagałoby w chwili obecnej wyposażenia ich w
dodatkowy sprzęt i oprogramowanie. Ponadto wiązałoby się z nałożeniem obowiązku,
który nie jest konieczny do sprawnego funkcjonowania systemu public lending right.
Obecnie w ramach programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Kultura +”,
którego realizacja będzie następnie kontynuowana w ramach Narodowego Programu
Rozwoju Czytelnictwa, minister przeznacza środki na komputeryzację bibliotek, w tym
wdrażanie programu MAK+. Jest to elektroniczny, zintegrowany system biblioteczny,
stworzony i rozwijany przez Instytut Książki, umożliwiający tworzenie elektronicznego
katalogu bibliotecznego, bazy użytkowników placówki, rejestrację wypożyczeń i
udostępnień zasobów oraz prowadzenie statystyki bibliotecznej, którego wdrażanie
rekomenduje Krajowa Rada Biblioteczna. Jak dotąd – dzięki wsparciu ze środków
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego – system wdrożyło ok. 1500 bibliotek,
które będą brane pod uwagę jako reprezentatywna grupa przekazująca ww. informacje
na potrzeby funkcjonowania polskiego systemu public lending right. Nie wyklucza to
oczywiście włączania do określonego w akcie wykonawczym wykazu bibliotek
publicznych, dysponujących innymi systemami informatycznymi.
4. W oparciu o informacje przekazane przez biblioteki publiczne właściwa organizacja
zbiorowego zarządzania prawami autorskimi będzie dokonywać proporcjonalnego
podziału kwoty dofinansowania na wynagrodzenia należne poszczególnym twórcom
lub wydawcom, a następnie dokonywać ich wypłaty nie później niż do końca roku
kalendarzowego, w którym następować będzie wypłata wynagrodzeń. Pozwoli to na
zastosowanie w praktyce wynikającej z cytowanego już orzecznictwa TSUE zasady
wypłaty wynagrodzenia z tytułu public lending right, która wiąże rekompensatę należną

61) Dane pochodzą z odpowiedzi na konsultacje społeczne dotyczące public lending right udzielonej
wspólnie przez organizacje biblioteczne w ramach Forum Prawa Autorskiego i są dostępne pod
adresem
).
Projektowany art. 355 ust. 3 ustawy przesądza także, że zakresem dozwolonego użytku
będą objęte utwory zamówione lub włączone do utworów audiowizualnych lub innych
materiałów utrwalonych na wideogramach. Będą one mogły zostać uznane za
osierocone, ale tylko na potrzeby korzystania z utworu audiowizualnego lub
wideogramu jako całości. Dyrektywa 2012/28/UE nie pozwala bowiem na korzystanie z
samodzielnych elementów wkładowych utworu audiowizualnego, czyli np. samodzielną
eksploatację scenariusza albo muzyki filmowej, uznanych za osierocone i wyłączonych
z utworu audiowizualnego.
Art. 355 ust. 6 ustawy w ślad za art. 1 ust. 2 lit. c dyrektywy 2012/28/UE oraz pkt 11 jej
preambuły przesądza, że regulacja obejmie zarówno utwory wyprodukowane przez
publicznych nadawców radiowych i telewizyjnych, jak i utwory wyprodukowane na ich
zlecenie lub zamówienie przez podmioty trzecie lub w koprodukcji z tymi podmiotami,
w celu nabycia przez tego rodzaju nadawców praw wyłącznych. Konieczność
upoważnienia publicznych nadawców radiowych i telewizyjnych do korzystania z tego
typu utworów na podstawie dozwolonego użytku wynika z tego, że nawet jeżeli
nadawcy nabyli w przeszłości prawa wyłączne, to w przypadku starszych utworów nie
mogły zostać na nich przeniesione prawa do eksploatacji na nieznanych w momencie
zawierania umowy polach eksploatacji. Zakaz przenoszenia praw i udzielania licencji w
zakresie pól eksploatacji nieznanych w chwili zawierania umowy wynika bezpośrednio
z art. 41 ust. 4 pr. aut., ale pośrednio też z wyrażonego w art. 41 ust. 2 tej ustawy
obowiązku wyraźnego wymienienia pól eksploatacji objętych umową. Obowiązek ten
był co do zasady przyjmowany w praktyce i orzecznictwie już na gruncie poprzednio
obowiązującej ustawy z dnia 10 lipca 1952 r. o prawie autorskim (Dz. U. Nr 34,
poz. 234, z późn. zm.), chociaż nie był w niej wprost sformułowany. A contario –

62) Por. dokument Komisji Europejskiej z dnia 24 maja 2011 r. Impact Assessment on the cross-border
online access to orphan works – Accompanying the document “Proposal for a Directive of the
European Parliament and of the Council on certain permitted uses of orphan works”,
. Z kolei odesłanie do art. 34 pr. aut. zapewni realizację obowiązku
określonego w art. 6 ust. 3 dyrektywy 2012/28/UE podania przy każdym korzystaniu z
utworu osieroconego informacji o znanych autorach i innych podmiotach
uprawnionych. Art. 34 ustawy zobowiązuje bowiem do podania przy korzystaniu z
utworów w ramach dozwolonego użytku – w zależności od istniejących możliwości –
imienia i nazwiska twórcy oraz źródła, z którego pochodzi utwór. Zgodnie z
projektowanym art. 355 ust. 8, ze względu na treść art. 2 ust. 5 dyrektywy 2012/28/UE,
przepisów dotyczących utworów osieroconych nie będzie stosować się do utworów, w
odniesieniu do których intencją autora było pozostanie anonimowym. Brak takiej
regulacji oznaczałby podważenie prawa do udostępniania utworu anonimowo, które
stanowi jeden z elementów praw osobistych twórcy określonych w treści art. 16 pkt 2
ustawy. W tego rodzaju przypadkach zastosowanie znajduje art. 8 ust. 3 ustawy,
zgodnie z którym „dopóki twórca nie ujawnił swojego autorstwa w wykonywaniu prawa
autorskiego zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku – właściwa
organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi”.

63) Potwierdzono w nim zasadę wynikającą z międzynarodowych konwencji dotyczących prawa
autorskiego (art. 9 ust. 2 Konwencji berneńskiej, art. 13 Porozumienia w sprawie handlowych
aspektów praw własności intelektualnej (TRIPS), art. 10 ust. 2 Traktatu WIPO o prawie autorskim,
art. 16 ust. 2 Traktatu WIPO o artystycznych wykonaniach i fonogramach), zgodnie z którą wyjątki od
praw wyłącznych mogą mieć zastosowanie „jedynie w niektórych szczególnych przypadkach, które
nie szkodzą normalnemu korzystaniu z utworu lub innego przedmiotu objętego ochroną ani nie
powodują nieuzasadnionej szkody dla uzasadnionych interesów podmiotu uprawnionego”.
63
b) art. 356
Korzystanie z utworu osieroconego będzie musiało zostać poprzedzone starannymi
poszukiwaniami podmiotów uprawnionych do tego utworu w zakresie pola eksploatacji:
zwielokrotnianie i udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego
dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym. Podstawowym celem projektowanego
art. 356 ustawy jest określenie zasad przeprowadzania starannych poszukiwań. Należy
wskazać, że poszukiwanie i skontaktowanie się z podmiotem uprawnionym w celu
uzyskania zgody na korzystanie z utworu jest standardowym elementem legalnej
eksploatacji twórczości. Procedura ta nie jest w tym momencie w żaden sposób opisana
w przepisach prawa. Wskazanie precyzyjnych zasad dotyczących poszukiwań staje się
konieczne w sytuacji, w której bezskuteczne poszukiwania mają prowadzić do nadania
utworowi statusu osieroconego i jego późniejszej eksploatacji.
Zgodnie z art. 356 ust. 1 ustawy, będącym implementacją art. 3 ust. 1 dyrektywy
2012/28/UE, staranne poszukiwania będą polegać na sprawdzeniu informacji na temat
podmiotów uprawnionych we wspomnianym wyżej zakresie w źródłach odpowiednich
ze względu na kategorię poszukiwanego utworu. Podstawowy wykaz źródeł, których
sprawdzenie będzie zawsze konieczne, zostanie określony w treści rozporządzenia
ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, które będzie
wydane na podstawie projektowanego art. 356 ust. 9 ustawy, przy uwzględnieniu
konieczności rzetelnego przeprowadzenia starannych poszukiwań oraz dostępności
informacji na temat uprawnionych w poszczególnych źródłach. Rozporządzenie
obejmie co najmniej źródła wymienione w załączniku do dyrektywy 2012/28/UE, w
którym zamieszczono minimalną listę źródeł wymagających przeszukania.
Dodatkowo projektowany art. 356 ust. 1 ustawy stwierdza, że staranne poszukiwania,
które warunkują możliwość legalnej eksploatacji utworu osieroconego, powinny być
przeprowadzane w dobrej wierze. Oznacza to, że w razie istnienia – w konkretnym
przypadku i wedle wiedzy instytucji korzystającej – dodatkowych źródeł, w których
mogą znajdować się informacje o podmiotach uprawnionych, przesłanki staranności i
dobrej wiary będą spełnione dopiero po sprawdzeniu wszystkich źródeł – zarówno
obowiązkowych, które określa rozporządzenie, jak i dodatkowych. W przeciwnym razie
instytucja korzystająca może narazić się na zarzut przekroczenia granic dozwolonego
64
użytku, a więc naruszenia praw wyłącznych, na co wprost wskazano w pkt 19
preambuły dyrektywy 2012/28/UE.
Projektowany art. 356 ust. 2 ustawy reguluje podstawową zasadę dotyczącą starannych
poszukiwań, które – zgodnie z art. 3 ust. 3 dyrektywy 2012/28/UE powinny na początku
zostać przeprowadzone w państwie członkowskim UE (EOG), w którym utwór został
po raz pierwszy opublikowany albo nadany. Powyższy przepis dyrektywy 2012/28/UE
formułuje dodatkowo w tym względzie dwie regulacje szczegółowe, które dotyczą
starannego poszukiwania uprawnionych do utworów audiowizualnych oraz utworów
nieopublikowanych. Szczególna regulacja dotycząca starannego poszukiwania
uprawnionych do utworów audiowizualnych została odzwierciedlona w treści
projektowanego art. 356 ust. 3 ustawy, który stwierdza, że w sytuacji gdy znany jest
producent utworu, poszukiwania powinny zostać przeprowadzone w państwie, w
którym ma on siedzibę lub miejsce stałego pobytu. W przypadku utworów osieroconych
i niepublikowanych zastosowanie znajdzie projektowany art. 356 ust. 4 ustawy, który
nakazuje dokonywać starannych poszukiwań uprawnionych w państwie siedziby
podmiotu, który udostępnił utwór publicznie. Zazwyczaj bowiem twórcy przekazują
swoje niepublikowane utwory instytucjom z państwa ich zamieszkania lub pobytu, w
tych państwach największe jest więc prawdopodobieństwo odnalezienia uprawnionych.
Zgodnie z ww. dyrektywą 2012/28/UE wymagania dotyczące miejsca przeprowadzenia
poszukiwań mają charakter minimalny. W razie istnienia prawdopodobieństwa
odnalezienia informacji w innym państwie – zarówno państwie członkowskim UE, jak i
państwie trzecim – konieczne będzie zbadanie takich dostępnych źródeł w tych
państwach, które uznać można w danej sytuacji za odpowiednie. Na gruncie polskiej
regulacji przesądza to projektowany art. 356 ust. 5 ustawy.
Podmioty zobowiązane do przeprowadzenia starannych poszukiwań – na podstawie
art. 356 ust. 6 ustawy – będą mogły je prowadzić samodzielnie albo zlecać ich
przeprowadzenie osobie trzeciej, w tym organizacjom zbiorowego zarządzania prawami
autorskimi lub prawami pokrewnymi. Nie wyłączy to jednak ich odpowiedzialności za
ewentualne naruszenie autorskich praw majątkowych do utworu niesłusznie uznanego
za osierocony, z którego korzystano na podstawie poszukiwań przeprowadzonych

64) Stanowi on, iż „w przypadku gdy utwór lub fonogram został niesłusznie uznany za utwór osierocony w
wyniku poszukiwania, które nie było staranne, w ustawodawstwie państw członkowskich dostępne są
środki zaradcze stosowane w przypadku naruszenia praw autorskich, przewidziane zgodnie z
właściwymi przepisami krajowymi i prawem Unii”.
65