Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych

wnioskodawców jak i Samorządowych Kolegiów Odwoławczych oraz sądów
administracyjnych. W rezultacie po dziś dzień prowadzonych jest tysiące postępowań
administracyjnych w sprawach, w których mogłoby być to zbyteczne.
Ostatnia nowelizacja ustawy o świadczeniach rodzinnych (ustawą z dnia 19
sierpnia 2011 r., Dz. U. z 2011 r., Nr 205, poz. 1212), wprowadzająca pewne zmiany w
odniesieniu do świadczenia pielęgnacyjnego począwszy od 15 września 2011 r., jest z
całą pewnością niewystarczająca, a idąc dalej, w pewnej części sprzeczna z
ugruntowanym już orzecznictwem tak Trybunału Konstytucyjnego jak i sądowo-
administracyjnym.
Ten stan rzeczy można z całą pewnością zmienić, wprowadzając jednolite i
precyzyjne brzmienie art. 17 w proponowanym kształcie. U stóp takiego przekonania leży
z jednej strony to, że rolą Państwa jest wsparcie osób, które znalazły się w szczególnie
ciężkiej sytuacji życiowej, i w skutek choroby najbliższych zmuszone są do rezygnacji
albo niepodejmowania zatrudnienia, z drugiej strony zaś to, że materia prawna regulująca
tego typu sytuacje, winna być maksymalnie precyzyjna, wskazująca na konkretne,
związane rozstrzygnięcia do poczynienia których zobowiązane będą tak organy
administracji jak i sądy administracyjne, bez konieczności dokonywania
indywidualnych interpretacji przepisów.
Proponowane propozycje regulacji instytucji świadczenia pielęgnacyjnego
wynikają z praktyki organów administracji; tak pierwszej jak i drugiej instancji,
ugruntowanego orzecznictwa oraz doktryny oraz ukierunkowane są na opisane wyżej cele.
W stosunku do aktualnego brzmienia art. 17 nowelizowanej ustawy, który
dotyczy instytucji świadczenia pielęgnacyjnego, proponowane są następujące
zmiany:
1. art. 17 ust. 1 pkt 2; w miejsce "innym osobom, na których, zgodnie z
przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr
9, poz. 59, z późn. zm.), ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o
znacznym stopniu niepełnosprawności" proponuje się "innym osobom, na których,
zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy
4

(Dz. U. Nr 9, poz. 59, z późn. zm.), ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób
legitymujących się znacznym stopniem niepełnosprawności".
Zmiana prowadzi do ujednolicenia terminologii stosowanej dotychczas dosyć
dowolnie. Kluczowe jest tu pojęcie osoby legitymującej się znacznym stopniem
niepełnosprawności. Legitymacja wskazuje tutaj na obiektywny charakter
niepełnosprawności, potwierdzony orzeczeniem lekarskim (słowniczek ustawowy
znajduje się w art. 3 ustawy), nie zaś np. subiektywnym przekonaniem strony o
znacznej niepełnosprawności.
2. art. 17 ust. 1a; w miejsce "Osobie innej niż spokrewniona w pierwszym
stopniu, na której ciąży obowiązek alimentacyjny, przysługuje świadczenie
pielęgnacyjne, w przypadku gdy nie ma osoby spokrewnionej w pierwszym stopniu
albo gdy osoba ta nie jest w stanie sprawować opieki, o której mowa w ust. 1." proponuje
się „ Osobie innej niż spokrewniona w pierwszym stopniu, na której ciąży obowiązek
alimentacyjny, przysługuje świadczenie pielęgnacyjne, w przypadku gdy nie ma osoby
spokrewnionej w pierwszym stopniu, albo gdy ta osoba legitymuje się orzeczeniem o
znacznym stopniu niepełnosprawności".
Praktyka organów administracji oraz sądów administracyjnych prowadzi do
jednej konkluzji - bardzo duża swoboda wykreowana przez ustawodawcę w
poprzednim brzmieniu przepisu, a przejawiająca się w sformułowaniu: "gdy osoba ta nie
jest w stanie sprawować opieki" prowadzi do zbędnego przedłużania czasu
postępowania jak i mnożeniu jego kosztów. W przekonaniu wieki wnioskodawców
zwracających się o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, przyczyn
niemożności sprawowania opieki nad osobą bliską jest nieskończenie wiele;
począwszy od podejmowania pracy, złego samopoczucia, stanu zdrowia,
zamieszkiwania w innej miejscowości czy na innej ulicy. Celem proponowanej
zmiany jest wykluczenie tej dowolności i przesądzenie o tym, że na gruncie ustawy o
świadczeniach rodzinnych, w odniesieniu do instytucji świadczenia pielęgnacyjnego,
jedyną przyczyną niemożności sprawowania opieki przez osobę zobowiązaną do
sprawowania takiej opieki - jest legitymowanie się przez nią orzeczeniem o
znacznym stopniu niepełnosprawności, nie zaś subiektywne przekonania o niemożności
5

sprawowania takiej opieki. W tym miejscu należy wskazać na następujące przepisy
ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy: art. 128 i 129. Zgodnie
z nimi, obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także
środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej
oraz rodzeństwo. Obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a
wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych - obciąża
bliższych stopniem przed dalszymi. Konsekwentnie należy zatem przyjąć, że nie
można zwolnić się z obowiązku alimentacyjnego wobec swojego niepełnosprawnego
bliskiego, poprzez cytowane wyżej przyczyny; co jednocześnie prowadziłoby do
nieuzasadnionego przerzucenia na barki Skarbu Państwa, ciężaru dostarczania tych
środków w pośredniej formie świadczenia pielęgnacyjnego.
Podsumowując, zasadne jest aby przyjmować wyłączenie z kręgu osób
zobowiązanych do alimentacji względem osoby wymagającej opieki, a co za tym idzie,
dopuszczenie do ustalenia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego osób spokrewnionych
w dalszym stopniu, tylko i wyłącznie w sytuacjach gdy nie ma osoby spokrewnionej w
pierwszym stopniu, albo gdy ta osoba legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu
niepełnosprawności. Taka regulacja przyczyni się do sprawniejszego rozpoznawania
spraw administracyjnych, ukróci także możliwość swobodnej interpretacji pojęcia
"niemożności sprawowania opieki".

3. art. 17 ust. 3; w miejsce " wiadczenie pielęgnacyjne przysługuje w
wysokości 420,00 zł miesięcznie" proponuje się " wiadczenie pielęgnacyjne
przysługuje w wysokości 520,00 zł miesięcznie".
Zmiana ma charakter dostosowujący przepis do jego rzeczywistego znaczenia
począwszy do 1 listopada 2009 r. wysokość świadczenia pielęgnacyjnego została ustalona
na poziomie 520 zł miesięcznie, nie ma zatem jakiejkolwiek uzasadnionej przyczyny
aby funkcjonował przepis w nieaktualnym już brzmieniu.
4. art. 17 ust. 4; w miejsce " wiadczenie pielęgnacyjne przysługujące za
niepełne miesiące kalendarzowe wypłaca się w wysokości 1/30 świadczenia
pielęgnacyjnego za każdy dzień. Należną kwotę świadczenia zaokrągla się do 10 groszy
6

w górę" proponuje się " wiadczenie pielęgnacyjne przysługujące za niepełne miesiące
kalendarzowe wypłaca się w wysokości 1/30 świadczenia pielęgnacyjnego za każdy
dzień zaś należną kwotę świadczenia zaokrągla się do 10 groszy w górę, z zastrzeżeniem
art. 24 i 24a".
Przepis w pierwotnie obowiązującym brzmieniu budzi w praktyce orzeczniczej
wiele kontrowersji odnośnie daty początkowej, od której ustalane było prawo do
świadczenia pielęgnacyjnego. Według jednej koncepcji, ust. 4 stanowił swoisty lex
specialis, w stosunku do ogólnej zasady wyrażonej w przepisach art. 24 i 24a, co w
konsekwencji prowadziło do przekonania, że prawo do świadczenia pielęgnacyjnego
ustala się od dnia złożenia wniosku o ustalenie tego prawa. W dalszej kolejności,
ustalając te prawo, należało kwotę świadczenia pielęgnacyjnego przysługującą za
niepełne miesiące kalendarzowe ustalić w wysokości 1/30 świadczenia pielęgnacyjnego
za każdy dzień, czyli 17,33 zł za każdy dzień miesiąca, począwszy od dnia złożenia
wniosku. Druga z koncepcji, mająca umocowanie w przepisach do których odsyła
obecne zastrzeżenie, wskazuje na ogólną zasadę, że prawo do świadczenia
pielęgnacyjnego ma swoją datę początkową w pierwszym dniu miesiąca, w którym
wpłynął wniosek o ustalenie tego prawa. Proponowana nowelizacja jednoznacznie
wskaże na zasadność drugiej koncepcji, zamykając zatem spory w tej kwestii oraz
upraszczając postępowania administracyjne w tego typu sprawach, poprzez jasne i
precyzyjne wskazania, od kiedy należy ustalić prawo do wnioskowanego świadczenia.
5. art. 17 ust. 5 pkt 1a, w miejsce "osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo
do świadczenia pielęgnacyjnego na inną osobę w rodzinie lub poza rodziną", proponuje
się " w rodzinie osoby wymagającej opieki zostało ustalone prawo do świadczenia
pielęgnacyjnego".
W literaturze przedmiotu oraz orzecznictwie, silnie rysuje się teza, że dla
rodziny (w rozumieniu art. 3 ustawy o świadczeniach rodzinnych), należne mogło być
maksymalnie jedno prawo do świadczenia pielęgnacyjnego. Obecne brzmienie przepisu
jednakże nie wprowadza tej tezy do systemu prawa, konstruując zupełnie inną zasadę:
"jednego świadczenia pielęgnacyjnego na jedną osobę sprawującą opiekę". W
konsekwencji prowadzi to do zaakceptowania i objęcia wsparciem finansowym
7

sytuacji, w których w rodzinie może zostać ustalone więcej niż jedno prawo do
świadczenia pielęgnacyjnego. Przykładowo, w stosunkowo często występującej
sytuacji, gdy dwójka starszych wiekiem małżonków, legitymujących się znacznym
stopniem niepełnosprawności, posiada kilkoro dzieci, dwójka z nich może skutecznie
ubiegać się o ustalenie prawa do świadczenia na jednego z rodziców, jednocześnie,
pozostali nadal są hipotetycznie uprawnieni do ustalenia takiego prawa, np. na swoje
dzieci lub rodzeństwo. Uznając zatem, że pomoc państwa powinna w tym zakresie być
incydentalna, pomagająca przezwyciężyć sytuacje w których znalazła się rodzina,
jednocześnie mobilizując do znalezienia sytuacji w których możliwe byłoby
samodzielne wypracowanie możliwości finansowania rodziny, proponuje się
wprowadzenie zasady: "jedno świadczenie pielęgnacyjne na rodzinę", która
sformułowana została w brzmieniu nowelizowanego przepisu.

6. art. 17 ust. 5 pkt 2 w miejsce "a) pozostaje w związku małżeńskim, chyba że
współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
b) została umieszczona w rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej
spokrewnionej z dzieckiem, na której ciąży obowiązek alimentacyjny, albo, w związku
z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji, w placówce zapewniającej
całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, i korzysta
w niej z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu, z wyjątkiem zakładów
opieki zdrowotnej", proponuje się całkowite wykreślenie litery "a" oraz sformułowanie
przepisu w następujący sposób: "2) osoba wymagająca opieki została umieszczona w
rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej spokrewnionej z dzieckiem, na
której ciąży obowiązek alimentacyjny, albo, w związku z koniecznością kształcenia,
rewalidacji lub rehabilitacji, w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w
specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, i korzysta w niej z całodobowej opieki
przez więcej niż 5 dni w tygodniu, z wyjątkiem zakładów opieki zdrowotnej".
Proponowana zmiana dotyczy najbardziej kontrowersyjnej kwestii prawa do
świadczenia pielęgnacyjnego, a mianowicie możliwości ustalenia prawa do
świadczenia pielęgnacyjnego, w sytuacji gdy osoba wymagająca opieki pozostaje w
związku małżeńskim. Obowiązująca przed dniem 15 września 2011 r. regulacja prawna
8