Rządowy projekt ustawy - Prawo restrukturyzacyjne

zakresie wystarczające. Z uwagi na powyższe proponuje się zmianę art. 381 p.u.n. oraz uchylenie
art. 385 p.u.n. jako zbędnego wskutek wprowadzenia zmiany art. 381 p.u.n.
Zamiast obecnie funkcjonującego łącznika jurysdykcyjnego („główny ośrodek działalności
gospodarczej dłużnika”), projekt wprowadza jako łącznik jurysdykcyjny miejsce położenia „głównego
ośrodka podstawowej działalności dłużnika”, przy czym pojęcie „główny ośrodek podstawowej
działalności dłużnika” zostanie zdefiniowane tak samo jak w rozporządzeniu nr 1346/2000,
z uwzględnieniem projektu zmiany rozporządzenia przygotowanego przez Komisję Europejską.
Zapewni to niezbędną jednolitość norm jurysdykcyjnych i umożliwi wykorzystywanie, pomocniczo,
orzecznictwa ETS-u. Konieczność zmiany łącznika jurysdykcyjnego jest też wynikiem wprowadzenia
do polskiego systemu prawnego upadłości konsumenckiej. Z oczywistych względów w odniesieniu do
osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej nie można zidentyfikować istnienia
łącznika w postaci „głównego ośrodka działalności gospodarczej dłużnika”, chyba że przy przyjęciu
założenia, że należy interpretować pojęcie „działalność gospodarcza” z art. 379 i art. 382 p.u.n.
w sposób autonomiczny, jako obejmujące każdą aktywność o znaczeniu ekonomicznym,
w szczególności działalność zarobkową. Jednak zgodnie z ogólnym postulatem ujednolicenia
nazewnictwa łączników jurysdykcyjnych w Prawie upadłościowym i w rozporządzeniu proponowana
zmiana jest celowa i uzasadniona.
Ponadto należy odróżnić polskie postępowanie o charakterze głównym, zwane
„postępowaniem głównym” (art. 382 ust. 1 p.u.n.), oraz polskie postępowanie o charakterze
ubocznym, zwane „postępowaniem ubocznym” (art. 382 ust. 2 p.u.n.), od ich zagranicznych
odpowiedników (odpowiednio: „główne zagraniczne postępowanie upadłościowe” oraz „uboczne
zagraniczne postępowanie upadłościowe”, zdefiniowane w art. 379 pkt 2 i 3 p.u.n.). Przy czym polskie
postępowanie uboczne może przyjąć postać „postępowania wtórnego”, jeżeli wcześniej wszczęto
główne zagraniczne postępowanie upadłościowe (art. 406 p.u.n.). Termin postępowanie uboczne
obejmuje więc zarówno (1) postępowanie uboczne wszczęte niezależnie od głównego zagranicznego
postępowania upadłościowego, jak i (2) wtórne postępowanie upadłościowe.

Projekt zakłada przywrócenie zasady uznawania orzeczeń o wszczęciu zagranicznego
postępowania upadłościowego w miejsce nieznanej polskiemu systemowi prawnemu, poza p.u.n.,
zasady uznawania zagranicznych postępowań upadłościowych.
Zgodnie z zasadą terytorialności prawa skuteczność orzeczenia krajowego jest ograniczona
granicami państwa jego wydania. Warunkiem nadania orzeczeniu krajowemu mocy poza granicami
kraju jego pochodzenia jest uznanie lub stwierdzenie jego wykonalności w innym państwie.
Uznanie może nastąpić z mocy prawa lub może wymagać przeprowadzenia specjalnego
postępowania (postępowania delibacyjnego) i wydania odpowiedniego aktu przez sąd krajowy.
Polskie prawo upadłościowe i naprawcze słusznie nie przyjęło zasady automatycznego uznawania
orzeczeń zagranicznych sądów o ogłoszeniu upadłości. Zgodnie z art. 386 ust. 1 p.u.n. do uznania
zagranicznego orzeczenia konieczne jest przeprowadzenie specjalnego postępowania, które wszczyna
się na wniosek zarządcy. Polskie uregulowanie odpowiada w tym zakresie regulacji prawa
modelowego UNCITRAL (art. 15–24).
Jednakże regulacje tytułu III p.u.n. wprowadzają nieznaną polskiemu systemowi prawnemu
zasadę uznawania postępowań upadłościowych jako całości, w miejsce powszechnie przyjętej
i obowiązującej w obrębie całego systemu prawnego zasady uznawania zagranicznych orzeczeń
(orzeczeń o wszczęciu zagranicznego postępowania upadłościowego). Koncepcja uznawania całych
postępowań nie była dotychczas stosowana w postępowaniach pozaupadłościowych. Nie przewidują
jej przepisy k.p.c. o uznaniu orzeczeń sądów państw obcych lub rozstrzygnięć innych organów państw
obcych (art. 1145–11491 k.p.c.). Przed wprowadzeniem przepisów tytułu III części II p.u.n., istnienie
91

takiej koncepcji nie zostało także potwierdzone przez przedstawicieli doktryny. Również na kanwie
przepisów dawnego Prawa upadłościowego i Prawa układowego autorzy odwoływali się raczej do
koncepcji uznawania orzeczeń. Zasada taka jest również nieznana unijnemu rozporządzeniu
nr 1346/2000, chociaż literalna interpretacja art. 16 ust. 1 oparta na brzmieniu polskiego tekstu
mogłaby wskazywać, że uznaniu na podstawie tego przepisu podlega nie tyle orzeczenie o wszczęciu
postępowania upadłościowego, ale samo wszczęcie tego postępowania. Podobne sformułowanie
zostało użyte w tekście niemieckim, który mówi o uznaniu „otwarcia postępowania upadłościowego”
(Die Eröffnung eines Insolvenzverfahrens). W literaturze wskazuje, że rozporządzenie wprowadza,
nieznaną wcześniej prawu polskiemu, instytucję uznania całego postępowania, która polega na
rozciągnięciu skutków wszczęcia i prowadzenia postępowania upadłościowego w jednym z państw
Unii Europejskiej (z wyjątkiem Danii) na wszystkie państwa Unii Europejskiej (z wyjątkiem Danii).
Koncepcja ta identyfikuje instytucję uregulowaną w art. 16 rozporządzenia z tytułem, jaki
prawodawca europejski nadał rozdziałowi drugiemu rozporządzenia, regulującemu różne aspekty
uznawania i wykonywania zagranicznych orzeczeń wydanych w postępowaniu upadłościowym,
a który we wszystkich językach brzmi: „uznawanie postępowań upadłościowych”. Tytuł ten jednak
stanowi zbiorcze określenie wielu regulacji prawnych, które łącznie prowadzą do rozciągnięcia
wszystkich skutków ogłoszenia upadłości na teren państwa uznającego.
W postrzeganym jako oficjalne uzasadnienie rozporządzenia raporcie Virgósa-Schmita
wskazane jest, że art. 16 wprowadza generalną zasadę uznawania orzeczeń wszczynających
postępowanie (pkt 143). Teza taka przeważa również w literaturze polskiej i zagranicznej.
Konkludując, przyjęte obecnie w p.u.n. rozwiązanie polegające na uznawaniu postępowań
upadłościowych w miejsce uznawania orzeczeń o wszczęciu zagranicznego postępowania
upadłościowego nie jest spójne z obowiązującym w Polsce i Unii Europejskiej systemem rozciągania
skutków zagranicznego orzeczenia (orzeczenia o ogłoszeniu upadłości) na terytorium państwa
uznającego.
Dodatkowo należy stwierdzić, że zdarzenia inne niż orzeczenia, takie jak: czynności zarządcy
zagranicznego, czynności innych niż sąd organów postępowania, czynności prawne, do których
dochodzi w toku postępowania, nie podlegają uznaniu procesowemu. Ich skuteczność wiązać należy
albo z wyraźnym przepisem, który nakazuje respektować określone zdarzenia, albo z uznaniem
orzeczenia, które stanowiło podstawę do dokonania danej czynności, albo z kolizyjnoprawnym
rozciągnięciem skutków danej czynności o charakterze materialnoprawnym.

Z uwagi na powyższe proponuje się przyjęcie konstrukcji uznawania orzeczeń o wszczęciu
zagranicznego postępowania upadłościowego z zachowaniem konieczności przeprowadzenia
postępowania delibacyjnego określonego w art. 386 i n. p.u.n. Jednocześnie jednak wydanie
postanowienia o uznaniu orzeczenia o wszczęciu zagranicznego postępowania upadłościowego będzie
oznaczać automatyczne uznanie wszystkich orzeczeń wydanych w toku tego postępowania (zmiana
art. 394 ust. 1 p.u.n.). Ze względów praktycznych (np. w treści art. 394 ust. 2 p.u.n.) dopuszczalne
wydaje się posługiwanie w tekście ustawy pojęciem „uznane zagraniczne postępowanie
upadłościowe”, które to pojęcie zostało zdefiniowane w art. 379 pkt 8 p.u.n.

20) K. Weitz, Pojęcie uznania orzeczenia zagranicznego, PS 1998, nr 7–8, s. 52 i n.
21) F. Zedler, Prawo upadłościowe i układowe, Toruń 1999, s. 50 i n.
22) F. Zedler, Uznanie zagranicznych postępowań upadłościowych w prawie europejskim, RPEiS 2005, z. 2, s. 62 i n.
23) Por. B. Wessels, International Insolvency Law, Kluwer 2006, s. 419 i n; w literaturze polskiej – M. Szydło, Jurysdykcja
krajowa w transgranicznych sprawach upadłościowych w Unii Europejskiej, Warszawa 2009, s. 271; T. Chilarski,
Upadłość transgraniczna w prawie Unii Europejskiej, s. 116 i n.
92

Dodatkowo zauważyć trzeba, że system automatycznego uznawania decyzji i orzeczeń, a nie
całych postępowań zaprowadzony został w stosunku do instytucji kredytowych mocą dyrektywy
2001/24/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 kwietnia 2001 r. w sprawie reorganizacji
i likwidacji instytucji kredytowych) (dalej „dyrektywa 2001/24/WE). Zgodnie z art. 9 ust. 1
dyrektywy: „Decyzja o wszczęciu postępowania likwidacyjnego podjęta przez władze administracyjne
lub sądowe Państwa Członkowskiego pochodzenia będzie uznana (ang.: „A decision to open winding-
up proceedings … shall be recognised,…”), bez żadnych dodatkowych formalności, za obowiązującą
na terytorium wszystkich innych Państw Członkowskich i będzie obowiązywać na terytorium tych
Państw w tym samym czasie, co na terytorium Państwa Członkowskiego, w którym wszczęto to
postępowanie…”. Także w motywie 5 i 6 dyrektywy stanowi się wyraźnie o wzajemnym uznawaniu
przez państwa członkowskie środków podejmowanych w celu przywrócenia rentowności instytucji
kredytowych.
Niestety ustawodawca polski transponował te postanowienia, zmieniając nieco ich treść.
W art. 454 p.u.n. określono, że uznaniu podlegało będzie zagraniczne postępowanie upadłościowe
prowadzone wobec instytucji kredytowych. W podobny sposób wdrożono treść dyrektywy
2001/17/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 marca 2001 r. w sprawie reorganizacji
i likwidacji zakładów ubezpieczeń (por. art. 8 dyrektywy oraz art. 454 p.u.n. w związku
z art. 481 p.u.n.).
Stąd też dodatkowo postuluje się dokonanie odpowiednich zmian p.u.n. w zakresie
powyższych postępowań odrębnych.
Projekt przewiduje następujące zmiany w zakresie przebiegu postępowania w przedmiocie
uznania zagranicznego orzeczenia:
1)
postępowanie w tym przedmiocie będzie mogło zostać wszczęte również na wniosek
dłużnika, któremu pozostawiono zarząd własny jego majątkiem (art. 386 ust. 1 p.u.n.);
2)
do wniosku o uznanie trzeba będzie dołączyć również spis wierzycieli, których
miejsce zamieszkania, siedziba lub główny ośrodek podstawowej działalności
znajduje się na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, wierzycieli, których wierzytelności
wynikają z działalności ekonomicznej dłużnika prowadzonej w Rzeczypospolitej
Polskiej, oraz wierzycieli, którym przysługują wobec dłużnika wierzytelności
zabezpieczone hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, hipoteką morską, cesją
lub przewłaszczeniem na zabezpieczenie na majątku dłużnika położonym na terenie
Rzeczypospolitej Polskiej (art. 386 ust. 2 pkt 3 p.u.n.). Regulacja ta jest uzasadniona
dążeniem do ochrony wierzycieli krajowych i wprowadzeniem nowego brzmienia
art. 393 p.u.n., w którym dodaje się ust. 4 i 5, zgodnie z którymi odpis postanowienia
o uznaniu doręcza się wierzycielom wskazanym przez wnioskodawcę w spisie,
o którym mowa w art. 386 ust. 2 pkt 3 p.u.n., oraz innym wierzycielom wskazanym
w tym przepisie, jeżeli są znani sądowi, nawet jeśli nie zostali wskazani w spisie
przedłożonym przez wnioskodawcę. Wierzycieli poucza się o skutkach uznania
orzeczenia o wszczęciu zagranicznego postępowania upadłościowego oraz
o możliwości złożenia wniosku o wszczęcie wtórnego postępowania upadłościowego
i skutkach niezłożenia wniosku w terminie 1 miesiąca od dnia obwieszczenia. Na
postanowienie będzie przysługiwało zażalenie wnioskodawcy oraz wierzycielom,
o których mowa w art. 386 ust. 2 pkt 3 p.u.n.;

24) Dz. Urz. UE L 125 z 05.05.2001, s. 15.
25) Dz. Urz. UE L 110 z 20.04.2001, s. 28.
93

3)
do wniosku będzie należało dołączyć również oświadczenie zawierające informacje
o terminie zgłaszania wierzytelności, adresie, pod którym wierzytelności należy
zgłaszać, jak również innych niezbędnych danych, które należy podać w zgłoszeniu,
oraz języku zgłoszenia (art. 386 ust. 4 p.u.n.). Regulacja ta ma umożliwić sądowi
uznającemu zagraniczne postępowanie stosowanie dyspozycji przepisu art. 393
ust. 2 p.u.n., co obecnie sprawia trudności w praktyce;
4)
wnioskodawca będzie zobowiązany do uiszczenia zaliczki na poczet wydatków
w toku postępowania w przedmiocie uznania orzeczenia o wszczęciu zagranicznego
postępowania upadłościowego w wysokości 3000 zł i wraz z wnioskiem przedstawi
dowód jej uiszczenia. W razie braku uiszczenia zaliczki przewodniczący wezwie do
uiszczenia zaliczki w terminie 7 dni pod rygorem zwrotu wniosku (art. 386 ust. 6
p.u.n.). Regulacja ta jest konsekwencją przyjęcia obligatoryjnego ustanawiania
nadzorcy sądowego po uznaniu orzeczenia o wszczęciu zagranicznego postępowania;
5)
wprowadza się zasadę, zgodnie z którą niezwłocznie po uznaniu orzeczenia
o wszczęciu zagranicznego postępowania upadłościowego sąd zabezpiecza majątek
dłużnika znajdujący się na terenie Rzeczypospolitej Polskiej poprzez ustanowienie
tymczasowego nadzorcy sądowego. Zabezpieczenie to upadnie z mocy prawa z chwilą
wszczęcia wtórnego postępowania upadłościowego, prawomocnego oddalenia lub
odrzucenia wniosku o wszczęcie wtórnego postępowania lub umorzenia postępowania
w przedmiocie wniosku albo niezłożenia wniosku o wszczęcie wtórnego postępowania
upadłościowego w terminie 1 miesiąca od dnia obwieszczenia postanowienia o
uznaniu orzeczenia o wszczęciu zagranicznego postępowania upadłościowego. Celem
projektowanej regulacji jest zabezpieczenie majątku dłużnika i umożliwienie
wierzycielom krajowym złożenia wniosku o wszczęcie wtórnego postępowania
upadłościowego przy pełnej gwarancji zachowania majątku dłużnika. Niewątpliwie
dla wierzycieli krajowych jest znacznie bardziej korzystne dochodzenie wierzytelności
w postępowaniu krajowym niż w postępowaniu zagranicznym na podstawie obcego
prawa i w obcym języku. Stąd też projekt przewiduje zawiadamianie wierzycieli o
uznaniu orzeczenia zagranicznego, przyznaje im prawo zaskarżenia postanowienia o
uznaniu i wprowadza zasadę zabezpieczenia majątku dłużnika przez okres 1 miesiąca
w celu umożliwienia wierzycielom złożenia wniosku o wszczęcie postępowania
wtórnego;
6)
wprowadza się nową podstawę uchylenia postanowienia o uznaniu orzeczenia
o wszczęciu zagranicznego postępowania upadłościowego w postaci przyjęcia
w zagranicznym postępowaniu układu, którego treść jest rażąco sprzeczna z polskim
prawem;
7)
wprowadza się regulacje, które jednoznacznie określą, że czynności zarządcy
zagranicznego podejmowane po uznaniu orzeczenia o wszczęciu głównego
postępowania upadłościowego są prowadzone w ramach postępowania przed polskim
sądem. Obecnie, zgodnie z art. 401 p.u.n., po uznaniu zagranicznego postępowania
upadłościowego zarządca zagraniczny podejmuje wiele czynności szczegółowo
wymienionych w tym artykule. I tak: zarządca zagraniczny sporządza spis inwentarza
wraz z oszacowaniem, który składa sądowi uznającemu zagraniczne postępowanie
upadłościowe. O złożeniu spisu inwentarza sąd dokonuje obwieszczenia. Zarządca
składa również sądowi uznającemu postępowanie plan likwidacji majątku położonego
w Rzeczypospolitej Polskiej oraz ogólną informację o przewidywanym sposobie
94

zaspokojenia wierzycieli, a następnie za zgodą sądu dokonuje likwidacji tego majątku.
Obowiązujące przepisy nie zawierają jednak żadnej regulacji, w jaki sposób i kiedy
kończy się to „pomocnicze” postępowanie. Wydaje się, że to postępowanie powinno
się kończyć po dokonaniu całkowitej likwidacji majątku położonego na terenie
Rzeczypospolitej Polskiej, gdyż pozostałe czynności, takie jak sporządzenie listy
wierzytelności oraz planu podziału, są podejmowane w postępowaniu zagranicznym.
Wymaga to jednak wprowadzenia szczegółowej regulacji (art. 401 p.u.n.).
W zakresie wtórnych postępowań upadłościowych wprowadza się następujące zmiany:
1)
umożliwienie wszczynania wtórnych postępowań upadłościowych również na
wniosek wierzyciela, którego główny ośrodek podstawowej działalności znajduje się
w Polsce, jak również na wniosek wierzyciela, którego wierzytelności wynikają
z działalności ekonomicznej dłużnika prowadzonej w Rzeczypospolitej Polskiej, lub
wierzyciela, któremu przysługują wobec dłużnika wierzytelności zabezpieczone
hipoteką, zastawem, zastawem skarbowym, zastawem rejestrowym, hipoteką morską,
cesją lub przewłaszczeniem na zabezpieczenie na majątku dłużnika położonym na
terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Określenie kręgu podmiotów legitymowanych do
żądania wszczęcia wtórnego postępowania upadłościowego jest wypadkową celów,
które ma realizować wtórne postępowanie. Szeroko rozumianym celem postępowania
wtórnego powinna być ochrona miejscowych wierzycieli. Pojęcia „miejscowi
wierzyciele” nie można jednak utożsamiać wyłącznie z wierzycielami, którzy mają
miejsce zamieszkania lub siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej. Przede wszystkim
takie zawężenie wyłącza spod ochrony realizowanej przez wszczęcie wtórnego
postępowania upadłościowego wierzycieli, którzy nie mając w Polsce miejsca
zamieszkania, mają tu miejsce zwykłego pobytu. Stąd też wydaje się słuszne
wprowadzenie jako kryterium rozstrzygającego o legitymacji do złożenia wniosku
o wszczęcie wtórnego postępowania, obok miejsca zamieszkania lub siedziby,
również miejsca położenia głównego ośrodka podstawowej działalności wierzyciela
(co w odniesieniu do osób fizycznych obejmie również miejsce zwykłego pobytu).
Celowe wydaje się również umożliwienie składania wniosków o wszczęcie wtórnego
postępowania wierzycielom, którzy posiadają zabezpieczenia rzeczowe na
składnikach majątku dłużnika znajdujących się w Polsce. Nie ulega wątpliwości, że
przy ustanawianiu zabezpieczenia istotne znaczenie dla wierzyciela mogła mieć
okoliczność, że w razie ogłoszenia upadłości sposób realizacji zabezpieczonej
wierzytelności będzie poddany reżimowi prawa polskiego;
2)
projekt przewiduje wyeliminowanie możliwości wszczynania wtórnych postępowań
upadłościowych z urzędu. Postępowanie upadłościowe ze swej istoty ma wnioskowy
charakter. W wielu przypadkach, również gdy nie zostało wszczęte za granicą
postępowanie upadłościowe, ochrona praw wierzycieli, w tym również wierzycieli ze
stosunków pracy, wymagałaby wszczęcia postępowania upadłościowego, a jednak
ustawodawca nie wprowadził możliwości wszczynania tego postępowania z urzędu.
Nie wydaje się więc uzasadnione czynienie wyjątku dla wszczynania wtórnego
postępowania upadłościowego. Złożenie wniosku o wszczęcie wtórnego postępowania
upadłościowego nie wiąże się z nadzwyczajnymi trudnościami i każdy wierzyciel
legitymowany zgodnie z art. 407 ust. 1 p.u.n. może taki wniosek złożyć;
3)
projekt nie przewiduje możliwości prowadzenia w Polsce wtórnego postępowania
restrukturyzacyjnego, które mogłoby doprowadzić do przyjęcia układu odmiennego od
95