Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw

– 19 –
człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób, trzeźwy sprawca podlega karze pozbawienia
wolności od lat 2 do 12.

Powyższe czyny, jeśli zostaną popełnione w stanie nietrzeźwości, podlegają surowszej odpowiedzialności
na podstawie art. 178 kk, zgodnie z którym sąd orzeka karę pozbawienia wolności przewidzianą za
przypisane sprawcy przestępstwo (np. wypadek komunikacyjny) w wysokości od dolnej granicy
ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę do górnej granicy tego zagrożenia zwiększonego
o połowę.

Przestępstwo drugiego rodzaju, polegające na prowadzeniu pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym,
wodnym lub powietrznym przez osobę znajdującą się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka
odurzającego, zostało stypizowane w art. 178 a § 1 kk. Przestępstwo to zawiera również szczególną formę
recydywy określoną w art. 178a § 4 kk – jeżeli sprawca był wcześniej prawomocnie skazany za
prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo
za spowodowanie katastrofy w komunikacji, sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy
lub wypadek komunikacyjny popełniony w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego
albo dopuścił się prowadzenia w stanie nietrzeźwości w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia
pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo.

a) Zagrożenia karą – związane ze stanem nietrzeźwości

Zagrożenie karą za przestępstwa pierwszego rodzaju popełnione w stanie nietrzeźwości przedstawiają się
następująco:
 zwykły wypadek w stanie nietrzeźwości – kara pozbawienia wolności do 4 lat i 6 miesięcy
(art. 178 kk w zw. z art. 177 § 1 kk),
 ciężki wypadek komunikacyjny, czyli wypadek ze skutkiem śmiertelnym lub ciężkim uszczerbkiem
na zdrowiu innej osoby, w stanie nietrzeźwości – kara pozbawienia wolności od 9 miesięcy do
lat 12 (art. 178 w zw. z art. 177 § 2 kk),
 katastrofa w ruchu lądowym w stanie nietrzeźwości – kara pozbawienia wolności od 1 roku
i 6 miesięcy do lat 15 (art. 178 w zw. z art. 173 § 1 kk),
 katastrofa w ruchu lądowym w stanie nietrzeźwości ze skutkiem śmiertelnym lub ciężkim
uszczerbkiem na zdrowiu wielu osób – kara pozbawienia wolności od 3 lat do lat 15 (art. 178
w zw. z art. 173 § 3 kk).

Zagrożenie karą za przestępstwo drugiego rodzaju, tj. prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości
(art. 178a kk) kształtuje się następująco:
 zwykłe prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości – kara grzywny, ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do 2 lat (art. 178a § 1 kk),
 prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości w warunkach quasi-recydywy – kara pozbawienia
wolności od 3 miesięcy do lat 5 (art. 178a § 4 kk),

b) Zakaz prowadzenia pojazdów (art. 39 pkt 3 kk)

Zasady orzekania zakazu prowadzenia pojazdów określa art. 42 kk. Przepis ten w § 1 w przypadku
trzeźwych sprawców zwykłych przestępstw komunikacyjnych przewiduje, że sąd może orzec zakaz
prowadzenia pojazdów określonego rodzaju w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu za
przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, w szczególności jeżeli z okoliczności
popełnionego przestępstwa wynika, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu
w komunikacji.

W stosunku do sprawców w stanie nietrzeźwości przepis ten przewiduje obligatoryjne orzekanie zakazu.
Gradacja reakcji karnej następuje jedynie poprzez to, czy środek będzie miał charakter temporalny, czy
dożywotni. Zasady orzekania tego środka przedstawiają się następująco:
• obligatoryjny zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych lub pojazdów mechanicznych
określonego rodzaju, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu
w komunikacji był w stanie nietrzeźwości lub zbiegł z miejsca zdarzenia – na okres od roku do lat 10
– 20 –
(art. 42 § 2 kk);
• obligatoryjny zakaz na zawsze, z możliwością odstąpienia od dożywotniego zakazu w szczególnie
uzasadnionych wypadkach – dla sprawcy katastrofy ze skutkiem śmiertelnym lub ciężkim
uszczerbkiem na zdrowiu albo sprawcy ciężkiego wypadku (śmierć lub ciężki uszczerbek dla zdrowia)
– (art. 42 § 3 kk);
• obligatoryjny zakaz na zawsze – bez możliwości odstąpienia od dożywotniego zakazu – dla sprawców,
którzy już raz byli skazani za czyn w postaci spowodowania katastrofy ze skutkiem śmiertelnym lub
ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu albo ciężkiego wypadku (śmierć lub ciężki uszczerbek dla zdrowia)
– (art. 42 § 4 kk).


Sankcje: złamanie zakazu jest samodzielnym przestępstwem zagrożonym karą pozbawienia wolności do
lat 3 z art. 244 kk.

Dane statystyczne


Poniższa tabela pokazuje znaczny odsetek kar pozbawienia wolności w zawieszeniu w stosunku do
wszystkich kar pozbawienia wolności oraz rosnącą dynamikę quasi recydywy nietrzeźwych kierowców.

2010
Ogółem Kary pozbawienia
Kary
Kary
% kar
wolności ogółem
bezwzględne
w zawieszeniu
w zawieszeniu
wobec
wszystkich kar
pozbawienia
wolności
wypadek
zwykły w stanie
nietrzeźwości
1 016
1 000
141
859
85,9
wypadek ciężki
390
390
269
121
31,0
jazda w stanie
nietrzeźwości
73 105
36 302
842
35 460
97,7
quasi-recydywa
–
art. 178a
§ 4 kk
1 174
1 152
283
869
75,4
2011





wypadek
zwykły w stanie
nietrzeźwości
849
839
111
728
86,8
wypadek ciężki
348
347
243
104
30,0
jazda w stanie
nietrzeźwości
69 171
31 542
669
30 873
97,9
quasi-recydywa
–
art. 178a
§ 4 kk
10 039
9 940
2 939
7 001
70,4
2012





wypadek
zwykły w stanie
nietrzeźwości
805
795
101
694
87,3
wypadek ciężki
316
315
208
107
34,0
jazda w stanie
nietrzeźwosci
62 412
26 765
517
26 248
98,1
quasi-recydywa
–
art. 178a

§ 4 kk
12 527
12 411
3 822
8 589
69,2
– 21 –

Trend związany ze wzrostem liczby powtórnie skazanych za prowadzenie w stanie nietrzeźwym wynika
częściowo ze stosunkowo niedawnego wejścia w życie art. 178a § 4 kk (od 1 lipca 2010 r.), ale również może
być wynikiem dużej powrotności do przestępstwa osób skazanych na kary w zawieszeniu. Poniższy wykres
ilustruje ten trend.

80 000
70 000
60 000
50 000
jazda w stanie
40 000
nietrzeźwosci
30 000
"quasi recydywa" - 178 a
20 000
par 4 kk
10 000
0
2010
2011
2012


Problem związany z karą pozbawienia wolności w zawieszeniu
• Dane statystyczne pokazują, że większość sprawców wypadków w stanie nietrzeźwości oraz jazdy
samochodem w stanie nietrzeźwości jest karana karą pozbawienia wolności w zawieszeniu.
• Sprawca czynu z art. 178a § 4, który już raz spowodował wypadek w stanie nietrzeźwości, może zostać
skazany na karę pozbawienia wolności w zawieszeniu jedynie w szczególnie uzasadnionych
przypadkach (art. 69 § 4 k.k.), tymczasem w 2012 r. na 12 411 osób skazanych z art. 178a § 4 na karę
pozbawienia wolności 8 589 zostało skazanych na karę pozbawienia wolności w zawieszeniu – oznacza
to, że aż 69% sprawców to szczególnie uzasadnione wyjątki.
• 6 miesięcy od zakończenia okresu próby oraz od zakończenia środka karnego w postaci zakazu
prowadzenia pojazdów ulega zatarciu skazanie, a tym samym kierowca, który był skazany w stanie
nietrzeźwości nie będzie uznany za skazanego powtórnie – nie zostaną zastosowane instrumenty takie
jak: wyższa odpowiedzialność lub zakaz orzeczony na zawsze. Przykładowo sprawca prowadzenia
pojazdu w stanie nietrzeźwości skazany na karę roku pozbawienia wolności w zawieszeniu na 3 lata
i 3 lata zakazu prowadzenia pojazdu będzie traktowany jako niekarany po upływie okresu 3 lat
i 6 miesięcy.
• Problem związany z ewentualnie stosunkowo szybkim zatarciem nie powinien wystąpić w przypadku
skazania na środek zakazu prowadzenia pojazdów na zawsze, bo wówczas, co do zasady, nigdy nie
wystąpi zatarcie skazania.
• Częste karanie sprawców prowadzenia w stanie nietrzeźwości na kary łagodne, tj. kary w zawieszeniu,
lub niskie kary grzywny powoduje, że kara ta nie ma charakteru prewencyjnego i sprawca powraca do
pierwotnego przestępstwa, co zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia przestępstwa skutkowego,
np. wypadku komunikacyjnego.

Rozwiązania:

Rozwiązanie powyższego problemu jest celem skierowanego w dniu 17.04.2014 r. pod obrady Rady
Ministrów projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw,
zawierającego kompleksową reformę polskiego wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, mającą
na celu zmniejszenie wskaźnika prizonizacji i stworzenie skutecznego i dolegliwego systemu kar
nieizolacyjnych.

Problem związany ze stosunkowo dużym przyzwoleniem na prowadzenie w stanie nietrzeźwości
• Zarówno prewencyjny charakter orzekanych kar, jak i kontrole organizowane przez aparat
administracyjny, mają znacznie mniejszą skalę i możliwość oddziaływania niż kontrola społeczna
przez otoczenie kierowców.
– 22 –
• O dużym stopniu społecznego przyzwolenia świadczy zarówno skala przestępstw komunikacyjnych
popełnianych w stanie nietrzeźwości, jak i struktura społeczna sprawców (obecnie w każdej grupie,
w tym w elitach).
• Zmianę nastawienia mogą spowodować zarówno kampanie społeczne, jak i próby poszukiwań
odpowiedzialności odszkodowawczej na drodze cywilnoprawnej od osób, które swoją wyraźnie
przyzwalającą postawą umożliwiły sprawcy popełnienie czynu zabronionego (w chwili obecnej
odpowiedzialność taka poza szczególnymi przypadkami np. małoletnich nie wydaje się być
możliwa).

Niezależnie od podniesienia świadomości prawnej obywateli, zasadne jest także wzmożenie
wrażliwości sędziów orzekających w tego typu sprawach, albowiem m.in. orzecznictwo sądów ma
niewątpliwy wpływ na kształtowanie świadomości prawnej obywateli, chociażby poprzez
uświadomienie konsekwencji wynikających z tego typu naruszenia prawa, a z drugiej strony pomaga
pokrzywdzonym na skuteczne dochodzenie swych praw i uzyskanie rzeczywistego odszkodowania lub
zadośćuczynienia.
2. Rekomendowane rozwiązanie, w tym planowane narzędzia interwencji, i oczekiwany efekt

Projekt zakłada wydłużenie okresu zakazu prowadzenia pojazdu dla osób skazanych za prowadzenie pojazdu
w stanie nietrzeźwości oraz wprowadzenie obowiązku zapłaty przez sprawcę nawiązki i określenie jej
minimalnej wysokości. Proponuje się również penalizację zachowania polegającego na prowadzeniu pojazdu bez
uprawnień w związku z ich utratą na podstawie decyzji administracyjnej właściwego organu (np. wskutek
orzeczonego zakazu prowadzenia pojazdów).

Ponadto projekt zakłada wprowadzenie obowiązku wyposażenia pojazdów w blokady alkoholowe przez osoby,
które ubiegają się o przywrócenie prawa jazdy po zakończeniu środka karnego w postaci zakazu prowadzenia
pojazdów, orzeczonego w związku z prowadzeniem pojazdu w stanie nietrzeźwości. Blokada alkoholowa jest
urządzeniem uniemożliwiającym działanie silnika samochodu w przypadku, gdy poziom alkoholu
w wydychanym przez kierującego powietrzu przekracza 0,1 mg alkoholu w 1 dm3 – cena zakupu i instalacji
urządzenia waha się 1000 zł do kilku tysięcy zł. Blokada jest urządzeniem połączonym z zapłonem pojazdu,
który wymaga od kierowcy poddania się kontroli trzeźwości przed każdym uruchomieniem pojazdu. Jeśli
stężenie alkoholu w wydychanym powietrzu przekracza dopuszczalny poziom, urządzenie uniemożliwia
uruchomienie pojazdu. Obecnie używane są urządzenia, składające się z czterech części:

– analizatora oddechu, zamontowanego w pojeździe, który mierzy stężenie alkoholu u kierowcy i może
przekazać ostrzeżenie, gdy dopuszczalny poziom zostanie przekroczony,

– urządzenia umożliwiającego przeprowadzenie testu trzeźwości podczas jazdy (większość blokad wymaga
powtarzania testu co jakiś czas, np. 30 minut). Jeżeli podczas jazdy na dany sygnał kierowca nie wdmuchnie
odpowiedniej objętości powietrza albo gdy stężenie alkoholu w jego oddechu przekroczy dopuszczalny poziom,
urządzenie ostrzega kierowcę, poprzez uruchomienie alarmu, który może zostać wyłączony dopiero w momencie
zatrzymania pojazdu lub przeprowadzenia badania na obecność alkoholu zakończonego wynikiem negatywnym,

– systemu zabezpieczeń przed fałszerstwami,

– systemu rejestrującego i przechowującego wyniki pomiarów stanu trzeźwości.

Skuteczność sankcji blokad alkoholowych w redukcji wskaźnika recydywizmu nietrzeźwych kierowców została
udowodniona licznymi badaniami naukowymi. Celowość wprowadzenia takich rozwiązań jest również
sygnalizowana w dokumentach i raportach Unii Europejskiej (m.in. European Transport Safety Council).
Obowiązek stosowania blokady alkoholowej stosowany jest w niektórych krajach skandynawskich.

Projekt ma ponadto na celu zachowanie dotychczasowych rozwiązań prawnych stosowanych wobec
kierowców, którzy na mocy decyzji starosty tracą uprawnienie do kierowania pojazdami w razie przekroczenia
liczby 20 punktów za naruszanie przepisów ruchu drogowego, których dopuścili się w okresie 1 roku od dnia
– 23 –
wydania po raz pierwszy prawa jazdy, a jednocześnie poszerzenie regulacji o cofnięcie uprawnienia do
kierowania pojazdami w razie popełnienia w okresie 2 lat od dnia wydania po raz pierwszy prawa jazdy trzech
wykroczeń przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji lub jednego przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu
w komunikacji.

Ponadto projekt zawiera rozwiązania pozwalające na odbieranie uprawnień do kierowania pojazdami
w przypadku rażącego przekroczenia dopuszczalnej prędkości, tj. o ponad 50 km/h w stosunku do
obowiązującego limitu, oraz zatrzymywanie prawa jazdy lub cofnięcie uprawnienia w przypadkach
przewożenia w pojeździe osób w nadmiernej liczbie.

Efektem projektowanych zmian powinno być systematyczne zmniejszanie się liczby kierowców prowadzących
pojazd z prędkością rażąco przekraczającą dopuszczalny limit oraz przewożących pasażerów w nadmiernej
liczbie. Ponadto proponowane rozwiązania powinny doprowadzić do zmniejszania się liczby naruszeń
przepisów ruchu drogowego dokonywanych przez niedoświadczonych kierowców.
3. Jak problem został rozwiązany w innych krajach, w szczególności krajach członkowskich OECD/UE?

Za prowadzenie pojazdów w stanie nietrzeźwości grożą sankcje karne w postaci grzywny, ograniczenia wolności
lub pozbawienia wolności. W niektórych krajach sprawców powtórnie złapanych na prowadzeniu pojazdu
w stanie nietrzeźwości kieruje się na leczenie odwykowe.

Przykłady:

Francja (norma 0,5 prom.) – grzywna 4500 euro lub kara pozbawienia wolności do dwóch lat. Prawo francuskie
przewiduje również szczególne, bardziej rygorystyczne limity dla określonych grup kierowców, np. transportu
publicznego.

Niemcy (norma 0,5 prom. i 0,0 prom. dla kierujących w wieku do 21 lat) – w przypadku nieznacznego
przekroczenia normy grzywna w wysokości do 300 euro. Jeżeli kierowca będący pod wpływem alkoholu nie jest
zdolny do bezpiecznego prowadzenia pojazdu, grozi mu kara pozbawienia wolności do roku. Jeżeli zaś
spowodował zagrożenie życia, zdrowia lub mienia znacznej wartości, grozi mu do 5 lat pozbawienia wolności.

Norwegia (norma 0,2 prom.) – możliwe sankcje to grzywna, zakaz prowadzenia pojazdów, pozbawienie
wolności, poddanie terapii, prace społeczne. Sankcja jest zależna od przekroczenia normy. Przy przekroczeniu
normy 0,2–0,5 prom. grzywna może wynieść około 1100 euro, a zakaz prowadzenia pojazdów do sześciu
miesięcy. Przy zawartości alkoholu we krwi powyżej 0,5 prom. grzywna wynosi 150% miesięcznego dochodu,
a zakaz prowadzenia pojazdów – rok do dwóch lat.

Wielka Brytania (norma 0,8 prom.) – grzywna do 5000 funtów lub/i kara pozbawienia wolności do sześciu
miesięcy, a także obligatoryjne odebranie prawa jazdy na co najmniej 12 miesięcy. W przypadku recydywy
zatrzymuje się prawo jazdy na minimum trzy lata. Jeżeli pijany kierowca spowoduje śmiertelny wypadek, kara
pozbawienia wolności może wynieść do 10 lat.

Szwajcaria dopuszczalny limit alkoholu we krwi to 0,5 prom., ale dla kierowców początkujących i zawodowych
to 0,0 prom. W razie stwierdzenia zawartości alkoholu od 0,5 do 0,79 prom. kierowca zostanie ukarany karą
grzywny 600 CHF, powyżej 0,8 prom. grzywna nawet do 150 000 CHF. Szwajcaria jest jednym z krajów, które
dostosowują mandaty do wysokości zarobków karanych kierowców

Rozwiązania podobne do proponowanych w projekcie, w zakresie karania osób naruszających w sposób rażący
przepisy bezpieczeństwa w ruchu drogowym, funkcjonują w wielu państwach Unii Europejskiej, w tym
w Czechach, Estonii, Litwie, Grecji, Belgii, Danii, Portugalii, Holandii, Francji, Słowenii, Rumunii, a także
Szwajcarii. W wielu z tych państw w ostatnim czasie nastąpiła poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego.