Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw

zasady prowadzenia postępowania w przedmiocie udzielenia ochrony międzynarodowej
względem małoletniego bez opieki.
Tak jak obecnie w przypadku wniosku oczywiście bezzasadnego, tak i w
projektowanym postępowaniu w trybie przyspieszonym, postępowanie administracyjne
będzie prowadzone w trybie opisanym dla wszystkich postępowań w sprawach
udzielenia ochrony międzynarodowej, z uwzględnieniem następujących odstępstw:
1) załatwienie sprawy dotyczącej udzielenia ochrony międzynarodowej następuje w
terminie 30 dni od dnia złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej;
2) w decyzji kończącej postępowanie wskazuje się, że wniosek był rozpatrywany w
trybie przyspieszonym;
3) odwołanie od decyzji wnosi się w terminie 7 dni od dnia jej doręczenia;
4) w postępowaniu odwoławczym organ orzeka w składzie jednoosobowym.
Jeżeli okoliczności uzasadniające zastosowanie trybu przyspieszonego ujawnią się po
upływie 30 dnia od dnia złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, tryb
przyspieszony nie będzie stosowany.
Zachowane zostaną dotychczas obowiązujące przepisy szczególne określające
przesłanki umożliwiające Szefowi Urzędu umorzenie postępowania, tj. cofnięcie
wniosku, a także – traktowane jako domniemane cofnięcie wniosku:
1) niestawienie się wnioskodawcy w ośrodku recepcyjnym w terminie 2 dni od dnia
złożenia wniosku, w przypadku gdy cudzoziemiec nie wskazał we wniosku innego
adresu, pod którym będzie przebywał;
2) niestawienie się w ośrodku recepcyjnym w terminie 2 dni po zwolnieniu ze
strzeżonego ośrodka lub aresztu dla cudzoziemców, jeżeli wnioskodawca nie
wskazał innego adresu we wniosku, pod którym będzie przebywał;
3) opuszczenie ośrodka, w którym cudzoziemiec przebywał na okres dłuższy niż 7 dni,
bez usprawiedliwionej przyczyny;
4) opuszczenie bez zgody Szefa Urzędu miejsca pobytu lub miejscowości, określonych
w decyzji Szefa Urzędu zwalniającej cudzoziemca ze strzeżonego ośrodka lub z
aresztu dla cudzoziemców, lub niezgłaszanie się w określonych odstępach czasu do
organu wskazanego w powyższej decyzji;
5) opuszczenie terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
6) niestawienie się wnioskodawcy na przesłuchanie w wyznaczonym terminie i
niewykazanie w terminie 7 dni od tego dnia, że niedopełnienie niniejszego
14
obowiązku było spowodowane okolicznościami, za które nie ponosi
odpowiedzialności.
Decyzję o umorzeniu postępowania – wydaną w przypadku domniemanego cofnięcia
wniosku – pozostawiać się będzie w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia. Sytuacje tu
opisane wiążą się, co do zasady, z ucieczką wnioskodawców z terytorium Polski, w
których to nie jest możliwe doręczenie im decyzji w zwykłym trybie. Należy zauważyć,
że pozostawienie decyzji o umorzeniu postępowania w aktach sprawy nie naruszy praw
strony, jako że proponuje się jednocześnie, aby decyzja ta wygasła z mocy prawa z
dniem doręczenia organowi, który ją wydał, pisemnego oświadczenia wnioskodawcy o
zamiarze dalszego ubiegania się o udzielenie ochrony międzynarodowej. Oświadczenie
tej treści będzie można złożyć w terminie 9 miesięcy od dnia wydania decyzji i tylko
raz. Jeżeli oświadczenie zostanie złożone po terminie lub powtórnie po kolejnym
umorzeniu postępowania z powodu cofnięcia wniosku lub domniemanego cofnięcia
wniosku, nastąpi odmowa uwzględnienia oświadczenia w formie decyzji. Ponadto
proponuje się wprowadzenie 5-dniowego terminu na wniesienie odwołania od decyzji o
umorzeniu postępowania w związku ze złożeniem przez cudzoziemca oświadczenia o
cofnięciu wniosku. Uzasadnieniem dla wprowadzania takiej regulacji jest możliwość
przyspieszenia organizacji dobrowolnego powrotu do kraju pochodzenia, co pozostaje
w zgodzie ze słusznym interesem cudzoziemca oraz przyczyni się do zmniejszenia
kosztów utrzymania cudzoziemców objętych pomocą. Takie rozwiązanie jest zgodne z
art. 28 ust. 1 dyrektywy 2013/32/UE, który przewiduje uprawnienie do ustanowienia
terminów związanych z postępowaniem, w przypadku gdy wnioskodawca wycofał swój
wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej.
Zgodnie z proponowanym brzmieniem art. 41 ustawy o udzielaniu ochrony
wnioskodawca będzie obowiązany przedstawić informacje niezbędne do ustalenia stanu
faktycznego sprawy, a w szczególności dotyczące jego tożsamości, wieku,
obywatelstwa, krewnych, kraju i miejsc poprzedniego pobytu, trasy podróży, przeszłych
doświadczeń mających znaczenie dla sprawy, wcześniejszych wniosków oraz powodów
złożenia wniosku, a także udostępnić posiadane dowody potwierdzające okoliczności
wskazane w uzasadnieniu wniosku. Ponadto wnioskodawca będzie obowiązany do
osobistego stawienia się na wezwanie organu prowadzącego postępowanie w celu
przesłuchania lub złożenia wyjaśnień. Należy wskazać, iż przepis zobowiązujący do
przybycia na przesłuchanie prowadzone przez Szefa Urzędu albo Radę do Spraw
15
Uchodźców jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 51 k.p.a., zgodnie z którym
do osobistego stawienia się wezwany jest obowiązany tylko w obrębie gminy lub
miasta, w którym zamieszkuje albo przebywa, albo gdy mieszka lub przebywa w
sąsiedniej gminie albo mieście.
Ponadto zostanie zachowana możliwość uznania za udowodnione tych okoliczności
przedstawionych przez wnioskodawcę, co do których nie posiada on dowodów
(projektowany art. 42). Bez zmian pozostaje również katalog przesłanek, jakie organ
powinien wziąć pod uwagę, rozpatrując wniosek o udzielenie ochrony
międzynarodowej.
Co do zasady, nie przewiduje się wprowadzenia zmian w sposobie przeprowadzania
szczególnego dowodu, jakim jest przesłuchanie (art. 14 dyrektywy 2013/32/UE),
podejmowanym w celu wyjaśnienia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, z tym
że o terminie przesłuchania będzie zawiadamiany także małżonek, w imieniu którego
został złożony wniosek, co zapewni mu możliwość stawienia się na przesłuchanie, tak
jak tego wymaga art. 14 ust. 1 dyrektywy 2013/32/UE. Do przesłuchania małżonka
będą stosowane te same przepisy, które gwarantują prawa wnioskodawcy.
Doprecyzowano kompetencje osób mających przeprowadzać przesłuchania. Tak jak to
przewiduje dyrektywa podczas przesłuchania zapewniona zostanie, w razie potrzeby,
bezpłatna pomoc tłumacza władającego językiem zrozumiałym dla wnioskodawcy. Na
wniosek wnioskodawcy, osoba przesłuchująca oraz tłumacz będą tej samej płci co
osoba przesłuchiwana, jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że umożliwi to
wyczerpujące uzasadnienie wniosku. Przebieg przesłuchania będzie mógł być
utrwalony za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk, po powiadomieniu o
tym osoby przesłuchiwanej. W celu zapewnienia stronom i ich pełnomocnikom pełnego
dostępu do zebranego materiału dowodowego zapis tak utrwalonego przesłuchania
będzie załącznikiem do protokołu przesłuchania, a wnioskodawca otrzyma poza kopią
protokołu przesłuchania, na wniosek, także zapis dźwięku, w przypadku gdy przebieg
przesłuchania został utrwalony za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk
(projektowany art. 44).
Zgodnie z projektowanym art. 45 przed wydaniem pozytywnej decyzji w sprawie
udzielenia ochrony międzynarodowej, tak jak obecnie, organ zasięgnie informacji, czy
wobec wnioskodawcy lub osoby, w której imieniu wnioskodawca występuje, zachodzą
okoliczności wyłączające udzielenie tej ochrony. Rozszerzeniu uległ jedynie katalog
16
podmiotów biorących udział w konsultacjach o: komendanta oddziału Straży
Granicznej oraz komendanta wojewódzkiego Policji. Utrzymany będzie 30-dniowy
termin odpowiedzi z możliwością przedłużenia do 3 miesięcy w szczególnie
uzasadnionych przypadkach.
Projektowane art. 46 i art. 54c mają na celu zapewnienie zgodności z art. 25 Konwencji
Wykonawczej z dnia 19 czerwca 1990 r. do Układu z Schengen z dnia 14 czerwca
1985 r. między Rządami Państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej
Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na
wspólnych granicach (Dz. Urz. UE L 239 z 22.09.2000, str. 19, z późn. zm.) w zakresie
zasięgania opinii i udzielania informacji w sprawach udzielania ochrony
międzynarodowej i pozbawiania statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej.
Zgodnie ze standardami określonymi w Konwencji Genewskiej i Protokole
Nowojorskim oraz dyrektywie 2011/95/UE cudzoziemcowi, który nie może lub nie
chce korzystać z ochrony kraju pochodzenia ze względu na uzasadnioną obawę przed
prześladowaniem w tym kraju z powodu rasy, religii, narodowości, przekonań
politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej, będzie nadawany
status uchodźcy. Dla zachowania tzw. „zasady jedności rodzin”, nadanie statusu
uchodźcy albo udzielenie ochrony uzupełniającej wnioskodawcy skutkować, będzie, co
do zasady, takim samym orzeczeniem wobec pozostałych osób objętych wnioskiem o
udzielenie ochrony międzynarodowej. Aby jednak zagwarantować implementację
art. 11 ust. 3 dyrektywy 2013/32/UE, art. 47 ust. 2 ustawy o udzielaniu ochrony będzie
przewidywał, iż organ prowadzący postępowanie nie wyda jednej decyzji odnoszącej
się do wnioskodawcy i pozostałych osób, których wniosek dotyczy, gdy prowadziłoby
to do ujawnienia szczególnej sytuacji wnioskodawcy lub innej osoby, której wniosek
dotyczy, co mogłoby zagrozić jej interesom, w szczególności w sprawach związanych z
prześladowaniem ze względu na płeć, orientację seksualną, tożsamość płciową lub
wiek.
W art. 52 ust. 1 utrzymany został obowiązek powiadomienia organu Straży Granicznej
o zakończeniu postępowania decyzją ostateczną, która nie przyznaje ochrony
międzynarodowej. Ponadto w art. 52 ust. 2 i 3 wskazano Szefa Urzędu i Radę do Spraw
Uchodźców jako organy odpowiedzialne za wykonywanie zadań, o których mowa w
art. 18 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 603/2013 z dnia
26 czerwca 2013 r. w sprawie ustanowienia systemu Eurodac do porównywania
17
odcisków palców w celu skutecznego stosowania rozporządzenia (UE) nr 604/2013 w
sprawie ustanowienia kryteriów i mechanizmów ustalania państwa członkowskiego
odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej
złożonego w jednym z państw członkowskich przez obywatela państwa trzeciego lub
bezpaństwowca oraz w sprawie występowania o porównanie z danymi Eurodac przez
organy ścigania państw członkowskich i Europol na potrzeby ochrony porządku
publicznego, oraz zmieniającego rozporządzenie (UE) nr 1077/2011 ustanawiające
Europejską Agencję ds. Zarządzania Operacyjnego Wielkoskalowymi Systemami
Informatycznymi w Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości (Dz. Urz.
UE L 180 z 29.06.2013, str. 1), a w przypadku zadań, o których mowa w art. 18 ust. 3
ww. rozporządzenia, tylko Szefa Urzędu.
Art. 53 stanowi wdrożenie art. 11 ust. 2 i art. 12 ust. 1 lit. f dyrektywy 2013/32/UE i
zobowiązuje do zamieszczenia w decyzji o uznaniu wniosku o udzielenie ochrony
międzynarodowej za niedopuszczalny, o odmowie uwzględnienia oświadczenia
wnioskodawcy o zamiarze dalszego ubiegania się o udzielenie ochrony
międzynarodowej, o umorzeniu postępowania w sprawie udzielenia ochrony
międzynarodowej, o przekazaniu wnioskodawcy do państwa członkowskiego
odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej i
umorzeniu postępowania, o odmowie nadania statusu uchodźcy albo o odmowie
udzielenia ochrony uzupełniającej pouczenia o prawie do nieodpłatnej pomocy prawnej.
Ponadto w przypadku ww. decyzji i decyzji o nadaniu lub odmowie nadania statusu
uchodźcy albo o udzieleniu lub odmowie udzielenia ochrony uzupełniającej przepis
art. 53 ust. 2 zobowiązuje do dokonania pisemnego tłumaczenia, w języku zrozumiałym
dla wnioskodawcy, podstawy prawnej decyzji, rozstrzygnięcia oraz pouczenia, czy i w
jakim trybie służy odwołanie od decyzji.
Zachowany zostanie dotychczasowy tryb doręczania pism, przy czym wprowadzone
zostaną pewne modyfikacje. Zgodnie z nowymi regulacjami w postępowaniu w sprawie
udzielenia ochrony międzynarodowej wnioskodawcy, który jako adres dla doręczeń
wskazał adres ośrodka dla cudzoziemców, pisma będą doręczane za pokwitowaniem
odbioru, także za pośrednictwem osoby działającej w imieniu Szefa Urzędu na
podstawie upoważnienia. Doprecyzowany został tryb doręczenia pism za
pośrednictwem osoby upoważnionej przez Szefa Urzędu. Nowością jest rozwiązanie,
zgodnie z którym zawiadomienie o zmianie miejsca pobytu wnioskodawcy i osoby, w
18