Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw

przez pierwsze, odpowiednio, 6 albo 8 tygodni projektowanego urlopu rodzicielskiego
(tj. czas odpowiadający okresowi obecnego dodatkowego urlopu macierzyńskiego) zasiłek
macierzyński wynosiłby 100% podstawy wymiaru, a przez kolejne tygodnie – 60% podstawy
wymiaru, ewentualnie – w razie złożenia wniosku o wykorzystanie, bezpośrednio po urlopie
macierzyńskim, projektowanego urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze – 80% podstawy
wymiaru.
Na marginesie wskazać należy, że nazwa „urlop rodzicielski” w pełni
odzwierciedlałaby obecny charakter dodatkowego urlopu macierzyńskiego, jako świadczenia
przysługującego obojgu rodzicom.

Projektowany art. 1821a Kodeksu pracy jest jednocześnie regulacją rozpoczynającą
zaproponowaną, nową strukturę przepisów wynikającą z ujednolicenia koncepcji urlopów
związanych z rodzicielstwem. Zawiera on normę ogólną, wskazującą istotę, rodzaje oraz
wymiar urlopów z tytułu opieki nad dzieckiem. Zgodnie z jego brzmieniem, w celu
sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, pracownik wychowujący dziecko ma prawo do
urlopu rodzicielskiego, przysługującego w wymiarze wskazanym powyżej, oraz urlopu
wychowawczego w wymiarze do 36 miesięcy albo do 72 miesięcy – w przypadku, gdy z
powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności albo stopniu
niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika.
Przesłanki nabycia prawa do ww. urlopów, tj. w przypadku urlopu rodzicielskiego –
wcześniejsze wykorzystanie urlopu macierzyńskiego, natomiast w przypadku urlopu
wychowawczego – legitymowanie się co najmniej 6-miesięcznym okresem zatrudnienia, do
którego wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia, pozostały niezmienione. Jednocześnie ze
względu na wprowadzenie możliwości przenoszenia uprawnień pomiędzy pracownikami
a innymi ubezpieczonymi (dzielenia się tymi uprawnieniami), wykorzystanie urlopu
rodzicielskiego będzie możliwe również po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres
odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego.
Przepisy § 3 i 4 projektowanego art. 1821a Kodeksu pracy stanowią powtórzenie
aktualnie obowiązujących regulacji, natomiast § 2 tego przepisu, wyraźnie wskazuje – co
dotąd nie wynikało z literalnego brzmienia przepisów – że wymiar urlopów określony w § 1
dotyczy łącznie obojga rodziców.

Konsekwencję włączenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego do urlopu
rodzicielskiego stanowi zmiana zawarta w art. 1 pkt 14 projektu ustawy (uchylenie art. 1821
Kodeksu pracy, określającego wymiar i zasady udzielania dodatkowego urlopu
macierzyńskiego) oraz zawarte w art. 2-25 zmiany przepisów innych niż Kodeks pracy ustaw,
odnoszących się do dodatkowego urlopu macierzyńskiego.


11) art. 1 pkt 16 projektowanej ustawy (art. 1821b-1821j Kodeksu pracy)

Po włączeniu dodatkowego urlopu macierzyńskiego do urlopu rodzicielskiego
w Kodeksie pracy funkcjonować będą dwa urlopy z tytułu opieki nad dzieckiem,
przysługujące obojgu rodzicom dziecka, mianowicie urlop rodzicielski oraz urlop
30



wychowawczy. Z uwagi na podobieństwo niektórych aspektów tych urlopów, na etapie prac
roboczych nad niniejszym projektem rozważano koncepcję połączenia nowopowstałego
urlopu rodzicielskiego z urlopem wychowawczym i ukształtowania w ten sposób urlopu
rodzicielskiego złożonego z dwóch części – płatnej i bezpłatnej. Uznano jednak, że tego
rodzaju zmiana nie przyniesie zasadniczych korzyści, może natomiast spowodować
dodatkowe trudności, zarówno po stronie pracowników, jak i pracodawców. Termin „urlop
wychowawczy” został wprowadzony do Kodeksu pracy ustawą z dnia 2 lutego 1996 r.
o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 24,
poz. 110, z późn. zm.) i zastąpił istniejący wcześniej „urlop bezpłatny w celu sprawowania
opieki nad małym dzieckiem”. Pomimo kolejnych zmian zasadniczo modyfikujących jego
pierwotny kształt, nazwa „urlop wychowawczy” mocno zakorzeniła się w świadomości
społeczeństwa. W takiej sytuacji, zmiana terminologii wywołałaby jedynie niepotrzebne
zamieszanie i niezrozumienie. Nie bez znaczenia pozostaje również okoliczność, że
wymagałaby ona także zmian w wielu regulacjach prawnych i, co się z tym wiąże –
poniesienia dodatkowych kosztów wynikających z konieczności dostosowania systemów
informatycznych, zarówno kadrowo-płacowych, używanych przez pracodawców, jak
i aplikacji funkcjonujących w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych, w tym programu Płatnik.
Mając na względzie przedstawioną argumentację, zarówno natury mentalnościowej,
jak i ekonomicznej, zdecydowano się na pozostawienie obydwu urlopów, poprzestając na
ujednoliceniu – tam gdzie to było uzasadnione – niektórych reguł ich udzielania. Owo
ujednolicenie odbywało się z uwzględnieniem trzech aspektów: zapewnienia pracownikom
jak największej elastyczności w korzystaniu z przysługujących im uprawnień, umożliwienia
pracodawcom właściwej organizacji pracy oraz zniesienia ograniczeń nie znajdujących
racjonalnego wyjaśnienia.

W związku z powyższym, po projektowanym art. 1821a Kodeksu pracy, dodano
art. 1821b-1821l zawierające, w kolejności logicznej, regulacje dotyczące poszczególnych
zasad udzielania tych urlopów.


a) art. 1821b § 1 pkt 1 i § 4 – umożliwienie wykorzystania części urlopu rodzicielskiego oraz
urlopu wychowawczego do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy
6 lat

Stosownie do obowiązującego art. 1821a Kodeksu pracy, urlop rodzicielski może być
wykorzystany bezpośrednio po wykorzystaniu w pełnym wymiarze dodatkowego urlopu
macierzyńskiego. Tryb wnioskowania o udzielenie tego urlopu może być dwojaki. Zgodnie
z art. 1791 Kodeksu pracy, pracownica może, nie później niż 14 dni po porodzie, złożyć
pisemny wniosek o udzielnie jej, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, dodatkowego
urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze, a następnie, bezpośrednio po takim urlopie,
urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze. Drugą ewentualnością jest złożenie wniosku
o udzielenie urlopu rodzicielskiego na 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu
(art. 1821a § 4 Kodeksu pracy).
31



Niezależnie od sposobu złożenia wniosku o udzielenie urlopu, obecne rozwiązania
pozwalają na wykorzystanie tego uprawnienia wyłącznie bezpośrednio po dodatkowym
urlopie macierzyńskim, w całości albo w częściach następujących bezpośrednio po sobie,
a zatem w ciągu pierwszego roku życia dziecka. W późniejszym okresie rodzice mogą
ewentualnie skorzystać z bezpłatnego urlopu wychowawczego, który może być udzielony
w pięciu częściach, do ukończenia przez dziecko 5 roku życia.
Z uwagi na brak elastyczności tej regulacji i tym samym niedostosowanie jej do
różnych potrzeb i wyborów rodziców, w projekcie ustawy zaproponowano stworzenie –
alternatywnego do obowiązującego obecnie – rozwiązania pozwalającego na wykorzystaniu
części urlopu rodzicielskiego do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko
kończy 6 lat. A zatem, odpowiednio, 16 bądź 18 tygodni urlopu rodzicielskiego byłoby
wykorzystywane bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, natomiast pozostałe 16 tygodni
mogłoby zostać wykorzystane później. Możliwość taka dotyczyłaby – z racji swej istoty –
tych rodziców, którzy nie złożyli tzw. długiego wniosku.
Zalety takiego rozwiązania oraz uzasadnienie wydłużenia okresu, w którym mogłaby
zostać wykorzystana ta część urlopu przedstawiono już wcześniej.
W tym miejscu podkreślić jedynie należy, że w celu zapewnienia właściwej
organizacji pracy i zmniejszenia niepewności pracodawców związanej z ewentualną
nieobecnością pracownika spowodowaną korzystaniem z uprawnień rodzicielskich,
wykorzystanie ww. „odsuniętych w czasie” 16 tygodni urlopu rodzicielskiego pomniejszałoby
liczbę części, w których można wykorzystać urlop wychowawczy (obecnie jest on udzielany
maksymalnie w pięciu częściach nieprzypadających bezpośrednio po sobie). Z uwagi na
ścisły związek tej regulacji z urlopem wychowawczym, konsekwentnie proponuje się również
ustalenie w identyczny sposób górnej granicy wykorzystania urlopu wychowawczego (byłby
on więc wykorzystywany do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat).
Wprowadzenie możliwości wykorzystania części urlopu rodzicielskiego
w późniejszym okresie znacznie zwiększy elastyczność tego urlopu, pozwalając na
wykorzystanie go w tych momentach życia, gdy jest on najbardziej potrzebny rodzicom.
Będzie również korzystane dla pracodawców, skłoni bowiem pracowników do
wcześniejszego powrotu do pracy.
Jednocześnie szereg ściśle powiązanych z tą zmianą regulacji, tj. pomniejszenie,
o wykorzystane w tym trybie części urlopu rodzicielskiego, liczby części urlopu
wychowawczego,
określenie minimalnej długości części urlopu rodzicielskiego
i wychowawczego, wydłużenie terminów złożenia wniosku o udzielenie urlopu oraz
umożliwienie wcześniejszego powrotu z urlopu do pracy jedynie za zgodą pracodawcy, nie
powinny stanowić nadmiernego obciążenia dla pracodawców (pozwolą im właściwie
zorganizować pracę podczas nieobecności pracownika).


b) 1821b § 2 projektu ustawy – umożliwienie wykorzystania urlopu rodzicielskiego nie
więcej niż w 4 częściach

32



Stosownie do obowiązującego brzmienia art. 1821a Kodeksu pracy, urlop rodzicielski
jest udzielany jednorazowo albo nie więcej niż w trzech częściach, przypadających
bezpośrednio jedna po drugiej – w wymiarze wielokrotności tygodnia.
Włączenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego do urlopu rodzicielskiego niejako
wymusza konieczność zmian również w zakresie liczby części, w jakich jest wykorzystywany
urlop rodzicielski. Zachowując dotychczasowy stan prawny, należałoby przyjąć, że
projektowany urlop rodzicielski powinien być wykorzystany w maksymalnie pięciu częściach
następujących bezpośrednio po sobie (dodatkowy urlop macierzyński można wykorzystać
w dwóch, natomiast urlop rodzicielski w trzech częściach). Niemniej jednak takie
matematyczne podejście nie znajduje uzasadnienia zarówno z uwagi na projektowane
określenie minimalnej części urlopu na poziomie 8 tygodni, jak i ogólną długość urlopu
(kilkukrotnie dłuższy urlop wychowawczy może być wykorzystany maksymalnie w pięciu
częściach). W tej sytuacji proponuje się wprowadzenie regulacji, w myśl której urlop
rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo nie więcej niż w czterech częściach
przypadających bezpośrednio jedna po drugiej, w wymiarze wielokrotności tygodnia (opisana
wyżej możliwość wykorzystania 16 tygodni urlopu rodzicielskiego w późniejszym okresie
stanowi wyjątek od tej zasady). Jednocześnie w myśl przyjętej reguły dzielenia się
uprawnieniami do urlopu rodzicielskiego i zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający
okresowi tego urlopu przez pracowników i innych ubezpieczonych, urlop rodzicielski byłby
udzielany bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku
macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego, a jego
poszczególne części przypadałyby, bezpośrednio jedna po drugiej albo bezpośrednio po
wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części urlopu
rodzicielskiego.

c) art. 1821a § 5 projektu ustawy – określenie minimalnej długości części urlopu
rodzicielskiego oraz urlopu wychowawczego

W myśl obowiązujących przepisów, minimalna długość części dodatkowego urlopu
macierzyńskiego wynosi tydzień, urlopu rodzicielskiego – 8 tygodni, natomiast urlopu
wychowawczego nie została określona przez ustawodawcę.
Dążąc do ujednolicenia niektórych zasad udzielania ww. urlopów, proponuje się
ustalenie minimalnej długości projektowanego urlopu rodzicielskiego i urlopu
wychowawczego na poziomie 8 tygodni. Jednocześnie, z uwagi na konieczność zachowania
spójności pomiędzy wysokością zasiłku macierzyńskiego przysługującego za okres
projektowanego urlopu rodzicielskiego a długością minimalnej części urlopu, proponuje się
wprowadzenie w tym zakresie dwóch wyjątków, mianowicie – pierwsza część urlopu
rodzicielskiego, w przypadku:
a) urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, nie mogłaby być krótsza niż
6 tygodni,
b) przyjęcia przez pracownika, o którym mowa w art. 183 § 1, na wychowanie dziecka
w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję
o odroczeniu obowiązku szkolnego, do 10 roku życia, nie mogłaby być krótsza niż
3 tygodnie.
33



Powyższe umożliwi osobom chcącym skorzystać wyłącznie z pełnopłatnej części
urlopu, wykorzystanie tej części, bez konieczności obniżenia ogólnej wysokości zasiłku.
Trzeci z proponowanych wyjątków obejmuje sytuację, gdy pozostała do
wykorzystania część urlopu jest krótsza niż 8 tygodni. W obecnym stanie prawnym,
w przypadku urlopu rodzicielskiego, z uwagi na określenie jego minimalnej części na
poziomie 8 tygodni, pracownik nie ma możliwości jej wykorzystania (traci tę część urlopu).
Mając na względzie wielokrotnie podkreślaną w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego
zasadę, że prawo nie powinno być pułapką dla obywateli, postuluje się umożliwienie
wykorzystania tej pozostałej części urlopu rodzicielskiego, także wtedy, gdy jest ona krótsza
niż 8 tygodni.
Podkreślenia wymaga, że kwestia ta ma istotne znaczenie przede wszystkim
z perspektywy pracodawców – pozwala bowiem na właściwe zaplanowanie ewentualnych
zastępstw za pracownika korzystającego z urlopów związanych z rodzicielstwem.


d) art. 1821c projektu ustawy – wydłużenie terminu złożenia wniosku o udzielenie urlopu
rodzicielskiego i urlopu wychowawczego do 21 dni

Aktualnie, wniosek o udzielenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego, urlopu
rodzicielskiego i urlopu wychowawczego jest składany na 14 dni przed rozpoczęciem
korzystania z tych urlopów. Z kolei tzw. długi wniosek, obejmujący swym zakresem
wykorzystanie, po urlopie macierzyńskim, dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym
wymiarze i następnie urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze, jest składany nie później
niż 14 dni po porodzie.

Z uwagi na umożliwienie pracodawcom lepszego planowania organizacji pracy
w związku z urlopami z tytułu opieki nad dzieckiem proponuje się wprowadzenie 21-
dniowego terminu na złożenie wniosku o udzielenie urlopu albo jego części.
Jednocześnie liczba wykorzystanych części urlopu byłaby ustalana w oparciu o liczbę
złożonych wniosków o udzielenie urlopu, przy czym w liczbie tej:
1) uwzględniałoby się liczbę wniosków o zasiłek macierzyński za okres odpowiadający
okresowi urlopu rodzicielskiego albo jego części, złożonych przez ubezpieczoną-matkę
dziecka lub ubezpieczonego ojca-dziecka;
2) nie uwzględniałoby się wniosków o udzielenie urlopu albo jego części oraz wniosków
o przyznanie zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu albo jego
części, w przypadku gdy pracownik albo ubezpieczony zrezygnował z korzystania
z urlopu albo zasiłku przed terminem jego rozpoczęcia.
Odniesienie w ww. przepisie do wniosków o zasiłek macierzyński za okres
odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego stanowi wyraz wymienności uprawnień
pomiędzy pracownikami i innymi ubezpieczonymi

e) art. 1821c § 4 projektu ustawy – tryb rezygnacji z urlopu rodzicielskiego i urlopu
wychowawczego

34