Rządowy projekt ustawy - Prawo konsularne

poz. 1735). Ujęcie zagadnień dotyczących konsulów honorowych w ostatnim dziale
merytorycznym projektowanej ustawy wzorowane jest na systematyce Konwencji
wiedeńskiej o stosunkach konsularnych, która ostatni rozdział merytoryczny (III)
poświęca konsulom honorowym. Zdawkowe potraktowanie tej instytucji w pierwotnym
tekście ustawy o funkcjach konsulów RP, w brzmieniu obowiązującym do dnia
30 marca 2001 r., ograniczające się zaledwie do dwóch ustępów art. 5 – tj. celu
powołania instytucji i określenia, kto może być konsulem honorowym – związane było
z praktycznym zanikiem tej instytucji w realiach PRL. Wspomniana wyżej nowelizacja
obowiązującej ustawy, oprócz ogólnych norm dotyczących okręgu urzędu konsularnego
kierowanego przez konsula honorowego i nadzoru nad jego działalnością, delegowała
pozostałą część materii do rozporządzenia. Projektowana ustawa stanowi więc okazję
do szerokiego uregulowania w ustawie materii dotyczącej powoływania konsulów
honorowych i ich funkcji – analogicznie do materii dotyczącej konsulów
(zawodowych).
Zgodnie z art. 118 konsulem honorowym może być obywatel polski lub cudzoziemiec
stale zamieszkały w państwie przyjmującym, posiadający wysoki autorytet oraz dający
rękojmię wykonywania działań zgodnie z interesami Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 119 ustanawia następujące klasy konsulów honorowych: honorowy konsul
generalny, konsul honorowy, wicekonsul honorowy i honorowy agent konsularny.
Art. 120 i art. 121 regulują powoływanie konsulów honorowych i odpowiadają one
dotychczas istniejącemu stanowi prawnemu i praktyce. Zgodnie z art. 120 konsula
honorowego powołuje minister właściwy do spraw zagranicznych na wniosek
kierownika przedstawicielstwa dyplomatycznego w państwie przyjmującym na okres
5 lat. Powołując konsula honorowego, minister właściwy do spraw zagranicznych
wskazuje siedzibę i wyznacza okręg konsularny, w którym konsul honorowy będzie
wykonywał funkcje konsularne, określa klasę konsula honorowego oraz zakres funkcji
konsularnych (art. 122). Minister właściwy do spraw zagranicznych może odwołać
konsula honorowego w każdym czasie.
Zgodnie z art. 122 zakres funkcji konsularnych konsula honorowego może być
zmieniany przez ministra właściwego do spraw zagranicznych za zgodą konsula
honorowego.
50
W art. 123 potwierdzona została ugruntowana reguła, że powołanie konsula
honorowego wymaga zgody państwa przyjmującego.
W świetle art. 124 konsul honorowy podlega służbowo kierownikowi
przedstawicielstwa dyplomatycznego w państwie przyjmującym, jednakże w zakresie
wykonywania funkcji konsularnych konsul honorowy podlega konsulowi, w którego
okręgu konsularnym znajduje się wyznaczony mu okręg konsularny, który opiniuje też
jego działalność w związku z roczną oceną sporządzaną przez kierownika
przedstawicielstwa dyplomatycznego.
Podobnie jak obecnie, projektowane przepisy przewidują możliwość (art. 125)
powołania konsula na kolejne 5 lat, na wniosek kierownika przedstawicielstwa
dyplomatycznego w państwie przyjmującym i po uzyskaniu pozytywnej opinii
właściwego konsula (zawodowego). Wniosek w tej sprawie składać należy nie później
niż na 3 miesiące przed upływem okresu poprzedniego powołania.
Art. 126 wylicza katalog sytuacji, w których konsul honorowy przestaje wykonywać
funkcje konsularne, tj.: (1) cofnięcie przez państwo przyjmujące zgody na jego
działanie, (2) przyjęcie przez ministra właściwego do spraw zagranicznych pisemnej
rezygnacji złożonej przez konsula honorowego, (3) upływu kadencji i (4) odwołanie
z pełnienia funkcji przez ministra właściwego do spraw zagranicznych.
Przepis art. 127 stanowi, że konsul honorowy wspiera konsula, któremu podlega,
w zakresie podstawowych funkcji konsularnych, tj.: (1) ochrony praw i interesów
obywateli RP w państwie przyjmującym, (2) rozwijania przyjaznych stosunków oraz
współpracy między Rzecząpospolitą Polską a państwem przyjmującym, (3) umacniania
więzi między Rzecząpospolitą Polską a obywatelami polskimi, osobami polskiego
pochodzenia oraz deklarującymi przynależność do Narodu Polskiego zamieszkałymi
w państwie przyjmującym, (4) rozwijania i pogłębiania współpracy gospodarczej,
naukowej, technicznej oraz kulturalnej między Rzecząpospolitą Polską a państwem
przyjmującym i promocji gospodarki, nauki i kultury RP oraz języka polskiego, a także
(5) udzielania pomocy konsularnej. Wyliczenie w projekcie funkcji promocyjnych oraz
udzielania pomocy konsularnej stanowi novum
omawianego przepisu,
odzwierciedlające zarazem zadania powszechnie pełnione przez konsulów honorowych
RP.
51
Art. 128 zobowiązuje konsula honorowego do współdziałania z kierownikiem
przedstawicielstwa dyplomatycznego Rzeczypospolitej Polskiej oraz z konsulem,
któremu podlega.
Art. 129 wymaga, aby konsul honorowy wykonywał funkcje konsularne w taki sposób,
aby nie zachodził konflikt interesów między jego działalnością zawodową
a wykonywaniem funkcji konsularnych. Kolejny wymóg wprowadzony w tym artykule
dotyczy archiwum oraz dokumentów dotyczących funkcji konsularnych wykonywanych
przez konsula honorowego. Stanowi on, że są one przechowywane oddzielnie od
dokumentów dotyczących działalności zawodowej konsula honorowego oraz jego
dokumentów prywatnych.
Art. 130 determinuje, że konsul honorowy nie otrzymuje wynagrodzenia z tytułu
wykonywania funkcji konsularnych. Nie nabywa też uprawnień z zakresu prawa pracy
i ubezpieczeń społecznych określonych w przepisach prawa polskiego.
Konsul honorowy ponosi wydatki związane z wykonywaniem funkcji konsularnych.
W szczególności są to: koszty najmu, wyposażenia i utrzymania siedziby, zatrudnienia
pracowników, opłaty eksploatacyjne, administracyjne, telekomunikacyjne oraz wydatki
związane z kosztami przesyłek pocztowych, podatkami i innymi daninami publicznymi,
do których ponoszenia konsul honorowy jest zobowiązany przez państwo przyjmujące
(art. 131).
Art. 132 przewiduje, że niektórzy konsulowie honorowi mogą zostać, w szczególnych
przypadkach, upoważnieni do wykonywania określonych czynności konsularnych. Co
do zasady jednak (z wyjątkiem szczególnych sytuacji, o których mowa w art. 131) nie
przewiduje się wprowadzenia na szerszą skalę takiej praktyki, częściowo stosowanej
w niektórych państwach (np. konsulowie honorowi Republiki Austrii, Królestwa Danii,
Królestwa Niderlandów, Republiki Portugalskiej i Republiki Włoskiej uprawnieni są do
przyjmowania wniosków wizowych i przekazywania ich do właściwych terytorialnie
konsulów zawodowych, konsulowie honorowi Królestwa Niderlandów uprawnieni są
również do wydawania zaświadczeń o zdolności obywateli tego państwa do zawarcia
związku małżeńskiego, natomiast konsulowie Królestwa Szwecji przyjmują wnioski
o wydanie paszportu). Zgodnie z tym przepisem w uzasadnionych przypadkach minister
właściwy do spraw zagranicznych może powierzyć konsulowi honorowemu – na jego
wniosek – wykonywanie określonych czynności notarialnych, takich jak: sporządzanie
52
i poświadczanie odpisu, wypisu, wyciągu i kopii dokumentu; poświadczanie
własnoręczności podpisu; poświadczanie daty okazania dokumentu, pozostawania
osoby przy życiu lub w określonym miejscu oraz stawiennictwo lub niestawiennictwo
osoby. Czynności te konsul honorowy może wykonywać na podstawie upoważnienia
wydanego przez ministra właściwego do spraw zagranicznych w porozumieniu
z Ministrem Sprawiedliwości. Intencją tego przepisu jest ułatwienie dostępu do
czynności notarialnych, które obok czynności paszportowych i wizowych należą do
najliczniej wykonywanych przez konsulów. Jest on też odpowiedzią na potrzeby
obywateli polskich zamieszkałych za granicą i zainteresowanie zgłaszane przez
niektórych konsulów honorowych (głównie w Stanach Zjednoczonych Ameryki
i Związku Australijskim). Jednocześnie należy podkreślić, że wykonywanie
przedmiotowych czynności, w przeciwieństwie do czynności paszportowych
i wizowych, nie wymaga posiadania przez konsula honorowego wyspecjalizowanego
sprzętu i nie pociąga za sobą ryzyka korupcji, nadużycia lub skutków niewłaściwego
wykonania czynności. Powierzenie konsulom honorowym wykonywania określonych
czynności notarialnych uzależnione będzie od istnienia uzasadnionych powodów,
wskazywanych we wniosku konsula honorowego (jak np. znaczne oddalenie urzędu
konsularnego kierowanego przez konsula honorowego od najbliższego konsula
zawodowego czy zapotrzebowanie przejawiane przez środowiska polonijne), a także od
akceptacji wniosku przez ministra właściwego do spraw zagranicznych i udzielonego
upoważnienia. Projektowane ograniczenia umożliwiają zatem wprowadzenie właściwej
weryfikacji zdolności konsula do wykonywania czynności notarialnych (w tym
znajomości języka polskiego oraz odpowiedniej orientacji w zakresie obowiązujących
w RP przepisów), po której nastąpi proces odpowiedniego przygotowania konsulów
honorowych do wykonywania przedmiotowych czynności. Planuje się, aby dalszą
weryfikację stanowiło odbycie przez konsula honorowego odpowiedniego szkolenia.
Stały nadzór nad wykonywaniem czynności notarialnych przez konsulów honorowych –
podobnie jak i innych funkcji konsularnych – sprawować będzie właściwy terytorialnie
konsul (zawodowy). Odpowiednią gwarancją dla strony będzie też możliwość
odwołania się od rozstrzygnięcia konsula honorowego, przewidziana w przepisach
proceduralnych. Do czynności notarialnych wykonywanych przez konsula honorowego
stosować się będzie odpowiednio przepisy działu III ustawy.
53
Za wykonanie czynności konsularnych, o których mowa w art. 132, konsul honorowy
pobiera opłaty konsularne (art. 133). Pobrane opłaty konsularne konsul honorowy
zalicza na poczet wydatków związanych z wykonywaniem funkcji konsularnych.
Opłaty konsularne pobierane przez konsula honorowego nie stanowią dochodu budżetu
państwa. Przyjęcie takiego rozwiązania uzasadnione jest zarówno tradycją (por. art. 4
zd. 5 ustawy o organizacji konsulatów honorowych i o czynnościach konsulów
z 1924 r.: „Konsulowie zaś honorowi nie są urzędnikami państwowymi, nie pobierają
stałej pensji, mogą korzystać jedynie z przyznanych im opłat konsularnych”), jak
i słusznością zrekompensowania konsulowi honorowemu kosztów, które będzie on
ponosił w związku z wykonywaniem czynności notarialnych (takich jak: odpowiednie
przygotowanie pomieszczeń służących do przyjmowania interesantów, utrzymanie
urządzeń biurowych, wyrobienie pieczęci itp.). Wprowadzenie przedmiotowego
rozwiązania nie powinno stanowić uszczerbku w dochodach budżetu państwa. Należy
bowiem zauważyć, że interesanci zamieszkali w państwach, w stosunkach z którymi nie
obowiązuje wymóg uzyskania wykonywanej przez konsula legalizacji dokumentów
przeznaczonych do obrotu na terytorium RP, niejednokrotnie rezygnują również
z wykonywania przed konsulem RP czynności notarialnych. Tym samym nie uiszczają
oni opłat stanowiących dochód budżetu państwa. Zamiast tego udają się do osoby
działającej w charakterze notariusza w zgodzie z przepisami państwa przyjmującego,
a następnie uzyskują u właściwych władz miejscowych klauzulę apostille, zastępującą
legalizację. Powodem wyboru takiego rozwiązania mogą być niekiedy względy
finansowe, związane z uiszczeniem za powyższe czynności opłaty niższej niż ta
pobierana przez konsula RP, do której dodatkowo należy doliczyć koszty dojazdu do
innego miasta itp. Mając na uwadze, że większość konsulów honorowych urzęduje
w państwach, w stosunkach z którymi nie obowiązuje wymóg legalizacji zagranicznych
dokumentów urzędowych, można mieć nadzieję, że proponowane rozwiązanie
spowoduje wzrost zainteresowania wykonywaniem czynności konsularnych u konsula
honorowego RP, urzędującego w pobliżu miejsca zamieszkania interesanta. Nie
powinno to jednocześnie wpłynąć na liczbę czynności notarialnych wykonywanych
przez konsula (zawodowego).
Wykonywanie przez konsula honorowego niektórych czynności konsularnych będzie
nakładało na niego obowiązek prowadzenia rejestru czynności oraz uprawniało do
przetwarzania danych osobowych w nim umieszczonych (art. 134). Rejestr czynności
54