Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw

o czynności konieczne do wykonywania zadań związanych z reprezentowaniem
Rzeczypospolitej Polskiej przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, komitetami
traktatowymi ONZ, Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz
międzynarodowymi sądami arbitrażowymi w zakresie dotyczącym działalności tych
sądów.
W art. 1 pkt 20 projektu zmieniono art. 37g § 1 pkt 3 usp. Wprowadzono do niego
prawo Ministra Sprawiedliwości do żądania akt spraw sądowych, gdy jest to konieczne
do weryfikacji czynności podejmowanych w ramach wewnętrznego nadzoru
administracyjnego.
Uzasadnieniem powyższej zmiany jest konieczność zapewnienia sprawowania przez
Ministra Sprawiedliwości zewnętrznego nadzoru administracyjnego nad działalnością
administracyjną sądów w sposób efektywny. Minister Sprawiedliwości, z uwagi na
swoje ustawowe obowiązki, powinien mieć dostęp do akt spraw. Sama możliwość
zapoznania się przez niego z aktami sprawy w żaden sposób nie wpływa na
niezawisłość sędziów.
W art. 37g po § 1 dodano § 1a–1c, które mają zagwarantować, że przekazanie akt spraw
sądowych nie będzie naruszać praw strony do rozpoznania sprawy w rozsądnym
terminie oraz utrudniać sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Zgodnie z zawartymi
tam postanowieniami przekazanie akt spraw sądowych nie stosuje się do akt
rejestrowych oraz ksiąg wieczystych. Ponadto projekt stanowi, że Ministrowi
Sprawiedliwości przesyła się akta, jeżeli pozwala na to bieg sprawy. W razie gdy bieg
sprawy nie pozwala na przesłanie akt, można przesłać odpisy akt. Prezes właściwego
sądu, zarządzając przesłanie akt sprawy niezakończonej, potrzebnych jako dowód
w innej sprawie, będzie wskazywał termin zwrotu tych akt, uwzględniając czas
potrzebny do dokonania odpowiednich czynności. Minister Sprawiedliwości po upływie
tego terminu ma obowiązek zwrotu przekazanych mu akt, co stanowi dodatkową
gwarancję, że przestrzegane będą prawa strony do rozpoznania sprawy w rozsądnym
terminie.
W art. 1 pkt 21 lit. a projektu zmienia się z końca kwietnia na koniec maja termin
końcowy złożenia przez prezesa sądu apelacyjnego informacji rocznej o działalności
sądów. Określenie takiego terminu winno umożliwić prezesom sądów apelacyjnych
sporządzenie wyczerpującej informacji rocznej oraz przedstawienie jej do
8

zaopiniowania zgromadzeniu ogólnemu sędziów apelacji. Zmianę tę połączono
z wprowadzeniem analogicznej zmiany do art. 1 pkt 9 lit. b projektu, w którym termin
przedłożenia sprawozdania przez dyrektora sądu apelacyjnego zmieniono z końca
kwietnia na koniec maja.
Ad. 5
Przedstawione zmiany są efektem prac powołanego zarządzeniem Ministra
Sprawiedliwości z dnia 9 lipca 2013 r. Zespołu do spraw opracowania projektu ustawy
o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. Urz. MS poz. 231),
zwany dalej „Zespołem”, w którego skład wchodzili m.in. przedstawiciele Ministerstwa
Sprawiedliwości oraz prezesi sądów apelacyjnych. Zmiany przyczynią się do
usprawnienia funkcjonowania sądów.
Nowelizacja art. 11 usp (art. 1 pkt 1 projektu) rezygnuje z wymogu, aby
przewodniczącym wydziału ksiąg wieczystych oraz wydziału gospodarczego do spraw
rejestru zastawów był referendarz sądowy, pozostawiając jednak możliwość, by
referendarz mógł pełnić takie funkcje. Ponadto w wypadku powoływania
przewodniczących i zastępców przewodniczących wydziału zrezygnowano z przepisu,
że negatywna opinia kolegium sądu w przedmiocie powierzenia danej osobie tej funkcji
była wiążąca. Projektowana zmiana nie stanowi odwrócenia zasady, że
przewodniczącym wydziału ksiąg wieczystych jest referendarz, ponieważ zostało
wskazane, że przewodniczącym ww. wydziału może być zarówno sędzia, jak
i referendarz. Doświadczenia ze stosowania ustawy – Prawo o ustroju sądów
powszechnych wskazują, że są sądy, gdzie nie ma zatrudnionych referendarzy
sądowych – projektowana zmiana jest więc konieczna.
Zmiana opisana w art. 1 pkt 3 projektu, dodaje do usp art. 20a. Zgodnie z jego
brzmieniem Minister Sprawiedliwości może powierzyć prezesowi sądu apelacyjnego
prowadzenie dokumentacji dotyczącej spraw organizacyjnych i etatowych sędziów,
asystentów sędziów, referendarzy i kuratorów zawodowych z sądów działających na
obszarze apelacji. Przepis ten ma umożliwić wykonywanie przez prezesów sądów
apelacyjnych zadań z zakresu prowadzenia dokumentacji dotyczącej spraw
organizacyjnych i etatowych sędziów, asystentów sędziów, referendarzy i kuratorów
zawodowych z sądów działających na obszarze apelacji. Przy powierzeniu takiego
obowiązku prezesowi sądu apelacyjnego byliby z niego zwolnieni prezesi sądów
9

niższych szczebli. Przyczyni się to do usprawnienia i obniżenia kosztów prowadzenia
takiej dokumentacji.
Nowelizacja zakłada dodanie w art. 22 usp (art. 1 pkt 5 projektu) § 2a, przewidującego
obowiązek niezwłocznego przedstawienia, na żądanie Ministra Sprawiedliwości, przez
prezesa sądu apelacyjnego informacji o toku postępowania w sprawach dotyczących
nadzoru administracyjnego Ministra Sprawiedliwości nad działalnością sądów. Przepis
ten jest niezbędny dla Ministra Sprawiedliwości do wykonywania przez niego swoich
ustawowych obowiązków. Warto wskazać, że nie daje on Ministrowi dostępu do akt
spraw, ale do informacji o toku postępowania w sprawach.
Ponadto przewiduje się zmianę art. 22a § 6 usp (art. 1 pkt 6 projektu). Projekt zakłada
pozostawienie sędziemu prawa odwołania od ustalonego podziału czynności z tą
zmianą, że do czasu rozpoznania – co winno nastąpić niezwłocznie – zaskarżonego
podziału czynności przez kolegium sądu, sędzia wykonuje obowiązki zgodnie
z zaskarżonym podziałem czynności. W obecnym stanie prawnym sędzia, do czasu
rozpoznania odwołania, wykonywał obowiązki dotychczasowe. Zmiana ma na celu
zapobieżenie negatywnym skutkom suspensywnego charakteru odwołania sędziego od
podziału czynności, a w konsekwencji usprawnienie funkcjonowania sądów.
Nowelizacja zakłada także uczynienie katalogu przesłanek ustalenia liczby
wiceprezesów w sądów katalogiem otwartym (art. 1 pkt 7 projektu), w celu
uelastycznienia tej regulacji. Odnośnie do uzasadnienia zmiany art. 22b § 3 usp należy
wskazać, że istotą formułowania katalogów otwartych w przepisach jest potrzeba
zapewnienia ich elastyczności. Wiąże się to z niemożnością określenia a priori
wszystkich potencjalnych okoliczności, które powinny mieć wpływ na ustalenie liczby
wiceprezesów w sądzie, oraz z dążeniem do uniknięcia zbędnej kazuistyki w ustawie.
Dokonano również zmiany art. 28 § 4 usp (art. 1 pkt 8 projektu) przez wyeliminowanie
zdania drugiego, dotyczącego obowiązku powstrzymania się przez prezesa od udziału
w podejmowaniu uchwał w sytuacji, gdy dotyczą one jego kompetencji.
W art. 1 pkt 23 uchylono art. 41b § 4 usp obligujący prezesa sądu apelacyjnego do
przedstawiania do kwietnia każdego roku informacji o nieprawidłowościach
stwierdzonych przez prezesów podległych sądów podczas rozpoznawania skarg.
Informacje te prezesi sądów apelacyjnych są zobligowani umieszczać w informacjach
10

rocznych o działalności sądów, stąd też nie jest konieczne nakładanie na nich
obowiązku sporządzania dodatkowych, odrębnych informacji w tym zakresie.
Ad. 6
Projekt (w art. 9) przewiduje przyznanie Ministrowi Sprawiedliwości uprawnienia do
przedstawiania Sądowi Najwyższemu wniosku o rozstrzygnięcie rozbieżności
w wykładni prawa ujawniającej się w orzecznictwie sądów powszechnych, sądów
wojskowych lub Sądu Najwyższego. Minister Sprawiedliwości utracił tę kompetencję
po dokonaniu rozdziału funkcji Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego.
Uprawnienie do występowania z wnioskiem o rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni
prawa jest niezbędne Ministrowi Sprawiedliwości jako organowi stosującemu przepisy
prawa w zakresie nadzoru administracyjnego nad sądami i w zakresie etatyzacji
sądownictwa. W swojej praktyce Minister Sprawiedliwości napotyka na szereg kwestii,
których skuteczne rozstrzygnięcie zależy od wykładni przepisów kształtowanej często
rozbieżnym orzecznictwem. Przewidziany w tym przepisie instrument nie pozwala
Ministrowi Sprawiedliwości na ingerencję w orzecznictwo, a jedynie na zainicjowanie
postępowania przed Sądem Najwyższym. Minister Sprawiedliwości z racji charakteru
działu administracji rządowej, którym kieruje, niewątpliwie częściej od innych
ministrów może mieć wiedzę o rozbieżnościach uzasadniających skierowanie sprawy
do Sądu Najwyższego w trybie art. 60 ust. 2 ustawy o Sądzie Najwyższym.
Ad. 7
Zmiana art. 21 usp (art. 1 pkt 3 projektu) ma na celu przyznanie prezesowi sądu prawa
wydawania poleceń służbowych dyrektorowi sądu w szerszym niż obecnie zakresie.
Prezes sądu nie będzie mógł wydawać dyrektorowi sądu jedynie poleceń dotyczących
kompetencji określonych w art. 31a § 1 pkt 2 i 5. Wiąże się to z założeniem, że
działalność administracyjna sądów jest działalnością pomocniczą w stosunku do
głównej – sprawowania wymiaru sprawiedliwości – stąd też prezes sądu w większym
niż dotychczas zakresie powinien mieć wpływ na tę działalność.
Zmiana art. 31a usp (art. 1 pkt 9 projektu) przewiduje wyłączenie spod zwierzchnictwa
służbowego dyrektora sądu kuratorów zawodowych. Z uwagi na posiadane przez
kuratorów uprawnienia oraz ich rolę w sprawowaniu przez sądy wymiaru
sprawiedliwości, a ponadto regulacje ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach
sądowych (Dz. U. Nr 98, poz. 1071, z późn. zm.) przewidujące szereg uprawnień wobec
11

tej grupy zawodowej po stronie prezesa właściwego sądu okręgowego, uznać należy, iż
nie powinni oni podlegać służbowo dyrektorom sądów.
Nowelizacja reguluje sytuacje, gdy z jakichś przyczyn stanowisko dyrektora sądu nie
jest obsadzone (art. 1 pkt 10 projektu). W przypadku odmowy powołania na stanowisko
dyrektora sądu kandydata do objęcia stanowiska, który został wyłoniony w drodze
konkursu na pierwszym miejscu, prezes sądu może złożyć wniosek o powołanie na
stanowisko dyrektora sądu wyłonionego w drodze konkursu kandydata z kolejnego
miejsca albo ponownie zarządzić konkurs. Z kolei w sytuacjach, w których stanowisko
dyrektora sądu nie jest obsadzone, osobę pełniącą obowiązki dyrektora sądu wyznacza
Minister Sprawiedliwości spośród urzędników sądów działających na obszarze apelacji
na wniosek prezesa właściwego sądu. Osobę pełniącą obowiązki dyrektora sądu
apelacyjnego Minister Sprawiedliwości będzie mógł wyznaczyć także z urzędu.
Rozwiązania te zostały opracowane przez Zespół i przyczynią się do usunięcia
trudności praktycznych, które powstawały w wypadku zwolnienia tego stanowiska
np. wskutek rezygnacji czy śmierci dyrektora sądu, a przed przeprowadzeniem
konkursu i obsadzeniem go przez nowego kandydata.
W art. 1 pkt 12 projektu przyznano właściwemu prezesowi sądu uprawnienie do
przyznawania dyrektorowi sądu nagrody za szczególne osiągnięcia w pracy,
pozostawiając takie prawo również Ministrowi Sprawiedliwości. Została przewidziana
także możliwość przyznawania nagrody dyrektorowi sądu przez prezesa tego sądu. Jest
ono podyktowane tym, że prezes sądu, jako osoba bezpośrednio współpracująca
z dyrektorem, powinien mieć taką możliwość. Poszerzono również delegację dla
Ministra Sprawiedliwości do wydania rozporządzenia dotyczącego wynagrodzeń
dyrektorów i zastępców dyrektorów sądów przez przyznanie mu upoważnienia do
określenia maksymalnej wysokości dodatku specjalnego i nagrody, jakie mogą być
przyznane tym podmiotom.
Ad. 8
W art. 1 pkt 17 projektu uchylono art. 37c § 5. W efekcie tej zmiany zrezygnowano ze
względów praktycznych z przepisu , że ten sam sędzia wizytator nie może dwukrotnie
z rzędu przeprowadzać wizytacji tego samego wydziału. Brak jest bowiem podstaw do
stwierdzenia, że samo przeprowadzenie dwóch kolejnych wizytacji tego samego
wydziału wyłącza automatycznie bezstronność sędziego wizytatora w zakresie
12