Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw

kiedy rozpocznie on sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, zawierające termin
przypadający bezpośrednio po terminie rezygnacji z korzystania przez nią z części urlopu
macierzyńskiego.
Odnosząc się natomiast do kwestii wykorzystania przez pracownika-ojca
wychowującego dziecko niewykorzystanej przez pracownicę części urlopu macierzyńskiego,
podkreślić należy, że w chwili obecnej ustawodawca nie przewiduje terminu złożenia przez
pracownika wniosku o udzielenie tego urlopu. Brak regulacji przerzuca ewentualne ryzyko
zaistnienia takiej sytuacji na pracodawcę zatrudniającego ojca dziecka, który prawdopodobnie
będzie miał wątpliwości, jak w takiej sytuacji postąpić (czy udzielić urlopu kosztem
ewentualnych zaburzeń organizacji pracy, nawet jeżeli wniosek został złożony bez żadnego
wyprzedzenia – skoro ma obowiązek uwzględnić wniosek o udzielenie urlopu
rodzicielskiego, to tym bardziej powinien uwzględnić wniosek o udzielenie urlopu
macierzyńskiego – czy też nie udzielać tego urlopu i narazić się na ewentualną
odpowiedzialność z tytułu wykroczenia przeciwko prawom pracowniczym).
Celem uniknięcia ww. problemów, proponuje się określenie terminu na złożenie przez
pracownika-ojca wychowującego dziecko wniosku o udzielenie pozostałej części urlopu
(wniosek byłby składany na 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu) oraz
zobowiązanie pracodawcy do jego uwzględnienia.

Projektowany § 10 art. 180 Kodeksu pracy dotyczy sytuacji przerwania przez
pracownicę, przebywającą w szpitalu albo innym przedsiębiorstwie podmiotu leczniczego
wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia
zdrowotne, ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki
nad dzieckiem, urlopu macierzyńskiego na okres jej pobytu w tym szpitalu albo
przedsiębiorstwie, po wykorzystaniu przez nią po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu
macierzyńskiego. Nowością, w porównaniu do obowiązującego stanu prawnego, jest
umożliwienie pracownicy przerwania takiego urlopu, jeżeli w czasie jej pobytu w szpitalu
albo ww. przedsiębiorstwie osobistą opiekę nad dzieckiem będzie sprawował ubezpieczony-
ojciec dziecka, pracownik-inny członek najbliższej rodziny albo ubezpieczony-inny członek
najbliższej rodziny, który w tym celu przerwał działalność zarobkową.
Odpowiednik ww. regulacji, w odniesieniu do pracownika-ojca wychowującego
dziecko albo pracownika-innego członka najbliższej rodziny, który korzysta z urlopu
w trakcie pobytu ubezpieczonej-matki dziecka w szpitalu albo innym przedsiębiorstwie
podmiotu leczniczego zawiera § 11 art. 180 Kodeksu pracy.
Zmiana występującego obecnie w tym przepisie sformułowania „opieka szpitalna” jest
natomiast wynikiem dostosowania nomenklatury kodeksowej do przepisów ustawy z dnia
15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. z 2013 r. poz. 217, z późn. zm.)
i rozszerzenia tej sytuacji również o pobyt w innych niż szpital placówkach udzielających
całodobowych świadczeń zdrowotnych (np. hospicjum).

Podkreślenia wymaga, że ww. przepisy § 10 i 11 wprowadzają dwie istotne zmiany.
Po pierwsze umożliwiają rodzicom pracownikom i innym ubezpieczonym dzielenie się,
w przypadku pobytu matki w szpitalu albo innym przedsiębiorstwie podmiotu leczniczego,
uprawnieniami związanymi z opieką nad dzieckiem. Po drugie, rozszerzają krąg osób
25



uprawnionych do wykorzystania, w takiej sytuacji, części urlopu macierzyńskiego i zasiłku
macierzyńskiego za okres odpowiadający tej części urlopu, o członków najbliższej rodziny.
Zauważyć należy, że ustawa zasiłkowa już w chwili obecnej przewiduje – w sytuacjach
losowych – możliwość wykorzystania zasiłku macierzyńskiego przez najbliższych
ubezpieczonych członków rodziny (śmierć ubezpieczonej, porzucenie przez nią dziecka). Z
uwagi na fakt, iż pobyt w szpitalu również należy do tych okoliczności, których co do zasady
nie da się wcześniej przewidzieć, uzasadnione jest, także w tym przypadku, uprawnienie osób
najbliższych do wykorzystania części przysługującego za ten czas urlopu.
Łączny wymiar urlopu macierzyńskiego i zasiłku macierzyńskiego za okres
odpowiadający okresowi tego urlopu w sytuacjach, o których mowa w § 4-7, 10 i 11, nie
może przekroczyć ogólnego wymiaru urlopu macierzyńskiego (§ 12 projektowanego
art. 180 Kodeksu pracy).


W projektowanym § 13 art. 180 Kodeksu pracy, uregulowano sytuację zgonu
pracownicy w czasie urlopu macierzyńskiego albo ubezpieczonej-matki dziecka w czasie
pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi tego urlopu. W takich
przypadkach, pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko albo pracownikowi-innemu
członkowi najbliższej rodziny, przysługiwać będzie prawo do części urlopu macierzyńskiego
przypadającej po dniu zgonu pracownicy albo ubezpieczonej-matki dziecka.
Aktualny § 7 art. 180 Kodeksu pracy odnosi się wyłącznie do zgonu pracownicy
i przyznaje prawo do części urlopu przypadającej po jej śmierci jedynie pracownikowi-ojcu
wychowującemu dziecko. Omawiany przepis, kierując się potrzebą zapewnienia wymienności
uprawnień, przyznaje pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko prawo do urlopu również
w przypadku zgonu ubezpieczonej-matki dziecka. Ponadto, dążąc do zsynchronizowania
z regulacjami zawartymi w ustawie zasiłkowej, rozszerza to prawo również na pracownika-
innego członka najbliższej rodziny.
Przechodząc do omówienia § 14 art. 180 Kodeksu pracy, dotyczącego porzucenia
dziecka przez pracownicę, wskazać należy w pierwszej kolejności, że obecnie w Sejmie
Rzeczypospolitej Polskiej trwają prace nad rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 2832), który m.in. zawiera regulację
przyznającą, w takiej sytuacji, pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko, prawo do części
urlopu macierzyńskiego. Co więcej, przewiduje on także uprawnienie pracownika-ojca
wychowującego dziecko do części urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego
w przypadku zgonu matki dziecka niebędącej pracownicą albo porzucenia przez nią dziecka.
Kierunek tych zmian jest jak najbardziej słuszny i uzasadniony względami społecznymi,
niemniej jednak z uwagi na przyjęty sposób nowelizacji art. 180 Kodeksu pracy (nadanie mu
w całości nowego brzmienia) oraz zamiar podążenia krok dalej (przyznania w takich
okolicznościach prawa do niewykorzystanej części urlopu nie tylko pracownikowi-ojcu
dziecka, ale także pracownikowi-innemu członkowi najbliższej rodziny oraz zapewnienia
wymienności), zaproponowane w projekcie ustawy zmiany dotykają również tej materii.

Rozpoczynając analizę projektowanego § 15 art. 180 Kodeksu pracy, wskazać należy,
że odnosi się on do przypadku porzucenia dziecka przez pracownicę w czasie urlopu
26



macierzyńskiego albo ubezpieczoną-matkę dziecka w czasie pobierania zasiłku
macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi tego urlopu. W takich okolicznościach
pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko albo pracownikowi-innemu członkowi
najbliższej rodziny przysługiwać będzie prawo do części urlopu macierzyńskiego
przypadającej po dniu porzucenia dziecka, nie wcześniej jednak niż po wykorzystaniu przez
pracownicę co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie albo ubezpieczoną-
matkę dziecka, zasiłku macierzyńskiego za okres co najmniej 8 tygodni po porodzie.
Podkreślenia wymaga, iż aktualnie, na podstawie art. 29 ust. 4 ustawy zasiłkowej,
w razie porzucenia dziecka przez ubezpieczoną, ubezpieczonemu-ojcu dziecka albo innemu
ubezpieczonemu członkowi najbliższej rodziny przysługuje prawo do zasiłku
macierzyńskiego, jeżeli przerwą zatrudnienie lub inną działalność zarobkową w celu
sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Niestety, z uwagi na brak stosownej regulacji
kodeksowej, prawo to pozostaje w oderwaniu od uprawnień do urlopu macierzyńskiego, co
stanowi ewidentne niedopatrzenie ze strony ustawodawcy.
Wymóg wykorzystania przez matkę dziecka 8 tygodni urlopu macierzyńskiego albo
zasiłku macierzyńskiego po porodzie, podyktowany jest natomiast funkcją tych uprawnień
w pierwszym okresie po urodzeniu dziecka, mianowicie – regeneracją sił kobiety po porodzie.
Na marginesie wskazać trzeba, że stosownie do art. 3 ust. 3 Konwencji nr 103
Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej ochrony macierzyństwa (zrewidowanej
w 1952 roku), okres urlopu macierzyńskiego, który ma być wykorzystany obowiązkowo po
porodzie, zostanie określony przez ustawodawstwo krajowe, „nie będzie on jednakże
w żadnym wypadku krótszy niż sześć tygodni”. Tym samym brak tej gwarancji stanowiłby
naruszenie tego ratyfikowanego przez Polskę aktu prawa międzynarodowego.
W kolejnej jednostce redakcyjnej (§ 15 art. 180 Kodeksu pracy) uregulowano sytuację
śmierci matki, nie objętej ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa,
porzucenia przez dziecka przez matkę nie objętą tym ubezpieczeniem oraz niemożności
sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przez matkę nie objętą tym ubezpieczeniem,
legitymującą się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji,. Zgodnie z
dyspozycją tego przepisu, w takim przypadku prawo do części urlopu macierzyńskiego
przypadającej po dniu zgonu matki dziecka, porzucenia przez nią dziecka albo powstania
niezdolności do samodzielnej egzystencji przysługiwać będzie pracownikowi-ojcu
wychowującemu dziecko albo pracownikowi-innemu członkowi najbliższej rodziny. Różnica
pomiędzy tą normą a regulacją zawartą w § 14 sprowadza się do tego, że w tej sytuacji – z
uwagi na brak uprawnień matki dziecka do jakichkolwiek świadczeń – pracownik będzie
mógł wykorzystać odpowiednią część urlopu, nawet wówczas gdy ww. okoliczności
zaistnieją przed upływem 8 tygodni od dnia porodu.

W sytuacjach określonych w § 11 i § 13-15, na pracodawcy ciążył będzie obowiązek
udzielenia pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko albo pracownikowi-innemu
członkowi najbliższej rodziny części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu
zaistnienia przewidzianych w tych przepisach okoliczności.

Projektowany § 17 art. 180 Kodeksu pracy normuje natomiast sytuację szczególną,
dotychczas nie przewidzianą w przepisach kodeksowych, mianowicie podjęcie przez matkę
27



dziecka, nie posiadającą tytułu do objęcia ubezpieczeniem społecznym w razie choroby
i macierzyństwa, określonym w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych, zatrudnienia w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru
czasu pracy. Wówczas prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu
podjęcia przez matkę zatrudnienia, w okresie trwania tego zatrudnienia, przysługiwałoby
pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko.
Podkreślenia wymaga, że to w gestii rodziców powinna pozostawać decyzja co do
podziału obowiązków związanych z aktywnością zawodową oraz opieką nad dzieckiem. Z
tego względu proponuje się, aby w ww. okolicznościach pracownik-ojciec wychowujący
dziecko mógł skorzystać z własnego uprawnienia. Jednocześnie, dążąc do wyeliminowania
ewentualnych nadużyć, możliwość ta została nierozerwalnie połączona z okresem
zatrudnienia matki dziecka (ojciec przebywałby na urlopie jedynie wtedy, gdy matka
pozostawałaby w zatrudnieniu) oraz – poprzez użycie w przedmiotowym przepisie określenia
„zatrudnienie” – ograniczona wyłącznie do wykonywania przez matkę dziecka pracy na
podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania, wyboru i spółdzielczej umowy o pracę
(art. 2 Kodeksu pracy).
Wniosek o udzielenie w tej sytuacji urlopu macierzyńskiego pracownik-ojciec
wychowujący dziecko składałby w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem
korzystania z urlopu, a pracodawca byłby zobowiązany ten wniosek uwzględnić.

8) art. 1 pkt 12 projektu ustawy (art. 1801 § 2 Kodeksu pracy)

W myśl art. 1801 § 2 Kodeksu pracy, w razie zgonu dziecka po upływie 8 tygodni
życia, pracownica zachowuje prawo do urlopu macierzyńskiego przez okres 7 dni od dnia
zgonu dziecka. Pracownicy, która urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie,
przysługuje w takim przypadku urlop macierzyński w wymiarze stosownym do liczby dzieci
pozostałych przy życiu.

Proponowana zmiana zmierza do przyznania pracownicy, która urodziła więcej niż
jedno dziecko przy jednym porodzie, prawa do urlopu macierzyńskiego w wymiarze
odpowiadającym liczbie dzieci pozostałych przy życiu, nie krócej jednak niż przez 7 dni od
dnia zgonu dziecka. Uzasadnieniem jej wprowadzenia jest brak podstaw do odmiennego
traktowania kobiet, które straciły jedyne dziecko i tych, które straciły jedno z dzieci. Ww.
zróżnicowanie jest najprawdopodobniej niedopatrzeniem ustawodawcy, wynikającym
z odesłania do odpowiedniego stosowania przepisu poprzedniej jednostki redakcyjnej, bez
uwzględnienia jej kontekstu (§ 1 art. 1801 Kodeksu pracy dotyczy zgonu dziecka przed
upływem 8 tygodni życia, co – biorąc pod uwagę ogólny wymiar urlopu macierzyńskiego –
nie wymaga stworzenia dodatkowej gwarancji w postaci zachowania prawa do urlopu nie
krócej niż przez okres 7 dni od dnia śmierci dziecka).

9) art. 1 pkt 9 projektowanej ustawy (art. 182 Kodeksu pracy)

Obecne brzmienie ww. przepisu przyznaje pracownicy, która zrezygnowała
z wychowywania dziecka i oddała je innej osobie w celu przysposobienia lub do domu
28



małego dziecka, prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej do dnia oddania
dziecka, nie krócej jednak niż przez okres 8 tygodni po porodzie.
Ze względu na objęcie regulacją art. 180 Kodeksu pracy również sytuacji porzucenia
dziecka przez pracownicę, przepis ten wymaga stosownego uzupełnienia o taką okoliczność.
Tym samym pracownicy, która porzuciła dziecko, nie przysługiwałoby prawo do części
urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu porzucenia dziecka, z zastrzeżeniem, że urlop
macierzyński takiej pracownicy nie mógłby wynosić mniej niż 8 tygodni po porodzie.
Ponadto, dostosowując brzmienie przepisu do obecnej nomenklatury określenie „dom
małego dziecka” zastąpiono terminem „piecza zastępcza”.


10) art. 1 pkt 14 i 15 projektowanej ustawy (art. 1821 i art. 1821a Kodeksu pracy)

W świetle obowiązujących unormowań, bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu
macierzyńskiego pracownik ma prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego w wymiarze
do 6 tygodni, w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, oraz do
8 tygodni, w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie (art. 1821
Kodeksu pracy), a następnie – bezpośrednio po wykorzystaniu w pełnym wymiarze
dodatkowego urlopu macierzyńskiego – do urlopu rodzicielskiego przysługującego
w wymiarze 26 tygodni, niezależnie od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie
(art. 1821a Kodeksu pracy).
Jak już wskazano, dodatkowy urlop macierzyński oraz urlop rodzicielski mają ten sam
cel (opieka nad dzieckiem), są świadczeniami fakultatywnymi, przysługują obojgu rodzicom
(pod warunkiem, że matka dziecka była uprawniona do urlopu macierzyńskiego) oraz
zakładają możliwość łączenia urlopu z wykonywaniem pracy u pracodawcy, który go udzielił.
Jedynymi odmiennościami są: brak możliwości korzystania z dodatkowego urlopu
macierzyńskiego przez oboje rodziców jednocześnie (co jest możliwe w przypadku urlopu
rodzicielskiego), inna liczba części, w których można wykorzystać urlop (dodatkowy urlop
macierzyński można wykorzystać maksymalnie w dwóch, a urlop rodzicielski maksymalnie
w trzech częściach) i inna długość minimalnej części urlopu (w przypadku dodatkowego
urlopu macierzyńskiego wynosi ona tydzień, a w przypadku urlopu rodzicielskiego co
najmniej 8 tygodni). Zaznaczyć jednak trzeba, odnosząc się do pierwszej z ww. różnic, że
brak jest jakiegokolwiek racjonalnego uzasadnienia jej istnienia (wynika ona
najprawdopodobniej z faktu, że regulacje dotyczące tych urlopów powstawały w innym
czasie, a dodatkowy urlop macierzyński był pierwotnie ukształtowany jako uprawnienie
przysługujące wyłącznie pracownicy-matce dziecka). Z kolei dwie pozostałe stanowią
konsekwencję różnicy w długości tych urlopów.
Wobec powyższego, nie dostrzegając żadnych przesłanek uzasadniających potrzebę
dalszego funkcjonowania tych dwóch, niemal identycznych uprawnień, w projektowanym
art. 1821a § 1 pkt 1 proponuje się włączenie obecnego dodatkowego urlopu macierzyńskiego
do urlopu rodzicielskiego. W wyniku tego połączenia urlop rodzicielski wynosiłby do
32 tygodni, w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, i do 34 tygodni,
w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie. Jednocześnie
zachowana zostałaby obecna wysokość i zasady płatności zasiłku macierzyńskiego, a zatem
29