Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych

w obrocie prawnym wspólnot przez umożliwienie przekształcenia wspólnoty gruntowej
we współwłasność w rozumieniu ustawy – Kodeks cywilny.
Należy nadmienić, że projektowana nowelizacja ustawy nie zakłada zniesienia
istniejących wspólnot gruntowych, powstałych zgodnie z przepisami ustawy
o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych, a więc w których znane są wielkości
udziałów wszystkich uprawnionych, a zarządzanie wspólnotą odbywa się w ramach
spółki utworzonej przez uprawnionych. Istniejące wspólnoty gruntowe będą mogły
funkcjonować nadal w dotychczasowej formie organizacyjnej i gospodarować na
dotychczasowych zasadach, jeżeli taka będzie wola samych uprawnionych.
Ponadto projektowane zmiany w ustawie nie zmieniają obowiązujących przepisów
dotyczących mienia gromadzkiego.
Ze względu na powyższe, w projektowanej ustawie o zmianie ustawy
o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych proponuje się wprowadzenie następujących
rozwiązań:
I. Zgodnie z art. 8 ustawy o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych, postępowanie
w sprawie ustalenia, które nieruchomości stanowią wspólnotę gruntową, jest
wszczynane z urzędu przez starostę. Należy przy tym zauważyć, że zaliczenie
nieruchomości do wspólnot gruntowych nastąpiło z mocy samego prawa, z dniem
wejścia w życie wspomnianej ustawy (art. 1 ust. 1 i 3 ustawy). Decyzja starosty ma
charakter deklaratoryjny, stwierdza jedynie stan prawny istniejący w dniu wejścia
w życie omawianej ustawy, czyli na dzień 5 lipca 1963 r. Oznacza to, że nieruchomości
nieobjęte decyzją starosty nie mogą być uważane za stanowiące wspólnoty gruntowe.
Ustalenie, które nieruchomości stanowią wspólnotę gruntową, oraz ustalenie wykazów
uprawnionych do udziału we wspólnocie oraz wykazu obszarów gospodarstw rolnych
przez nich posiadanych i wielkości przysługujących im udziałów we wspólnocie
powinno zostać dokonane w terminie roku od dnia wejścia w życie ustawy, tj. do dnia
5 lipca 1964 r. Termin ten jest terminem instrukcyjnym, a nie materialnoprawnym,
co oznacza, że w chwili obecnej w 2015 r. nie ma żadnych przeszkód do rozstrzygania
przez starostę konkretnej sprawy z tego zakresu. Jednakże z uwagi na to, iż od dnia
wejścia w życie ustawy upłynęło już ponad 50 lat, a w stosunku do wielu nieruchomości
nie wydano w dalszym ciągu decyzji, o których mowa w art. 8 ustawy, proponuje się
3
zmianę przepisów ustawy regulujących zasady i tryb ustalania uprawnionych do udziału
we wspólnocie gruntowej.
W związku z powyższym w art. 1 pkt 3 projektu proponuje się nadać nowe brzmienie
art. 8 ustawy, zawężając go wyłącznie do kwestii ustalania nieruchomości stanowiących
mienie gromadzkie. Tylko w odniesieniu do mienia gromadzkiego starosta będzie
działał z urzędu. W zakresie mienia gromadzkiego nie przewiduje się wprowadzania
zmian dotyczących zasad i trybu ustalania, które nieruchomości, stosownie do art. 1
ust. 2 i 3 ustawy, stanowią mienie gromadzkie.
Natomiast zasady ustalania, które nieruchomości, stosownie do art. 1 ust. 1 i 3, stanowią
wspólnotę gruntową, oraz uprawnionych do tych nieruchomości proponuje się, oprócz
art. 6 ustawy, uregulować w dodawanym art. 6a (art. 1 pkt 2 projektu), a tryb ich
ustalania w dodawanych art. 8a–8l (art. 1 pkt 4 projektu).
W pierwszej kolejności przewiduje się, że ustalenie, które nieruchomości stanowią
wspólnotę gruntową, oraz ustalenie wykazów uprawnionych do udziału we wspólnocie
oraz wykazu obszarów gospodarstw rolnych przez nich posiadanych i wielkości
przysługujących im udziałów we wspólnocie będzie następowało na wniosek
uprawnionego do udziału we wspólnocie, o którym mowa w art. 6 ust. 1 lub 2
obowiązującej ustawy, czyli będą to osoby fizyczne lub prawne posiadające
gospodarstwa rolne, jeżeli w ciągu ostatniego roku przed dniem wejścia w życie
ustawy, tj. przed dniem 5 lipca 1963 r., faktycznie korzystały z tej wspólnoty.
W przypadku wspólnot gruntowych będących lasami, gruntami leśnymi albo
nieużytkami przeznaczonymi do zalesienia, uprawnionymi do udziału we wspólnocie
będą osoby fizyczne lub prawne zamieszkujące lub mające siedzibę na terenie
miejscowości, w której znajdują się grunty stanowiące wspólnotę lub osoby
zamieszkujące na terenie innej miejscowości, a prowadzące gospodarstwo rolne, chyba
że w okresie 5 lat przed wejściem w życie ustawy, tj. przed dniem 5 lipca 1963 r., osoby
te faktycznie ze wspólnoty nie korzystały. Wymieniona wyżej grupa osób to są tzw.
pierwotni uprawnieni, których uprawnienie do udziału powstało z mocy prawa z dniem
wejścia w życie omawianej ustawy. Osoby te będą mogły złożyć stosowny wniosek nie
później niż do dnia 30 czerwca 2016 r.
Należy przy tym dodać, że skoro w przedmiotowej sprawie mamy do czynienia
z postępowaniem administracyjnym, istotne jest ustalenie stron tego postępowania.
4
Jeżeli zmarły osoby, które w świetle art. 6 ustawy były uprawnione do udziału we
wspólnocie, to nakłada to na organ obowiązek ustalenia ich następców prawnych,
którzy będą mieli status strony w tym postępowaniu. Dlatego też w dodawanym art. 8a
ust. 1 pkt 2 przewiduje się, że stosowny wniosek będą mogły złożyć także osoby
fizyczne lub prawne będące następcami prawnymi osób, o których mowa w art. 6 ust. 1
lub 2 ustawy, które spełniają warunki określone w tych przepisach, z wyjątkiem
terminów tam określonych.
Projektowane przepisy art. 8a ust. 2 i 3 określają elementy wniosku oraz dowody, jakie
powinien wnioskodawca dołączyć do wniosku. Należy przy tym wskazać, że
w przypadku wspólnot gruntowych nie mamy do czynienia, co do zasady,
z indywidualnymi dokumentami potwierdzającymi poszczególne udziały we
wspólnocie gruntowej, lecz z dokumentami dotyczącymi całej wspólnoty w postaci
danych zawartych w ewidencji gruntów oraz tzw. tabelach nadawczych zawierających
informacje o wszystkich udziałowcach. W związku z powyższym nie przewiduje się
sytuacji, że zostanie ustalona tylko część uprawnionych do udziału we wspólnocie
gruntowej. Zgodnie z dotychczas obowiązującymi przepisami ustawy nie było
możliwości ustalenia jedynie części uprawnionych.
Projekt ustawy przewiduje, że w przypadku, gdy nie jest możliwe ustalenie
uprawnionych do udziału we wspólnocie gruntowej, o których mowa w art. 6 ust. 1 lub
2, lub ich następców prawnych, starosta wydaje decyzję o nieustaleniu wykazu
uprawnionych do udziału we wspólnocie (dodany art. 8a ust. 7). W przypadku gdy
decyzja, o której mowa w dodawanym art. 8a ust. 7, staje się ostateczna, ustalenie, które
nieruchomości stanowią wspólnotę gruntową, oraz ustalenie wykazu uprawnionych do
udziału we wspólnocie gruntowej oraz wykazu obszarów gospodarstw rolnych przez
nich posiadanych i wielkości przysługujących im udziałów we wspólnocie nastąpi na
wniosek kolejnej grupy (nowej grupy uprawnionych wprowadzanych projektowaną
nowelizacją ustawy), o których mowa w dodawanym art. 6a (art. 1 pkt 2 projektu).
Zgodnie z tym przepisem uprawnionymi do udziału w tej wspólnocie są również osoby
fizyczne lub prawne, które:
1) posiadają gospodarstwa rolne i nieprzerwanie przez okres od dnia 1 stycznia 2011 r.
do dnia 31 grudnia 2015 r. faktycznie korzystają ze wspólnoty gruntowej albo
2) zamieszkują lub mają siedzibę na terenie miejscowości, w której znajdują się grunty
stanowiące wspólnotę, lub osoby fizyczne, które zamieszkują w innej miejscowości,
5
a prowadzą gospodarstwo rolne – jeżeli wspólnotą gruntową są lasy, grunty leśne
albo nieużytki przeznaczone do zalesienia, chyba że przez okres od dnia 1 stycznia
2011 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. osoby te faktycznie nie korzystały ze wspólnoty.
Przepis ten oznacza, że w przypadku gdy nie ustalono uprawnionych do udziału we
wspólnocie osoby, które były stronami postępowania prowadzonego zgodnie z art. 8a,
będą mogły również złożyć wnioski o wszczęcie postępowania w trybie art. 8c.
Jak zostało to wcześniej przedstawione, ustalenie obecnie stanu prawnego wspólnot
gruntowych według stanu obowiązującego w 1963 r. jest niezwykle trudne, w wielu
przypadkach może też być niemożliwe. Dlatego też proponuje się, aby ustalenie
uprawnionych następowało zgodnie ze stanem faktycznym istniejącym w okresie
ostatnich 5 lat przed dniem wejścia w życie projektowanej ustawy. Zaproponowany
okres 5 lat jest odpowiedni, aby ustalić, że korzystanie z gruntów wspólnoty jest
dostatecznie trwałe. Celem tej zmiany, w przypadku nieustalenia uprawnionych,
o których mowa w art. 6 ustawy, oraz ich następców prawnych, jest nadanie prawa
w postaci udziału we wspólnocie gruntowej osobom, które faktycznie korzystają ze
nieruchomości zaliczanych do wspólnot gruntowych.
Projekt zakłada, że starosta w terminie 7 dni od dnia, w którym decyzja, o której mowa
w projektowanym art. 8a ust. 7, stała się ostateczna, podaje do publicznej wiadomości
informację o terminie złożenia wniosku przez osoby uprawnione do udziału we
wspólnocie gruntowej, o których mowa w dodawanym w projekcie art. 6a. Termin ten
nie może być krótszy niż 6 miesięcy od dnia podania do publicznej wiadomości
informacji o terminie składania wniosków przez osoby uprawnione do udziału we
wspólnocie, o których mowa w art. 6a, przy czym termin ten liczy się od dnia
wywieszenia tej informacji w starostwie powiatowym. Osoby, o których mowa
w art. 6a, obowiązane są także dołączyć m.in. dowody potwierdzające spełnienie
warunków, o których mowa w projektowanym art. 6a.
Jeżeli nie będzie możliwe ustalenie uprawnionych do udziału we wspólnocie gruntowej,
o których mowa w projektowanym art. 6a, starosta będzie obowiązany wydać decyzję
o nieustaleniu wykazu uprawnionych do udziału we wspólnocie, o których mowa
w dodawanym do ustawy art. 6a (projektowany art. 8c).
W takim przypadku projekt ustawy wskazuje kolejną grupę podmiotów uprawnionych
do nieodpłatnego nabycia na własność nieruchomości oznaczonych w ewidencji
6
gruntów i budynków jako wspólnota gruntowa. Będą to gminy właściwe ze względu na
położenie nieruchomości oznaczonych w ewidencji gruntów i budynków jako
wspólnota gruntowa. Gmina będzie mogła przeznaczyć te nieruchomości wyłącznie na
cele, o których mowa w art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami, związane z realizacją zadań własnych gminy. Nabycie tych
nieruchomości przez gminę następowałoby na jej wniosek.
W przypadku gdy gmina nie złoży wniosku lub zostanie wydana ostateczna decyzja
odmawiająca nabycia przez gminę własności nieruchomości, o których mowa w art. 8g
ust. 1, własność tych nieruchomości zgodnie z projektowanymi przepisami art. 8k
przejdzie na Skarb Państwa.
Nabycie nieruchomości stanowiących wspólnoty gruntowe przez gminę albo Skarb
Państwa następowałoby w drodze decyzji administracyjnej. Decyzje w tej sprawie
będzie wydawał wojewoda, a organem wyższego stopnia w stosunku do wojewody
orzekającego w tych sprawach będzie minister właściwy do spraw rozwoju wsi.
Nabycie nieruchomości przez gminę będzie następowało na wniosek złożony
w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym decyzja o nieustaleniu wykazu uprawnionych,
o których mowa w projektowanym art. 6a, stanie się ostateczna.
Ostateczna decyzja wojewody, stwierdzająca nabycie własności nieruchomości przez
gminę lub Skarb Państwa będzie stanowiła podstawę wpisu w księdze wieczystej.
Projekt ustawy zakłada także, że decyzje lub postanowienia wydane w toku
postępowania w sprawach wymienionych w art. 8a–8l będą dodatkowo podawane do
wiadomości w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości oraz ogłaszane
poprzez wywieszenie w urzędzie gminy oraz w starostwie powiatowym na okres 14 dni,
a także zamieszczone na stronie internetowej gminy i starostwa oraz w prasie lokalnej.
Projektowane w art. 9 ust. 2 i 3 zmiany mają charakter redakcyjny i stanowią
konsekwencję wprowadzania nowej grupy uprawnionych do nabycia udziału we
wspólnocie gruntowej. Wielkości udziałów uprawnionych do korzystania ze wspólnoty
gruntowej ustalone na podstawie tych przepisów odnoszą się także do nowej grupy
uprawnionych do nabycia udziału we wspólnocie gruntowej.
Podobny charakter ma zmiana art. 25 ust. 1 ustawy. Odesłanie do art. 8 ma odnosić się
do wykazu uprawnionych. Niemniej jednak na skutek wprowadzonych zmian art. 8 nie
reguluje wykazu uprawnionych, a odnosi się wyłącznie do mienia gromadzkiego.
7