Rządowy projekt ustawy - Prawo restrukturyzacyjne

nieruchomości, co będzie zbieżne z przepisami art. 1004 k.p.c. dotyczącymi egzekucji
z nieruchomości.

Zawarcie przez syndyka umowy dzierżawy przedsiębiorstwa upadłego z prawem pierwokupu
jest decyzją istotnie wpływającą na tok likwidacji. Zasadne jest więc wprowadzenie konieczności
uzyskiwania zgody sędziego-komisarza na zawarcie takiej umowy (art. 316 ust. 2 p.u.n.). Z kolei za
zbędną i przedłużającą postępowanie należało uznać regulację obligującą sędziego-komisarza do
wyznaczania biegłego do opisu i oszacowania przedsiębiorstwa (art. 319 ust. 1 p.u.n.). Wystarczająca
będzie regulacja, która będzie uprawniała sędziego-komisarza do wskazania nowego biegłego przy
rozpoznaniu zarzutów na opis i oszacowanie (art. 319 ust. 5 p.u.n.).

Na nabywcę przedsiębiorstwa, co do zasady, przechodzą wszelkie koncesje, zezwolenia,
licencja i ulgi. Doprecyzowania wymagało przy tym, że odrębna ustawa może przewidywać w tym
zakresie wyjątki (art. 317 ust. 1 p.u.n. – np. art. 32 ust. 7 ustawy z dnia 24 maja 2004 r. o funduszach
inwestycyjnych).

Elastyczność likwidacji uzasadnia dopuszczenie możliwości łączenia w jednej procedurze
likwidacji zarówno elementów przetargu, jak i aukcji (zastąpienie słowa „albo” słowem „lub” –
art. 320 p.u.n.).

Rozszerzenie kompetencji rady wierzycieli rozciągnąć należy również na wyrażanie przez nią
zgody na sprzedaż z wolnej ręki ruchomości (art. 326 ust. 1 p.u.n.).

Proponuje się wprowadzenie nowego sposobu zaspokojenia wierzycieli polegającego na
możliwości przejęcia przez nich składników masy upadłości na zasadach takich jak przewidziane
w k.p.c. w zakresie egzekucji z ruchomości (art. 875–877), z zastrzeżeniem niezbędnego
uprzywilejowania wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo (art. 330a p.u.n.), co umożliwi choćby
częściowe zaspokojenie wierzycieli, w sytuacji gdy ruchomości nie będzie można zbyć
z zachowaniem przepisów ustawy, gdyż w przeciwnym razie ruchomości takie podlegałyby
wyłączeniu z masy upadłości, a nawet zniszczeniu (art. 315 ust. 1 p.u.n.).

Przeszkodą w zakończeniu wielu postępowań upadłościowych jest przedłużające się ściąganie
przez syndyka wierzytelności upadłego, które wiąże się zwykle z koniecznością wytaczania
powództw, a następnie prowadzenia egzekucji. Jak wskazuje praktyka, podejmowane działania bardzo
często nie przynoszą jakichkolwiek rezultatów ekonomicznych, gdyż ściągnięte wierzytelności nie
pokrywają nawet kosztów postępowania upadłościowego, które uległo z tego powodu przedłużeniu.
Z tego względu należy w dużo większym niż obecnie stopniu wyeksponować możliwość likwidacji
wierzytelności upadłego poprzez ich zbycie, zaś ewentualne ściągnięcie powinno następować
wyłącznie po dokonaniu oceny co do opłacalności takiego sposobu likwidacji, przy uwzględnieniu
kosztów związanych z przedłużeniem postępowania upadłościowego (art. 331 ust. 2 p.u.n.).
Podział funduszy masy upadłości

Dotychczasowy podział na kategorie interesów wykazuje się nadmiernym uprzywilejowaniem
należności publicznoprawnych i stopniem skomplikowania. Zasadne jest wprowadzenie regulacji
prostszej i łatwiejszej w praktycznym stosowaniu.

Proponuje się (art. 342 ust. 1 p.u.n.), aby kategoria pierwsza obejmowała przypadające za czas
przed ogłoszeniem upadłości należności uprzywilejowane analogicznie jak w dotychczasowym stanie
prawnym, z wyłączeniem należności ze stosunku pracy reprezentanta upadłego lub wynagrodzenia
osoby wykonującej czynności związane z zarządem lub nadzorem nad przedsiębiorstwem upadłego,
czyli osób odpowiedzialnych za stan upadłości. Koszty postępowania oraz inne zobowiązania masy
powstałe po ogłoszeniu upadłości zaspokajane będą jeszcze z pierwszeństwem przed pierwszą
kategorią (art. 344 ust. 1 p.u.n.), na bieżąco (art. 343 ust. 1 p.u.n.), ewentualnie w drodze podziału
86

funduszów masy przewidzianego w art. 343 ust. 2 p.u.n. Nie zostaną one ujęte w żadnej kategorii, jako
że nie stanowią wierzytelności upadłościowych (wierzytelności powstałych przed ogłoszeniem
upadłości), ale są zobowiązaniami masy, związanymi z jej zarządem lub dalszym prowadzeniem
przedsiębiorstwa upadłego.

W uprzywilejowanej kategorii należało również umieścić należności powstałe
w postępowaniu restrukturyzacyjnym z czynności zarządcy albo należności powstałe z czynności
dłużnika dokonanych po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego niewymagających zgody rady
wierzycieli albo nadzorcy sądowego lub dokonanych za ich zgodą, jeżeli upadłość ogłoszono
w wyniku rozpoznania uproszczonego wniosku o ogłoszenie upadłości. W ten sposób
uprzywilejowane zostanie nie tylko nowe finansowanie, o którym mowa była wcześniej, ale także
pozostałe należności powstałe w tym okresie, co ma na celu zwiększenie wiarygodności dłużnika
znajdującego się w restrukturyzacji i zwiększenie gwarancji odzyskania należności przez wierzyciela,
który podejmie lub kontynuuje współpracę handlową z dłużnikiem w restrukturyzacji.

Projekt przewiduje znaczne ograniczenie uprzywilejowania należności publicznoprawnych.
Ograniczenie uprzywilejowania polegać będzie na zawężeniu zakresu należności z tytułu składek na
ubezpieczenia społeczne ujętych w kategorii pierwszej do należności przypadających za trzy ostatnie
lata przed ogłoszeniem upadłości oraz całkowitym zniesieniu uprzywilejowania wszystkich
pozostałych należności publicznoprawnych, w tym należności podatkowych.

Za ograniczeniem uprzywilejowania wierzycieli publicznoprawnych w postępowaniu
upadłościowym przemawiają następujące argumenty:
1)
argumenty ekonomiczne:
a)
istotne zmniejszenie uprzywilejowania umożliwi ograniczenie tzw. efektu domina,
czyli sytuacji, w której upadłość jednego podmiotu powoduje kłopoty finansowe oraz
niewypłacalność jego kontrahentów i wierzycieli. W wielu przypadkach możliwe
będzie uniknięcie kolejnych upadłości, co oznacza utrzymanie podmiotów
prowadzących działalność i płacących z tego tytułu podatki, jak również zachowanie
miejsc pracy. Skarb Państwa uniknie w ten sposób wydatków chociażby na zasiłki dla
bezrobotnych czy pomoc społeczną;
b) zniesienie uprzywilejowania skłoni też wierzycieli publicznoprawnych do głosowania
za układem, a zatem ułatwi restrukturyzację dłużników. Udana restrukturyzacja
dłużnika doprowadzi do utrzymania podatnika w obrocie gospodarczym
i późniejszego osiągnięcia przez Skarb Państwa wpływów z tytułu płaconych przez
niego podatków;
c)
w średniej i dłuższej perspektywie spadek bezpośrednich wpływów Skarbu Państwa
z tytułu zaspokojenia wierzytelności publicznoprawnych w postępowaniach
upadłościowych zostanie z nawiązką zrekompensowany przez zwiększone wpływy
z tytułu podatków płaconych przez wierzycieli i kontrahentów upadłego oraz ogólne
korzyści dla gospodarki wynikające z większej efektywności postępowań
upadłościowych;
d) ograniczenie zakresu wierzytelności uprzywilejowanych do tych, których priorytet jest
uzasadniony ważnymi względami społecznymi (wierzytelności pracownicze,
zobowiązania alimentacyjne), jest najprostszym i najbardziej skutecznym sposobem
gwarantującym istotny wzrost wskaźnika zaspokojenia wierzycieli w postępowaniu
upadłościowym. Wzrost ten doprowadzi do znacznej poprawy zaangażowania
wierzycieli w udział w postępowaniu, co pozwoli na dalszą optymalizację jego
przebiegu. Od wskaźnika zaspokojenia w upadłości zależy też pozycja Polski
87

w międzynarodowych rankingach gospodarczych, w szczególności w rankingu Doing
Business;
2)
argumenty konstytucyjne:
–
obecna regulacja prowadzi do faktycznego i ekonomicznego obciążenia długami
podatkowymi upadłego jego nieuprzywilejowanych i niezabezpieczonych wierzycieli.
Ciężary publiczne, do których ponoszenia obowiązany jest upadły, są zatem
przeniesione na osoby trzecie, które nie mają żadnej możliwości przeciwdziałania
takiej sytuacji;
3)
argument społeczny:
–
w gronie podmiotów pokrzywdzonych uprzywilejowanym zaspokojeniem należności
podatkowych znajduje się zatem nieproporcjonalnie dużo drobnych wierzycieli
(np. podwykonawców, usługodawców, klientów upadłego, osób z roszczeniami
odszkodowawczymi), którzy nie mieli możliwości zabezpieczenia swoich roszczeń.
Budzi to zasadnicze zastrzeżenia z punktu widzenia elementarnych zasad
sprawiedliwości;
4)
argument prawnoporównawczy:
–
na zniesienie uprzywilejowania wierzytelności publicznoprawnych w postępowaniu
upadłościowym zdecydowały się Niemcy i Austria – państwa o najbliższym dla Polski
modelu prawa gospodarczego i upadłościowego, na których prawie w dużej mierze
opiera się polski ustawodawca.

Kategorią podstawową obejmującą wierzytelności nieuprzywilejowane, w tym wskazane
powyżej wierzytelności publicznoprawne, będzie kategoria druga.

Kategoria trzecia będzie obejmowała przede wszystkim całość odsetek od wszystkich
należności ujętych w wyższych kategoriach, a także sądowe i administracyjne kary grzywny oraz
należności z tytułu darowizn i zapisów.

Kategoria czwarta będzie kategorią zupełnie nową dodaną w związku z uchyleniem art. 14 § 3
Kodeksu spółek handlowych. Przepis ten przewiduje, że wierzytelność wspólnika albo akcjonariusza
z tytułu pożyczki udzielonej spółce kapitałowej uważa się za jego wkład do spółki w przypadku
ogłoszenia jej upadłości w terminie dwóch lat od dnia zawarcia umowy pożyczki. Jak trafnie wskazuje
się już od dłuższego czasu w doktrynie, obecny jego kształt z jednej strony zawiera pewne luki,
z drugiej – obejmuje także sytuacje, w których jego zastosowanie nie jest uzasadnione. Brak
racjonalnych podstaw, aby skutek, o którym mowa w art. 14 § 3 k.s.h., realizował się automatycznie
na skutek ogłoszenia upadłości. Zauważyć należy, że w praktyce występują postępowania
upadłościowe, w których wierzyciele są zaspokojeni w całości. W takim przypadku brak powodów
wykluczających możliwość zwrotu pożyczki wspólnikowi. Nie negując ratio legis obecnego
rozwiązania, całkowicie wystarczające jest w miejsce art. 14 § 3 k.s.h. stworzenie dodatkowej
kategorii zaspokojenia umożliwiającej zaspokojenie wspólnika albo akcjonariusza po wcześniejszym
zaspokojeniu wszystkich innych wierzytelności. Jednocześnie stosowanie tej kategorii należy
wykluczyć w stosunku do należności związanych z dokonywaną restrukturyzacją dłużnika (art. 342
ust. 5 p.u.n.).

Wprowadzenie treści art. 349 ust. 2 p.u.n. związane jest z występującymi w praktyce
rozbieżnościami co do przebiegu końcowego etapu postępowania upadłościowego. Proponuje się
jednoznaczne przesądzenie, że wniosek o ostateczne wynagrodzenie powinien być złożony wraz

19) Zob. szczegółowo: K. Oplustil, Pożyczki wspólników udzielane spółkom kapitałowym. Analiza regulacji art. 14 § 3
i art. 189 § 2 k.s.h., Kraków 2001.
88

z ostatecznym planem podziału (art. 165 ust. 1 p.u.n.), który jednakże nie otrzyma dalszego biegu
(zarządzenie o zawiadomieniu i ogłoszeniu) do czasu uprawomocnienia się postanowienia
o przyznaniu syndykowi wynagrodzenia ostatecznego. Oczywiste jest bowiem, że nieuwzględnienie
wniosku syndyka w całości spowoduje konieczność zmiany planu podziału. Obecnie rodzi to
konieczność sporządzania „kolejnego ostatecznego” planu podziału, który przedłuża całe
postępowania. Propozycja zaś zmierza do tego, aby kwota nieujęta w ostatecznym planie podziału
wynikająca z nieuwzględnienia wniosku syndyka o przyznanie wynagrodzenia ostatecznego mogła
być do niego włączona poprzez zmianę złożonego planu, a nie konieczność sporządzania nowego.

Należało również jasno uregulować kwestie związane z procedurą składania w postępowaniu
upadłościowym kwot do depozytu oraz jego wydawania (art. 359 i art. 360 p.u.n.), a także
postępowanie w przypadku nieodbierania ksiąg, korespondencji lub dokumentów przez upadłego
(art. 365 p.u.n.).

Projekt przewiduje również przystosowanie regulacji związanych z możliwością oddłużenia
osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą (art. 369–370e p.u.n.) do zmian związanych
z tzw. upadłością konsumencką, gdyż byłoby nieuzasadnione tworzenie dwóch zupełnie odmiennych
modeli oddłużania. Takich nadmiernych odmienności nie uzasadnia sam fakt prowadzenia działalności
gospodarczej.
Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej

Projekt przewiduje również zmiany regulacji dotyczącej postępowania w przedmiocie
orzekania o pozbawieniu prawa prowadzenia działalności gospodarczej oraz pełnienia określonych
funkcji.

W wielu przypadkach orzekanie zakazu na minimalny okres 3 lat jest zbyt dotkliwe. Stopień
zawinienia danej osoby oraz konsekwencje działania lub zaniechania dają niekiedy podstawy do
orzeczenia zakazu na okres co najwyżej 1 roku (np. przy niewielkim przekroczeniu terminu do
złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości). Ocena danego przypadku należy do sądu, który w ramach
postępowania dowodowego ma możliwość dostosowania okresu orzeczenia zakazu do ustalonych
okoliczności. Proponuje się wprowadzenie większej elastyczności orzekania w tym zakresie, przy
zachowaniu górnej granicy orzekania zakazu (art. 373 ust. 1 p.u.n.). W ten sposób sąd będzie miał
możliwość rozróżnienia stopnia winy dłużnika w zaniechaniu dopełnienia obowiązków, a tym samym
odpowiedniego dostosowania sankcji i umożliwienia dłużnikowi powrotu do aktywnej roli
gospodarczej po ustaniu zakazu.

Mimo braku złożenia w ustawowym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości, sąd będzie
mógł oddalić wniosek o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, jeżeli zostanie
złożony wniosek o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego, postępowania układowego
lub postępowania sanacyjnego, a rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli jest nieznaczny. Propozycja ta
stanowić ma zachętę przynajmniej do złożenia wniosków restrukturyzacyjnych, które w dalszej
perspektywie, mając na uwadze przepisy o uproszczonym wniosku o ogłoszenie upadłości,
doprowadzą do powstania stanu oczekiwanego przez ustawodawcę.

Wysoce niekorzystnym zjawiskiem występującym na rynku jest brak możliwości pociągnięcia
do odpowiedzialności za działania niezgodne z prawem osób, które nie pełnią nominalnie żadnej
funkcji w podmiocie gospodarczym, lecz faktycznie zarządzają jego sprawami. Przedstawiona
propozycja (art. 373 ust. 1 pkt 1a p.u.n.) pozwala na objęcie postępowaniem zakazowym osób, które
nie mają prawnego obowiązku złożenia wniosku o wszczęcie postępowania upadłościowego. Pozycja
faktyczna tych osób w danym podmiocie jest na tyle istotna, że mogą one wpływać niekorzystnie na
postępowanie prawnych piastunów podmiotu. Uznać należy, że zachowania osób, które zarządzają
89

podmiotem z tzw. „tylnego siedzenia”, powinny podlegać ocenie w ramach postępowania
zakazowego.

Dotychczasowe brzmienie przepisu art. 377 p.u.n. doprowadziło do przyjęcia i utrwalenia się
w judykaturze i doktrynie wykładni, wedle której termin na orzeczenie zakazu prowadzenia
działalności gospodarczej liczy się od pierwszego dnia, gdy powstała niewypłacalność dłużnika.
W praktyce zatem dochodzi do paradoksalnej sytuacji, gdy w sprawach zakazowych dłużnik może się
bronić zarzutem, że stał się niewypłacalny wcześniej niż wskazuje na to wierzyciel i że od tego czasu
upłynęło już 3 lata. Mimo to, wciąż jest on niewypłacalny i wciąż prowadzi działalność gospodarczą,
zaciągając nowe zobowiązania. Taka sytuacja jest niedopuszczalna z punktu widzenia funkcji
omawianych przepisów. Stąd postuluje się wprowadzenie jednoznacznej regulacji, zgodnie z którą
początek biegu terminu prekluzyjnego będzie związany nie z początkowym momentem, w którym
osoba jest obowiązana złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości (powstanie stanu niewypłacalności),
lecz z momentem ustania tego obowiązku (ustanie stanu niewypłacalności, utrata uprawnień do
prowadzenia spraw i reprezentacji połączona z wygaśnięciem obowiązku złożenia wniosku
o ogłoszenie upadłości).

Pozostałe zmiany (art. 373 ust. 1 pkt 3, art. 376 ust. 1 p.u.n.) mają charakter doprecyzowujący.
Międzynarodowe postępowanie upadłościowe

W odniesieniu do międzynarodowego postępowania upadłościowego projekt przewiduje takie
zmiany obecnie obowiązującej regulacji, które:
1)
umożliwią skuteczne stosowanie przez polskie sądy regulacji rozporządzenia
nr 1346/2000;
2)
w niezbędnym zakresie ujednolicą regulacje części drugiej prawa upadłościowego
i naprawczego i regulacje rozporządzenia nr 1346/2000;
3)
wprowadzą zasadę uznawania orzeczeń o ogłoszeniu upadłości w miejsce
obowiązującej obecnie zasady uznawania postępowań upadłościowych;
4)
usuną istniejące obecnie wątpliwości związane ze stosowaniem w praktyce przepisów
części drugiej p.u.n.
W art. 380 ust. 2 p.u.n. wprowadza się zmianę uwzględniającą orzecznictwo Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej (sprawa Adler przeciwko Orłowska) i wyraźnie wskazuje się, że
obowiązek wskazania w Polsce pełnomocnika do doręczeń dotyczy tylko wierzyciela, który nie ma
miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu albo siedziby w Rzeczypospolitej Polskiej lub w innym
państwie członkowskim Unii Europejskiej.
W art. 380 ust. 3 p.u.n. wskazuje się, że zagraniczne wierzytelności publicznoprawne,
w szczególności należności podatkowe oraz z tytułu ubezpieczenia społecznego, mogą być zgłoszone
w postępowaniu upadłościowym, o ile ich dochodzenie w Polsce jest dopuszczalne na podstawie
odrębnych przepisów. W takim przypadku wierzytelności te podlegają zaspokojeniu w kategorii
drugiej. Celem takiej regulacji jest uniknięcie zmiany pozycji wierzycieli zagranicznych tylko
i wyłącznie wskutek ogłoszenia upadłości dłużnika. Zagraniczne wierzytelności publicznoprawne,
które przed ogłoszeniem upadłości mogły być dochodzone w Polsce, nie powinny tracić tego
charakteru wskutek ogłoszenia upadłości.
Projekt przewiduje również jednoznaczne uregulowanie odesłania do stosowania przepisów
Kodeksu postępowania cywilnego oraz pozostałych przepisów p.u.n. W obecnej regulacji brakuje
takiego odesłania, co np. powoduje, że nie wiadomo, czy do wniosków o wyłączenie z masy,
o których mowa w art. 401 p.u.n., stosuje się przepisy części pierwszej p.u.n. o wyłączeniu z masy
upadłości. Samo odesłanie do przepisów międzynarodowego postępowania cywilnego nie jest w tym
90