Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw

Trybunał Konstytucyjny za zgodny z Konstytucją uznał m.in. tryb konsultacji
rządowego projektu ustawy z Krajową Radą Sądownictwa, nadzór Ministra
Sprawiedliwości nad działalnością administracyjną sądów, jak również podział
kompetencji między prezesem sądu a dyrektorem sądu.
Za niezgodne z Konstytucją Trybunał Konstytucyjny uznał:
•
przepis art. 32b § 1 usp w zakresie, w jakim nie określa skutków, jakie wywołuje
dla Ministra Sprawiedliwości uchwała zgromadzenia ogólnego sędziów apelacji
negatywnie opiniująca sprawozdanie dyrektora sądu, oraz przepis art. 32b § 3 usp
w zakresie, w jakim nie określa skutków wniosku prezesa sądu do Ministra
Sprawiedliwości o odwołanie dyrektora sądu. Trybunał uznał, że przepisy te
naruszają zasadę podziału władzy oraz odrębność i niezależność sądów,
•
przepisy art. 37 g § 5 oraz art. 37 h § 2 usp dotyczące relacji pomiędzy Ministrem
Sprawiedliwości a prezesem sądu. Ustanawiają one możliwość składania zastrzeżeń
przez Ministra Sprawiedliwości prezesowi lub wiceprezesowi w zakresie
sprawowania wewnętrznego nadzoru administracyjnego nad sądami, ale również
w zakresie kierowania sądem, a także do odmowy przyjęcia informacji rocznej
o działalności sądu bez jednoczesnego zapewnienia prezesowi sądu możliwości
zakwestionowania takiego stanowiska przed KRS. Trybunał uznał, że przepisy te
naruszają zasadę podziału władzy oraz odrębność i niezależność sądów.
Przepisy niezgodne z Konstytucją utracą moc w ciągu 18 miesięcy od ogłoszenia
wyroku.
W wykonaniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego, z uwagi na stwierdzoną w nim
niezgodność z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej art. 32b § 1 usp, proponuje się
(w art. 1 pkt 11 projektu) regulację, zgodnie z którą Minister Sprawiedliwości jest
zobligowany odwołać dyrektora sądu, jeżeli zgromadzenie ogólne sędziów apelacji
w ciągu dwóch kolejnych lat negatywnie zaopiniuje sprawozdanie sporządzane
corocznie przez dyrektora sądu apelacyjnego, w części odnoszącej się do działalności
danego sądu. Ponadto Minister Sprawiedliwości jest obowiązany odwołać dyrektora
sądu na wniosek prezesa sądu apelacyjnego poparty negatywną opinią zgromadzenia
ogólnego sędziów apelacji w części odnoszącej się do działalności danego sądu.
Powyższe rozwiązanie pozwala na zachowanie częściowo niezależnej pozycji dyrektora
sądu względem prezesa sądu przez to, że możliwość złożenia wiążącego odwołania
3

dyrektora sądu będzie uzależniona od dwukrotnej negatywnej opinii organu samorządu
sędziowskiego lub od poparcia wniosku o odwołanie złożonego przez prezesa sądu
apelacyjnego negatywną opinią zgromadzenia ogólnego sędziów apelacji.
Pozostawiono możliwość odwołania dyrektora sądu z własnej inicjatywy Ministra
Sprawiedliwości w wypadku naruszenia przez niego obowiązków służbowych.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego uznał za niezgodne z Konstytucją Rzeczypospolitej
Polskiej również art. 37g § 5 usp oraz art. 37h § 2 usp w zakresie, w jakim nie
przewidują możliwości złożenia przez prezesów sądu zastrzeżeń do – odpowiednio –
uwagi zwróconej na piśmie i odmowy przyjęcia informacji o rocznej działalności
sądów. Proponuje się zatem przyznanie takiego prawa odpowiednio prezesom
i wiceprezesom sądów oraz prezesom sądów apelacyjnych. Prawo złożenia przez nich
pisemnych zastrzeżeń pozwoli na przedstawienie swojego stanowiska, co może mieć
istotne znaczenie w wypadku realizowania przez Ministra Sprawiedliwości albo prezesa
sądu apelacyjnego kompetencji do ich odwołania. Możliwość zapoznania się przez
Krajową Radę Sądownictwa z pisemnymi zastrzeżeniami może mieć wpływ na treść
wydanej przez ten organ opinii co do zamiaru odwołania prezesa sądu, która
w wypadku, gdy jest opinią negatywną, ma charakter wiążący. Aczkolwiek podstawą
uznania za niekonstytucyjne braku możliwości złożenia zastrzeżeń były przepisy art. 10
i art. 173 Konstytucji, a zatem dotyczące rozdziału władz, to jednak będzie zasadne
przyznanie prawa złożenia zastrzeżeń także prezesom i wiceprezesom sądów
rejonowych, mimo że kompetencja do ich odwołania nie przynależy organowi władzy
wykonawczej, lecz prezesowi sądu apelacyjnego. Możliwość złożenia zastrzeżeń przez
prezesa sądu każdego szczebla służyć powinna też obronie jego pozycji i autorytetu
w wypadku, gdyby nie zgadzał się on z zasadnością zwróconej uwagi czy, w wypadku
prezesa sądu apelacyjnego, także z odmową przyjęcia informacji rocznej o działalności
sądów. Przewiduje się ponadto przyznanie Ministrowi Sprawiedliwości prawa do
uchylenia w całości albo w części wytkniętej uwagi w sytuacji złożenia zastrzeżeń przez
adresata uwagi albo też podtrzymania tejże uwagi w całości albo w części. Analogiczne
uregulowanie przewidziano w wypadku złożenia przez prezesa sądu apelacyjnego
zastrzeżeń do odmowy przyjęcia informacji rocznej. Ponadto w projekcie wskazano na
wrzesień jako termin rozpatrzenia informacji rocznej przez Ministra Sprawiedliwości.
4

Proponuje się także przyjęcie instytucji zatarcia w stosunku do wytknięcia uchybienia
dokonanego przez Ministra Sprawiedliwości prezesowi lub wiceprezesowi sądu
w trybie art. 37g § 5 usp.
Ad. 2
Proponowana nowelizacja art. 20 usp (art. 1 pkt 2 projektu) jest kontynuacją
zapoczątkowanych już wcześniej działań, podejmowanych w celu reformy wymiaru
sprawiedliwości w kierunku bardziej elastycznego ukształtowania struktury
organizacyjnej sądów rejonowych oraz zebrania uprawnień Ministra Sprawiedliwości,
dotyczących przekazywania sądom rozpatrywania spraw określonej kategorii, w jednym
akcie prawnym – obecnie są one rozproszone po wielu ustawach.
Projekt przewiduje przekazanie Ministrowi Sprawiedliwości uprawnienia do:
–
przekazania jednemu sądowi rejonowemu rozpoznawania spraw o przestępstwa,
o których mowa w art. 47–49a ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe
(Dz. U. Nr 5, poz. 24, z późn. zm.), oraz o przestępstwa popełnione w prasie
z właściwości lub części obszarów właściwości innych sądów rejonowych,
działających w tym samym okręgu sądowym. Wiąże się to z uchyleniem w art. 4
pkt 2 projektu art. 53 ust. 2 ustawy – Prawo prasowe,
–
wyznaczenia jednego sądu okręgowego właściwego do rozpoznawania spraw,
o których mowa w art. 11014 ust. 1 i 3 oraz w art. 11017 ust. 6 ustawy z dnia
4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90,
poz. 631, z późn. zm.). Wiąże się to z uchyleniem art. 11020 ust. 2 prawa
autorskiego,
–
przekazania jednemu sądowi rejonowemu prowadzenia spraw o przestępstwa,
o których mowa w art. 115–119 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim
i prawach pokrewnych z właściwości lub części obszarów właściwości innych
sądów rejonowych, działających w tym samym okręgu sądowym. Nowelizacja ta
skutkuje uchyleniem art. 123 prawa autorskiego (art. 6 pkt 3 projektu).
Ponadto w delegacji do wydania rozporządzenia znajdującej się w art. 23a ustawy –
Prawo prasowe dodano wytyczną do wydania rozporządzenia.
Proponuje się jednocześnie zmianę brzmienia art. 20 pkt 6 usp. Zgodnie z jego obecnym
brzmieniem Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady
5

Sądownictwa, w drodze rozporządzenia, może przekazać jednemu sądowi rejonowemu
prowadzenie ksiąg wieczystych z właściwości lub części obszarów właściwości innych
sądów rejonowych, działających w tym samym okręgu sądowym. Zmiana polega na
rezygnacji z ograniczenia możliwości tego przekazania sądom rejonowym działającym
w tym samym okręgu sądowym i jest jednocześnie usankcjonowaniem istniejącego od
wielu lat stanu faktycznego w Warszawie, gdzie Sąd Rejonowy dla Warszawy–
–Mokotowa w Warszawie rozpoznaje sprawy wieczystoksięgowe z obszarów
właściwości sądów rejonowych działających w obszarze właściwości Sądu
Okręgowego w Warszawie i Sądu Okręgowego Warszawa–Praga w Warszawie.
Zmiana ta nie wiąże się z przyszłą reorganizacją sądów rejonowych czy też pionu
wieczystoksięgowego tych sądów. Obecnie nie są planowane działania w tym zakresie.
W konsekwencji tej zmiany proponuje się uchylenie art. 58 ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (art. 2 projektu). Kwestie regulowane
w dotychczasowym art. 58 pkt 2 powołanej ustawy znajdą się w regulaminie
urzędowania sądów powszechnych oraz w zarządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia
12 grudnia 2003 roku w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych
oraz innych działów administracji sądowej.
Powyższa zmiana połączona z nowelizacją art. 20 pkt 6 usp pozwoli na realizację
założonego celu w postaci zawarcia w ustawie ustrojowej upoważnień dla Ministra
Sprawiedliwości do wydawania aktów wykonawczych regulujących właściwość
miejscową sądów i strukturę sądownictwa powszechnego.
Proponuje się także zmianę art. 20 pkt 8 przez dodanie do katalogu organów
wydających decyzję Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych.
Zmiana ta ma na celu wdrożenie do prawa krajowego przepisu art. 68 ust. 4
rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 648/2012 z dnia 4 lipca
2012 r. w sprawie instrumentów pochodnych będących przedmiotem obrotu poza
rynkiem regulowanym, kontrahentów centralnych i repozytoriów transakcji (Dz. Urz.
UE L 201 z 27.07.2012, str. 1). Przepis ten nakłada na państwa członkowskie
obowiązek wyznaczenia organu właściwego do nadawania klauzuli wykonalności
decyzjom Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA),
nakładającym grzywny lub kary pieniężne. W związku z istniejącym rozwiązaniem
dotyczącym nadawania klauzuli wykonalności na decyzje wydane przez instytucje
europejskie uznano, iż zapewnienie stosowania rozporządzenia 648/2012 powinno
6

nastąpić poprzez wskazanie, iż upoważnienie do określenia sądu właściwego, o którym
mowa w art. 20 pkt 8 usp obejmować będzie również decyzje wydane przez Europejski
Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA).
Ad. 3
Nowelizacja przewiduje (w art. 1 pkt 13 projektu) zmianę sposobu głosowania
w zgromadzeniu ogólnym sędziów apelacji. Do podjęcia uchwał, poza wskazanymi
w ustawie wyjątkami, wystarczająca będzie zwykła większość głosów.
W art. 1 pkt 14 projektu przewiduje się zmianę składu zgromadzenia ogólnego sędziów
okręgu przez przyjęcie, że liczba przedstawicieli sądów rejonowych odpowiada 2/3
liczby sędziów sądu okręgowego. Wprowadzono analogiczną jak w wypadku
zgromadzenia ogólnego sędziów apelacji zmianę sposobu głosowania w zgromadzeniu
ogólnym sędziów apelacji. Do podjęcia uchwał, poza wskazanym w ustawie wyjątkiem,
będzie wystarczająca zwykła większość głosów. Zmiana ta ma zagwarantować większą
wagę sędziom sądu okręgowego w zgromadzeniu, ponieważ dysponują oni większą
wiedzą i doświadczeniem od sędziów sądu rejonowego.
Również w wypadku zebrań sędziów danego sądu do podjęcia uchwały, poza
wskazanym w ustawie wyjątkiem, będzie wymagana zwykła większość głosów (art. 1
pkt 15 projektu). Zmiany powyższe mają usprawnić pracę zgromadzenia ogólnego
sędziów apelacji, okręgu i zebrania sędziów danego sądu przez obniżenie wymogu
większości głosów. Są one efektem przeglądu stosowania usp dokonanego przez
Zespół.
Ad. 4
Nowelizacja zakłada także zmiany w zasadach sprawowania nadzoru nad działalnością
administracyjną sądów.
W art. 1 pkt 18 projektu jest zmieniany art. 37d § 1 i 2 usp. Efektem wprowadzonej
zmiany negatywna opinia kolegium sądu nie będzie wiązała prezesa sądu apelacyjnego
w kwestii powołania sędziego wizytatora. Ponadto nie będzie już wiązała prezesa sądu
okręgowego co do przedstawienia kandydata do pełnienia funkcji wizytatora. Zmiana ta
ma zapewnić prezesom większą swobodę w doborze kadr.
Ponadto w projekcie (art. 1 pkt 19) poszerzono zakres zewnętrznego nadzoru Ministra
Sprawiedliwości nad działalnością administracyjną sądów w art. 37g § 1 pkt 3
7