Rządowy projekt ustawy - Prawo konsularne

Art. 106 wprowadza zasadę, zgodnie z którą wniesiona opłata konsularna nie podlega
zwrotowi, chyba że wnioskowana czynność nie została jeszcze rozpoczęta, a strona
zażądała zaniechania wykonywania czynności. Za moment rozpoczęcia czynności
należy uznać moment nadania jej biegu, po którym niemożliwe będzie jej wycofanie
z systemów informatycznych obsługiwanych przez konsula (np. centralnej ewidencji
paszportowej – w sprawach o wydanie dokumentu paszportowego), przekazanie
wniosku do kraju (m.in. w sprawach z zakresu obywatelstwa polskiego) lub faktyczne
rozpoczęcie wykonywania czynności (jak w przypadku m.in. tłumaczeń i czynności
notarialnych). Opłata konsularna od wniosku o wykonanie czynności (np. za
rozpatrzenie wniosku o wydanie wizy krajowej) nie podlega zwrotowi.
Art. 107 przewiduje możliwość stosowania pobrania przez konsula opłaty konsularnej
w obniżonej wysokości lub odstąpienia od jej pobrania. W wyjątkowych sytuacjach, na
uzasadniony wniosek strony, konsul może pobrać opłatę konsularną w wysokości 25%,
50% albo 75% należnej opłaty. Rozpatrując wniosek strony, konsul bierze pod uwagę
sytuację materialną lub osobistą strony (ust. 2).
W myśl art. 108 konsul może odstąpić od pobrania opłaty konsularnej od
funkcjonariuszy organizacji międzynarodowych oraz osobistości życia politycznego
państwa przyjmującego, jak również członków przedstawicielstw dyplomatycznych
i urzędów konsularnych państw trzecich w zgodzie z uznanym zwyczajem
międzynarodowym. Konsul może ponadto w indywidualnych przypadkach pobrać
opłatę w zmniejszonej wysokości lub zwolnić od opłaty konsularnej (odstąpić od jej
pobrania), jeżeli służy to promocji języka polskiego, polskiej kultury, gospodarki,
nauki, sportu, jak również interesów w dziedzinie polityki zagranicznej, współpracy
rozwojowej lub w innych dziedzinach ważnych z punktu widzenia interesu publicznego
albo jeżeli przemawiają za tym względy humanitarne.
Norma art. 109 ust. 1 przewiduje możliwość wprowadzenia innej wysokości opłat niż te
wyszczególnione w przepisach wykonawczych do projektowanej ustawy (Taryfa Opłat
Konsularnych), stosownie do przepisów umów międzynarodowych i uznanych
zwyczajów międzynarodowych. Art. 109 ust. 2 umożliwia ponadto wprowadzenie
wobec obywateli obcego państwa, na zasadzie wzajemności, opłat innych niż te zawarte
w Taryfie Opłat Konsularnych, odpowiadających kwotom pobieranym przez władze
tego państwa od obywateli polskich przez to państwo obce, jak również pobranie opłaty
45
za czynności, które zgodnie z przywołanym rozporządzeniem nie podlegają opłacie.
W obu opisanych wyżej przypadkach pobieranie opłat konsularnych w wysokości,
o której mowa w tym przepisie, następuje za zgodą ministra właściwego do spraw
zagranicznych.
W art. 110 zawarty został katalog zwolnień od opłat konsularnych. Z opłat
konsularnych wyłączone zostały czynności wykonywane na rzecz obywateli polskich
w sprawach dotyczących ochrony przysługujących im praw w razie ich poważnego
naruszenia przez władze państwa przyjmującego lub w związku z nieszczęśliwymi
wypadkami lub innymi poważnymi zdarzeniami losowymi, których ofiarami stali się
obywatele polscy, związanych z potwierdzeniem lub ustaleniem świadczeń z tytułu
zaopatrzenia emerytalnego pracowników i ich rodzin, inwalidów wojennych
i kombatantów oraz ich rodzin, z ubezpieczenia społecznego lub opieki społecznej,
roszczeń związanych z uporczywym, dyskryminacyjnym lub oszukańczym naruszaniem
praw osób wykonujących pracę zarobkową bądź roszczeń o naprawienie szkód
wynikłych z wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, w związku z ubieganiem się
o status weterana działań poza granicami państwa albo status weterana
poszkodowanego w działaniach poza granicami państwa oraz korzystaniem z niego.
Zwolnione od opłaty są również czynności wykonywane na rzecz cudzoziemców,
którym władze polskie udzieliły ochrony, w zakresie spraw związanych z ich
przyjazdem na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Nie pobiera się także opłaty
konsularnej za czynności wykonywane na rzecz organów administracji publicznej
w Rzeczypospolitej Polskiej oraz sądów i prokuratur, jak również w związku
z zaistnieniem zdarzeń tworzących zagrożenie dla życia lub bezpieczeństwa obywateli
polskich. Opłaty konsularne nie są również pobierane za czynności związane
z dochodzeniem roszczeń alimentacyjnych lub z zakresu opieki nad małoletnimi lub
ubezwłasnowolnionymi całkowicie obywatelami polskimi, a także w sprawach
uregulowanych w ustawie o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni
przeciwko Narodowi Polskiemu, a także w sprawach odszkodowań i zadośćuczynienia
za zbrodnie nazistowskie, komunistyczne i inne przestępstwa stanowiące zbrodnie
przeciwko pokojowi, ludzkości lub zbrodnie wojenne, jak również za inne represje
z motywów politycznych, oraz w ustawie o repatriacji.
46
Art. 111–113 dotyczą opłat za czynności wizowe. Art. 113 zawiera odesłanie do
przepisów prawa Unii Europejskiej w sprawach opłat za przyjęcie i rozpatrzenie
wniosku o wydanie jednolitej wizy Schengen oraz kategorii osób uprawnionych do
zwolnienia od tych opłat. Powyższe kwestie regulowane są bowiem bezpośrednio we
Wspólnotowym Kodeksie Wizowym oraz w postanowieniach umów o ułatwieniach
wizowych zawieranych przez Unię Europejską i zgodnie z zasadami techniki
prawodawczej nie jest wskazane powtarzanie ich w innym akcie prawnym.
Art. 111 ust. 1 implementuje zasadę wyrażoną w dyrektywie 2004/38/WE w sprawie
prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się
i pobytu na terytorium Państw Członkowskich, zmieniającej rozporządzenie (EWG)
nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG,
73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG
(Dz. Urz. UE L 158 z 30.04.2004, str. 7), zgodnie z którą członkowie rodzin obywateli
Unii Europejskiej uprawnieni są do zwolnienia z opłaty za przyjęcie i rozpatrzenie
wniosku o wydanie wizy. W przepisie przyjęto definicję członka rodziny obywatela UE,
wyrażoną w art. 2 pkt 4 ustawy o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
pobycie i wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii
Europejskiej i członków ich rodzin. Równocześnie zdecydowano się zwolnić tę
kategorię osób z opłaty za ponowne rozpatrzenie wniosku o wydanie wizy.

5) Obecnie obowiązuje 11 takich porozumień: Umowa między Unią Europejską a Republiką Albanii
o ułatwieniach w wydawaniu wiz z 18 września 2007 roku (Dz. Urz. UE L 334 z 19.12.2007, str. 85);
Umowa między Unią Europejską a Republiką Armenii o ułatwieniach w wydawaniu wiz z 17 grudnia
2012 r. (Dz. Urz. UE L 289 z 31.10.2013, str. 2); Umowa między Unią Europejską a Republiką
Azerbejdżanu o ułatwieniach w wydawaniu wiz z 29 listopada 2013 r. (Dz. Urz. UE L 128
z 30.04.2014, str. 49); Umowa między Unią Europejską a Bośnią i Hercegowiną o ułatwieniach
w wydawaniu wiz z 18 września 2007 roku (Dz. Urz. UE L 334 z 19.12.2007, str. 97); Umowa między
Unią Europejską a Republiką Czarnogóry o ułatwieniach w wydawaniu wiz z 18 września 2007 roku
(Dz. Urz. UE L 334 z 19.12.2007, str. 109); Umowa między Unią Europejską a Gruzją o ułatwieniach
w wydawaniu wiz z 17 czerwca 2010 roku (Dz. Urz. UE L 52 z 25.02.2011, str. 34); Umowa między
Unią Europejską a Republiką Mołdawii o ułatwieniach w wydawaniu wiz z 10 października 2007 roku
(Dz. Urz. UE L 334 z 19.12.2007, str. 169); Umowa między Unią Europejską a Byłą Jugosłowiańską
Republiką Macedonii o ułatwieniach w wydawaniu wiz z 18 września 2007 roku (Dz. Urz. UE L 334
z 19.12.2007, str. 125); Umowa między Unią Europejską a Federacją Rosyjską o ułatwieniach
w wydawaniu wiz z 25 maja 2006 roku (Dz. Urz. UE L 129 z 17.05.2007, str. 27); Umowa między
Unią Europejską a Republiką Serbii o ułatwieniach w wydawaniu wiz z 18 września 2007 roku
(Dz. Urz. UE L 334 z 19.12.2007, str. 137); Umowa między Unią Europejską a Ukrainą o ułatwieniach
w wydawaniu wiz z 18 czerwca 2007 roku (Dz. Urz. UE L 332 z 18.12.2007, str. 68). 1 lipca 2013 r.
weszły w życie umowy zmieniające umowy o ułatwieniach wizowych z Republiką Mołdawii (Dz. Urz.
UE L 168 z 20.06.2013, str. 3) oraz z Ukrainą (Dz. Urz. UE L 168 z 20.06.2013, str. 11). Ponadto Unia
Europejska podpisała 26 października 2012 r. umowę o ułatwieniach w wydawaniu wiz z Republiką
Zielonego Przylądka.
47
Obecnie obowiązujące przepisy, w tym definicja członka rodziny w ustawie o wjeździe
na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium
obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin oraz art. 2
ustawy o cudzoziemcach, wykluczają z zakresu pojęcia „członek rodziny obywatela
Unii Europejskiej” osoby będące członkami rodziny obywatela polskiego. W celu
zniwelowania istniejącej i niemającej uzasadnienia różnicy w traktowaniu obu tych
grup w aspekcie zwolnień z opłat za przyjęcie i rozpatrzenie wniosku o wydanie wizy
wprowadzono w art. 112 ust. 2 odpowiednie do wyrażonej w ust. 1 zwolnienie dla tej
ostatniej kategorii osób, definiując ją przez analogię do przepisu ust. 1. W odróżnieniu
jednak od definicji ustawowej, implementującej dyrektywę UE, w przypadku regulacji
zawartej w przepisie art. 112 ust. 2 zrezygnowano z rozszerzania definicji zstępnego do
osoby do 21. roku życia, co nie znajduje uzasadnienia w innych polskich przepisach.
Przedmiotowa granica wieku została zatem ustalona na 18 lat.
Art. 112 stanowi, iż nie pobiera się opłaty konsularnej za przyjęcie i rozpatrzenie
wniosku o wydanie wizy dyplomatycznej lub służbowej. Zasada ta jest zgodna
z możliwością wprowadzoną przez art. 16 ust. 5 lit. c Wspólnotowego Kodeksu
Wizowego.
W przeciwieństwie do obowiązującego rozporządzenia w sprawie opłat konsularnych
zdecydowano się na wyłączenie z ustawy szczegółowych przepisów dotyczących ulg
i zwolnień w zakresie czynności paszportowych, powtarzających w istocie katalog ulg
i zwolnień z ustawy o dokumentach paszportowych. Analogicznie postąpiono
w stosunku do zasad zwrotu opłaty za wydanie paszportu unieważnionego na mocy
decyzji, o której mowa w art. 38 ust. 1 pkt 1 i 2 oraz ust. 3 ustawy o dokumentach
paszportowych. Jednocześnie zdecydowano się wprowadzić w art. 114 odesłanie do
odpowiedniego stosowania przywołanej ustawy, tak aby uwzględnić specyfikę zasad
pobierania opłat konsularnych (przeliczania ich wysokości z wartości wyrażonej
w walucie euro na inną walutę, zaokrąglania otrzymanej wartości nominalnej do pełnej
jednostki itp.).
Art. 115 wprowadza zasadę, że strona lub inny podmiot pokrywa udokumentowane
wydatki konsula związane z wykonywaniem czynności. Konsul pobiera przedpłatę na
poczet wydatków, po ustaleniu ich wysokości, a przed ich faktycznym poniesieniem.
Konsul pobiera przedpłatę na poczet wydatków w szczególności z tytułu: (1) opłat
48
należnych organom administracji publicznej państwa przyjmującego lub organom
wymiaru sprawiedliwości tego państwa, (2) kosztów zaangażowania adwokatów,
notariuszy, tłumaczy i biegłych oraz innych osób, którym powierzono wykonywanie
czynności urzędowych, w tym niezbędnych kosztów podróży – w wysokości
odpowiadającej stawkom obowiązującym w miejscu wykonania czynności,
a w uzasadnionych przypadkach, za zgodą strony lub ministra właściwego do spraw
zagranicznych – w wysokości odpowiadającej stawkom wynikającym z umów
zawartych między osobami wykonującymi powierzone czynności i konsulem,
(3) kosztów bankowych oraz (4) kosztów zlecanych przez strony doręczeń
dokumentów, w tym dokumentów paszportowych.
W razie wzrostu wydatków powyżej wysokości ustalonej w sposób określony w ust. 2
konsul wzywa stronę do wpłacenia różnicy, wyznaczając termin, którego
niedochowanie powoduje wstrzymanie biegu sprawy. W ust. 3 podtrzymano zasadę, że
z należności wniesionej na pokrycie wydatków przysługuje zwrot tylko części
niewydatkowanej.
Art. 116 zawiera delegację ustawową do wydania przez ministra właściwego do spraw
zagranicznych rozporządzenia w sprawie opłat konsularnych i wytyczne do treści tego
aktu.
Art. 117 umożliwia ministrowi właściwemu do spraw zagranicznych obniżenie
w drodze rozporządzenia wysokości opłat konsularnych za poszczególne czynności,
biorąc pod uwagę słuszny interes Rzeczypospolitej Polskiej wynikający z kierunków
i celów jej polityki zagranicznej. Rozporządzenie to wskaże zarówno państwo
przyjmujące, jak i grupę interesantów urzędu konsularnego zobowiązanych do
wniesienia opłaty konsularnej, do których takie obniżenie będzie miało zastosowanie.
Obniżenie takie następuje na czas wskazany w rozporządzeniu lub do chwili ziszczenia
się warunku w nim określonego.

V. Konsulowie honorowi

Dział V projektowanej ustawy dotyczy konsulów honorowych Rzeczypospolitej
Polskiej, zwanych w ustawie „konsulami honorowymi”. Materia ta dotychczas
regulowana była rozporządzeniem Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 7 grudnia
2006 r. w sprawie konsulów honorowych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 239,
49