Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy o grach hazardowych

jako „ograniczone czasowo przekazanie do korzystania niesłużącego celom
bezpośrednio lub pośrednio gospodarczym lub handlowym kiedy jest to dokonywane
przez instytucje dostępne dla publiczności”. Art. 28 ust. 1 pkt 1 pr. aut. formułuje
wyjątek od wyłącznego prawa użyczenia. Użyczenie egzemplarzy w tym wypadku –
podobnie jak „nieodpłatne udostępnienie” – jest rozumiane jako przekazanie do
ograniczonego czasowo korzystania, niemające na celu bezpośredniego lub pośredniego
uzyskania korzyści majątkowej. Natomiast określone w dyrektywie kryterium
dostępności dla publiczności jest spełnione poprzez charakter instytucji mogących
korzystać z powyższego wyjątku. Powyższa zmiana ma więc wyłącznie charakter
porządkujący i służy ujednoliceniu przyjętej w ustawie terminologii.
4. Art. 28 ust. 1 pkt 2 pr. aut. w obowiązującym brzmieniu pozwala na sporządzanie
(lub zlecanie sporządzania) egzemplarzy rozpowszechnionych utworów w celu
uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów. Zgodnie z jego treścią,
biblioteka, szkoła lub archiwum może więc sporządzić egzemplarz dodatkowy z dzieła
unikalnego, nieopublikowanego lub bliskiego zniszczenia w celu szeroko rozumianej
ochrony własnych zbiorów. Dyrektywa 2001/29/WE nie używa w art. 5 ust. 2 lit. c
pojęcia „egzemplarz”, oznacza to, że pozwala ona na rozszerzenie uprawnień takich
instytucji w zakresie zwielokrotnienia na sporządzanie kopii elektronicznych. W
związku z tym faktem i potrzebami wielokrotnie zgłaszanymi m.in. przez instytucje
biblioteczne, w ramach projektowanej zmiany zastąpiono wyrażenie „sporządzanie
egzemplarzy”
słowem zwielokrotnianie. Powyższa zmiana ma umożliwić
beneficjentom omawianego wyjątku digitalizowanie własnych zbiorów w celu ich
uzupełnienia, zachowania lub ochrony). W projektowanym art. 28 ust. 2 wskazano
wprost, iż zwielokrotnianie, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, nie może prowadzić do
powiększenia zbiorów użyczanych i udostępnianych przez uprawnione instytucje. Tego
rodzaju aktywność należy rozpatrywać jako przekroczenie zakresu dozwolonego użytku
wiążące się z odpowiedzialnością prawną. Zastrzeżenie o powyższej treści stało się

26) Ocena zaistnienia tej przesłanki musi być dokonywana przy uwzględnieniu treści punktu 11 preambuły
dyrektywy 2006/115/WE, w którym wskazano, iż w przypadku pobierania przy użyczeniu przez
instytucję dostępną dla publiczności opłaty, której wartość nie przekracza kwoty niezbędnej dla
pokrycia kosztów obsługi instytucji nie mamy do czynienia z wykorzystaniem w celach gospodarczych
lub handlowych.
27) Na fakt, iż postanowienia dyrektywy 2001/29/WE nie stoją na przeszkodzie rozszerzeniu dozwolonego
użytku w tym zakresie na udostępnianie kopii cyfrowych zwracała również uwagę E. Traple [w:] E.
Traple „Raport na temat dostosowania polskiego systemu praw autorskich i praw pokrewnych do
wymogów
społeczeństwa
informacyjnego”,
s. 9.
).
W obecnie obowiązującym brzmieniu prawo cytatu zawiera kilka ograniczeń
niewystępujących w treści art. 5 ust. 3 lit. d i k dyrektywy 2001/29/WE. Art. 29 ust. 1
pr. aut. zawęża dozwolony użytek dopuszczony przez dyrektywę 2001/29/WE,
ograniczając możliwość cytowania jedynie do urywków utworów i drobnych utworów
w całości. W dyrektywie 2001/29/WE nie występują tego rodzaju ograniczenia
ilościowe, co jednak nie oznacza, że rozmiar cytatu może przekraczać granice
wyznaczone uczciwymi praktykami w zakresie cytowania, tzw. trzystopniowym testem
z art. 5 ust. 5 dyrektywy 2001/29/WE oraz szczególnym celem, który w ogóle
usprawiedliwia cytowanie. Ponadto polskie prawo autorskie zezwala na posługiwanie
się cytatem wyłącznie wtedy, gdy ma on na celu: wyjaśnianie, analizę krytyczną,
nauczanie lub prawa gatunku twórczości. Dyrektywa 2001/29/WE nie zawiera
zamkniętego katalogu celów cytatu, posługując się jedynie przykładowym odwołaniem
w treści art. 5 ust. 3 lit. d do przypadków, takich jak recenzja oraz krytyka.
2. Obowiązujący art. 29 pr. aut. w ust. 2–3 reguluje także licencję ustawową na
wykorzystywanie w celach dydaktycznych i naukowych cudzych utworów w
podręcznikach, wypisach i antologiach. Ze względu na przedmiot tej regulacji,
kształtującej szczególny przypadek dozwolonego użytku wykorzystywanego w celu
edukacyjnym lub naukowym, zdecydowano się na jego przeniesienie do przepisu
art. 271 oraz nadanie nowego brzmienia art. 29.
3. Projektowany przepis art. 29 przewiduje rozszerzenie zakresu cytatu. W treści
projektowanego art. 29 pr. aut. zakres przedmiotowy cytatu, dotychczas ograniczony
wyłącznie do „urywków utworów i drobnych utworów w całości”, poszerzony zostanie
poprzez wyraźne wskazanie możliwości cytowania w całości utworów plastycznych
oraz fotograficznych. Dotychczas przedstawiciele doktryny formułowali wątpliwości,
czy takie utwory są rodzajem tzw. drobnych utworów, których cytowanie jest w całości
dozwolone. Zgodnie z interpretacją przeciwną obowiązujący art. 29 pr. aut.
uniemożliwiałby tego rodzaju cytat, co de facto oznaczało, że z zakresu cytowania
byłyby wyłączone bez uzasadnienia całe kategorie utworów, których „zacytowanie”
musi w wielu wypadkach oznaczać przedstawienie ich w całości. Powyższa zmiana

28) E. Traple [w:] J. Barta, R. Markiewicz (red.), „Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz”,
Warszawa 2011, s. 267.
22
jednoznacznie przesądzi, że przepis będzie miał zastosowanie do utworów z wszystkich
dziedzin twórczości. Postulat zmiany w tym zakresie zgłaszany był również w trakcie
wstępnych konsultacji środowiskowych). Ponadto projektowany przepis będzie w
sposób wyraźny wskazywać, że dopuszczalne jest cytowanie wyłącznie utworów
rozpowszechnionych, co wynika z art. 5 ust. 3 lit. d dyrektywy 2001/29/WE.
4. Korzystanie z cytatu – jak wskazano powyżej – wymaga także specyficznego celu,
dla którego dochodzi do cytowania. Na wzór dyrektywy 2001/29/WE cele te zostały
wskazane jedynie przykładowo, ale inne cele, które uzasadniają cytowanie powinny
mieć podobny charakter jak cele expressis verbis wymienione w treści art. 29 pr. aut.
Zgodnie z jego zaproponowanym brzmieniem jako cele cytatu wskazano wprost:
wyjaśnianie, polemikę, analizę krytyczną i naukową, nauczanie lub prawa gatunku
twórczości. Inne, niewskazane wprost w projektowanym przepisie cele cytatu, podobnie
jak w konstrukcji zawartej w dyrektywie, powinny być podobne do wyżej
wymienionych. Oznacza to w praktyce przesądzenie możliwości cytowania dla celów
estetycznych lub w ramach motta. Oczywiste, ale warte podkreślenia pozostaje, że – ze
względu na treść art. 34 pr. aut. – każdy cytat powinien ponadto wskazywać imię i
nazwisko twórcy utworu cytowanego oraz źródło, z którego utwór pochodzi. Należy
również wskazać, że konieczne jest spełnienie łącznie wszystkich przesłanek
wskazanych w treści art. 29 pr. aut. tak, aby akt eksploatacji stworzonego przez kogoś
innego utworu lub jego fragmentu mieścił się w granicach wyznaczonych przez tzw.
prawo cytatu.
i) art. 291
Dodany artykuł stanowi wdrożenie do polskiego prawa autorskiego, odrębnego od
prawa cytatu, wyjątku z art. 5 ust. 3 lit. k dyrektywy 2001/29/WE, umożliwiającego
korzystanie z utworów w celu parodii, karykatury lub pastiszu – form ściśle
powiązanych z prawem do wolności wypowiedzi oraz swobody artystycznej. Na
gruncie obowiązującego brzmienia pr. aut., wskazane wyżej formy kwalifikowane były
częściowo jako działalność w zakresie uzasadnionym prawami gatunku twórczości
mieszcząca się w ramach prawa cytatu), bądź jako utwory inspirowane. Kwalifikacja

29) Muzeum Narodowe w Krakowie, Kancelaria Lassota i Partnerzy.
30) L. Małek, Cytat w świetle prawa autorskiego, Wolters Kluwer 2011. Cytat plastyczny w zakresie
pastiszu i karykatury dopuścił wyraźnie SN w wyroku z dnia 23 listopada 2004 r., I CK 232/04, OSNC
2005, nr 11, poz. 195, wskazując jednak, że zachowane muszą być odpowiednie proporcje, aby nie
było wątpliwości, że powstał własny, samoistny utwór.
23
tych form twórczości jako posługujących się cytatem nie oddaje jednak w pełni ich
specyfiki. Wskazuje się bowiem, że do istoty parodii czy też karykatury należy nie
przeniesienie fragmentu utworu (czy też całości drobnego utworu), czyli jego
przytoczenie, a jego specyficzna modyfikacja. W orzeczeniu z dnia 3 września 2014 r.
w sprawie C-201/13 Trybunał UE stwierdził, iż parodia oznacza wypowiedź
humorystyczną lub żartobliwą stanowiącą wykorzystanie polegające na bezpośrednim
nawiązaniu do parodiowanego utworu, jednocześnie wykazujące uchwytne różnice w
porównaniu z tym utworem. Za karykaturę uznaje się przedstawienie utworu w sposób
charakteryzujący się przesadnym wyostrzeniem pewnych cech bądź elementów
podmiotu lub przedmiotu przedstawianego. Pastisz stanowić ma natomiast
naśladownictwo określonego stylu. W związku z powyższym, właściwym
rozwiązaniem, przecinającym wątpliwości interpretacyjne, a jednocześnie odwołującym
się do dotychczas ukształtowanego orzecznictwa dotyczącego parodii, karykatury i
pastiszu, jest zastosowanie konstrukcji zbieżnej z zawartą w art. 5 ust. 3 lit. k dyrektywy
2001/29/WE, tj. odrębne uregulowanie tej formy dozwolonego użytku powiązane z
poddaniem go testowi praw gatunku). Oznacza to, iż korzystanie określone w
projektowanym przepisie musi być zgodne z ukształtowanymi prawami wskazanych w
nim gatunków twórczości. Możliwe jest więc tylko i wyłącznie w granicach
ukształtowanych przez praktykę zasad rządzących tworzeniem parodii, karykatury oraz
pastiszu. Podobne rozwiązanie przyjęło wiele państw europejskich, w tym m.in.
Francja, której ustawodawstwo cechuje się bardzo szerokim poziomem ochrony
prawnoautorskiej.
j) art. 292
Dodany art. 292 pr. aut. stanowi wdrożenie do polskiego porządku prawnego art. 5 ust. 3
lit. i dyrektywy 2001/29/WE, który do tej pory nie był znany polskiej regulacji, mimo
że jego brak rodzi czasem niepożądane skutki w praktyce stosowania prawa
autorskiego. Art. 5 ust. 3 lit. i dyrektywy 2001/29/WE, który zezwala na incydentalne i
niezamierzone włączenie utworu do innego materiału, został implementowany w

31) Podobne rozwiązanie przyjęto również w prawie francuskim w Art. L122-5 (4) francuskiego Code de
la propriété intellectuelle.
32) Francja, Belgia, Luksemburg, Holandia, Hiszpania oraz Malta. Por. G. Westkamp,
. Incydentalny charakter jest rozumiany jako
brak znaczenia utworu dla materiału, do którego został włączony i brak celowego
związku włączonego utworu z materiałem, w którym się znalazł. W tym aspekcie
użytek incydentalny stanowi przeciwieństwo prawa cytatu – do włączenia utworu
dochodzi przypadkowo, w sposób niezamierzony przez włączającego, a włączony utwór
nie ma znaczenia dla materiału, którego stał się przypadkową i nieistotną częścią. W
tym sensie materiał, do którego włączono utwór, miałby taki sam sens i wartość, gdyby
do włączenia w sposób niezamierzony nie doszło. Użytek incydentalny może
przykładowo dotyczyć fotografii, obrazów, czy rzeźb, które pojawiają się przypadkowo
w tle filmu dokumentalnego, czy też utworów plastycznych, fotograficznych, a nawet
fragmentów utworów muzycznych lub audiowizualnych (np. jeżeli nagranie pochodzi z
pokoju, gdzie był włączony telewizor), które są przypadkową częścią filmowanego
ujęcia. Znaczenie praktyczne użytku incydentalnego rośnie wraz z wzrostem ilości
amatorskich treści tworzonych przez użytkowników internetu, np. różnych amatorskich
filmów udostępnianych na portalach społecznościowych. Zarzucanie komukolwiek
naruszenia prawa autorskiego w takich sytuacjach, co w aktualnie obowiązującym
stanie prawnym nie jest w Polsce wykluczone, byłoby absurdem. Użytek incydentalny
powinien więc być rozumiany w sposób wąski – zgodnie ze znaczeniem nadanym mu w
art. 5 ust. 3 lit. i dyrektywy 2001/29/WE – i jak każdy przypadek dozwolonego użytku
poddany tzw. trzystopniowemu testowi uregulowanemu w art. 35 pr. aut. w celu
zabezpieczenia przed jego nadużywaniem.
k) art. 30
Obecnie obowiązujący art. 30 pr. aut. zawiera licencję ustawową na rzecz ośrodków
informacji i dokumentacji, zezwalając im na sporządzanie i rozpowszechnianie
własnych opracowań dokumentacyjnych oraz pojedynczych egzemplarzy fragmentów
opublikowanych utworów, jeżeli nie wykraczają one poza arkusz wydawniczy. Jeżeli
udostępnianie fragmentów utworów ma charakter odpłatny, twórcy przysługuje
wynagrodzenie. Art. 30 pr. aut. nie znajduje swojego bezpośredniego odpowiednika w
art. 5 dyrektywy 2001/29/WE. Stanowi natomiast jeden z przykładów dozwolonego
użytku określonych w art. 5 ust. 3 lit. o dyrektywy 2001/29/WE, co oznacza, że jest to

33) Do mniejszości należą obok Polski: Austria, Belgia, Czechy, Estonia, Francja, Grecja, Włochy,
Luksemburg,
Łotwa,
Słowenia
–
por.
G. Westkamp,
). Z tych
względów proponuje się jego uchylenie.
l) art. 301
Zmiana brzmienia art. 301 pr. aut. związana jest z projektowanym uchyleniem art. 30
pr. aut. oraz przeniesieniem form korzystania określonych w art. 29 ust. 2 i 3 pr. aut. do
art. 271 pr. aut.
m) art. 31
1. Artykuł 31 pr. aut. w obecnie obowiązującym brzmieniu ustanawia dozwolony
użytek dotyczący publicznego wykonywania utworów w trakcie ceremonii religijnych
oraz uroczystości szkolnych i państwowych. Przyjęty zakres dozwolonego użytku został
określony bardzo wąsko, nie uwzględniając w pełni potrzeb społecznych związanych z
organizacją tego rodzaju uroczystości oraz treści art. 5 ust. 3 lit. g dyrektywy
2001/29/WE. Polski ustawodawca nie skorzystał w ten sposób w pełni z możliwości
wdrożenia wyjątku określonego w art. 5 ust. 3 lit. g dyrektywy 2001/29/WE, który

35) Stanowiska Stowarzyszenia Autorów ZAiKS, Stowarzyszenia Filmowców Polskich – Związku
Autorów i Producentów Audiowizualnych, Izby Wydawców Prasy i Stowarzyszenia Wydawców
Repropol, Polskiej Izby Książki, Stowarzyszenia Dystrybutorów Filmowych.
26
dotyczy prawa do zwielokrotniania oraz publicznego komunikowania utworów podczas
ceremonii religijnych i oficjalnych imprez organizowanych przez władze publiczne. W
zakresie wykraczającym poza zakres harmonizacji dokonanej przez dyrektywę
2001/29/WE obowiązująca regulacja zezwala natomiast jedynie na nieodpłatne
publiczne wykonywanie utworów.
2. Projektowana zmiana oddziela wyraźnie korzystanie z utworów podczas ceremonii
religijnych oraz oficjalnych imprez organizowanych przez władze publiczne, które to
korzystanie zostało objęte wyjątkiem określonym w art. 5 ust. 3 lit. g dyrektywy
2001/29/WE, od korzystania z utworów, do którego dochodzi w trakcie imprez
szkolnych i akademickich.
Konsekwentnie art. 31 ust. 1 pr. aut. stanowi więc wdrożenie wyjątku przewidzianego
w art. 5 ust. 3 lit. g dyrektywy 2001/29/WE w pełnym zakresie. Ponieważ powyższy
przepis dyrektywy nie wprowadza obowiązku korzystania z „rozpowszechnionych
utworów”, wymóg ten został również wykreślony z projektowanego art. 31 ust. 1
pr. aut. Oznacza to, że w ramach ceremonii religijnych oraz oficjalnych uroczystości
organizowanych przez władze publiczne możliwe będzie korzystanie z utworów, które
nie zostały przedtem w żaden sposób udostępnione publicznie. Przedmiotowa zmiana
umożliwi np. wykonywanie pieśni religijnych lub patriotycznych, które w wyniku
działań cenzury nie zostały rozpowszechnione.
Natomiast zgodnie z art. 31 ust. 2 rozszerzony został zakres dozwolonego użytku na
inne formy korzystania z utworów, które nie są przedmiotem harmonizacji na poziomie
unijnym, a jednocześnie mają znaczenie ze względu na praktykę organizowania imprez
szkolnych oraz akademickich. Ze względu na to, że w dyrektywie 2001/29/WE nie
przewidziano wyjątku dotyczącego imprez szkolnych i pedagogicznych, dozwolony
użytek w tym zakresie może dotyczyć jedynie form korzystania nieobjętych zakresem
dyrektywy 2001/29/WE. Należy również zaznaczyć, że przedmiotowy wyjątek ma
wyłącznie analogowy charakter. Projektowany ust. 2 rozszerza więc dozwolony użytek
dotyczący imprez szkolnych i akademickich o korzystanie na polach eksploatacji
nieregulowanych zakresem dyrektywy 2001/29/WE, tj. polach publicznego wykonania
oraz publicznego odtwarzania, które nie następuje na odległość. Należy uznać, że
przewidziany powyżej zakres dozwolonego użytku mieści się w zakresie tzw. „małych
27
wyjątków” przewidzianych Konwencją berneńską. Powyższa zmiana umożliwi m.in.
publiczne odtwarzanie utworów, czy też wyświetlanie tekstów piosenek podczas
trwania uroczystości. Utrzymana w treści ust. 2 została także – zgodna z istotą
dozwolonego użytku – zasada, że korzystanie z utworów na jego podstawie nie może
łączyć się z osiąganiem pośredniej lub bezpośredniej korzyści majątkowej.
3. Ust. 3 projektowanego art. 31 pr. aut. stanowi odpowiednik wyłączenia zawartego w
obecnie obowiązującym artykule 31 pr. aut., jego zakres i cel pozostaje niezmieniony.
n) art. 333 oraz art. 33 pkt 2
1. Regulacja zawarta w art. 333 pr. aut. w obecnie obowiązującym brzmieniu umożliwia
wykorzystanie rozpowszechnionych egzemplarzy utworów dla celów reklamy
publicznej wystawy bądź publicznej sprzedaży. Powyższy przepis stanowi
implementację art. 5 ust. 3 lit. j dyrektywy 2001/29/WE. W obowiązującym brzmieniu
art. 333 pr. aut. nie pozwala na promowanie wystaw i sprzedaży online, choć art. 5 ust. 3
lit. j dyrektywy 2001/29/WE wyraźnie taką możliwość dopuszcza. Postulat zmiany w
tym zakresie podnoszono w trakcie wstępnych konsultacji środowiskowych).
2. Ponadto, art. 333 obecnie obowiązującej ustawy budzi wątpliwości interpretacyjne, a
w konsekwencji trudności w jego stosowaniu. Przepis w jego aktualnym brzmieniu,
pokrywając się w znacznym stopniu z zakresem przedmiotowym art. 33 pkt 2 pr. aut.,
który dopuszcza rozpowszechnianie utworów wystawionych w publicznie dostępnych
zbiorach, takich jak muzea, galerie, sale wystawowe, w katalogach i w wydawnictwach
publikowanych dla promocji tych utworów oraz w sprawozdaniach o aktualnych
wydarzeniach w prasie i telewizji w granicach uzasadnionych celem informacji. Po
drugie, art. 33 pkt 2 pr. aut. dotyczy także użytku informacyjnego w zakresie utworów
publicznie wystawionych, które mogą być wykorzystywane w toku rozpowszechnienia
przez profesjonalne media sprawozdań o aktualnych wydarzeniach, np. sprawozdań z
publicznej wystawy lub sprzedaży. W ten sposób częściowo krzyżuje się więc również
z zakresem dozwolonego użytku uregulowanym w art. 26 pr. aut.

36) Koncepcja ta umożliwia wprowadzenie pewnych szczególnych, drobnych wyjątków, pod warunkiem
zachowania granic wyznaczonych przez tzw. trzystopniowy test (S. von Lewinski, International
Copyright Law and Policy, Oxford 2008, s. 168 oraz 461). Powyższa koncepcja znalazła
odzwierciedlenie m.in. w treści art. 10 Traktatu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej
(WIPO) o prawie autorskim (Dz. U. z 2005 r. Nr 3, poz. 12).
37) Polska Izba Książki, Stowarzyszenie Filmowców Polskich – Związek Autorów i Producentów
Audiowizualnych.
28