Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw

– 4 –
sąd zakazu (…) podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”. Przepis ten nie obejmuje
jednak w żaden sposób osób, które prowadziły bez uprawnień pojazd po upływie okresu, na
który orzeczono środek karny. Jednocześnie wydaje się, że poddanie tych osób reżimowi
wykroczeniowemu stanowi zrównanie ich z osobami, które wprawdzie nie posiadają
uprawnień, ale jednocześnie nie wykazały się stwarzaniem szczególnego niebezpieczeństwa
(np. poprzez jazdę pod wpływem alkoholu), co w świetle popełnionego czynu, skutkującego
np. orzeczeniem przedmiotowego środka karnego czy orzeczeniem lekarskim, nie wydaje się
uzasadnione. Propozycja dodania art. 180a k.k. odpowiada na ten problem.
Ponadto projekt zakłada wprowadzenie do Kodeksu karnego wykonawczego możliwości
podawania wyroku do publicznej wiadomości poprzez umieszczenie stosownej informacji na
stronie internetowej sądu w Biuletynie Informacji Publicznej w przypadku, w którym sąd nie
określił w wyroku sposobu podania go do publicznej wiadomości. Potrzeba wprowadzenia
takiego przepisu wynika z faktu, że możliwość określenia wykonania tego środka karnego
w taki sposób była dotąd przedmiotem kontrowersji, a z pewnością stanowi ona bardzo
dogodną formułę jego wykonywania, tym bardziej że biuletyny informacji publicznej są
prowadzone w formie elektronicznej.
W projekcie proponuje się również zmiany przepisów mające na celu wprowadzenie
nieznanego dotąd obowiązku, skierowanego do sprawców skazanych za prowadzenie pojazdu
w stanie nietrzeźwości, w postaci wyposażenia pojazdu mechanicznego w blokadę
alkoholową, uniemożliwiającą działanie silnika samochodu w przypadku, gdy poziom
alkoholu w wydychanym przez kierującego powietrzu przekracza 0,1 mg alkoholu w 1 dm3.
Skuteczność sankcji blokad alkoholowych w redukcji wskaźnika recydywizmu nietrzeźwych
kierowców została udowodniona licznymi badaniami naukowymi. Celowość wprowadzenia
takich rozwiązań jest również sygnalizowana w dokumentach i raportach Unii Europejskiej.
Obowiązek stosowania blokady alkoholowej jest stosowany w niektórych krajach
skandynawskich.
Warunki techniczne, wymogi funkcjonalne oraz częstotliwość kalibracji urządzenia zostaną
określone w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw transportu. W ramach warunków
technicznych mogą zostać określone takie kwestie, jak sposób unieruchomienia silnika
i powiązane z tym wymogi homologacyjne. W ramach wymogów funkcjonalnych zostaną
określone takie kwestie, jak sposób pobierania próbki od kierowcy, moment pobierania
próbki, tj. przed pierwszym uruchomieniem silnika, ale np. nie w przypadku chwilowego
– 5 –
unieruchomienia silnika na czas np. 5 minut. Częstotliwość kalibracji oznacza okres, po jakim
urządzenie będzie sprawdzane przez producenta lub upoważnionego przedstawiciela, czy
wykazuje prawidłową czułość i czy nie uległo rozregulowaniu. Postulowany okres, na jaki
będzie dokonywana kalibracja, to 12 miesięcy, jednakże doprecyzowanie będzie wskazane w
rozporządzeniu.
W związku z charakterem urządzenia istnieje również możliwość poddania tych urządzeń
kontroli metrologicznej, np. kontroli typu urządzenia lub kontroli pierwotnej polegającej na
sprawdzeniu poszczególnych urządzeń przed wprowadzeniem ich do obrotu. Wydaje się
natomiast, ze względu na wprowadzenie obowiązku kalibracji blokad w trakcie ich używania,
że nie jest konieczne wprowadzenie kontroli metrologicznej wtórnej polegającej na
okresowym badaniu konkretnych urządzeń już po wprowadzeniu ich do obrotu. Pod
względem prawnym wprowadzenie kontroli metrologicznej typu i kontroli pierwotnej
następuje poprzez zmianę rozporządzenia ministra właściwego do spraw gospodarki
wydanego na podstawie ustawy z dnia 11 maja 2001 – Prawo o miarach. Decyzja, czy jest
konieczne objęcie kontrolą metrologiczną blokad alkoholowych, będzie podjęta przez
ministra właściwego do spraw gospodarki na podstawie wniosku ministra właściwego do
spraw transportu i dokonanej oceny skutków regulacji tego rozporządzenia. Kontrola
metrologiczna zarówno typu, jak i kontrola pierwotna, jest dokonywana co do zasady na
koszt producenta urządzeń i przynosi dochody do budżetu państwa, ale musi być poprzedzona
etapem przygotowań technicznych (np. zakupem odpowiedniego sprzętu) Głównego Urzędu
Miar do przeprowadzenia kontroli. Decyzja o wprowadzeniu kontroli metrologicznej nie ma
natomiast bezpośredniego wpływu na kształt projektowanej ustawy, a co najwyżej na kształt
rozporządzenia określającego zakres badania technicznego.
Obowiązek prowadzenia pojazdu wyposażonego w blokadę alkoholową będzie dotyczyć
osób, które po upływie zakazu prowadzenia pojazdu wystąpią z wnioskiem o przywrócenie
utraconych uprawnień. Starosta, wydając decyzję o ich przywróceniu, będzie jednocześnie
umieszczał w wydawanym dokumencie informację o ograniczeniu do prowadzenia pojazdów
wyłącznie wyposażonych w blokadę alkoholową. Obowiązek ten będzie nakładany na okres 3
lat, a informacja o nim będzie widniała w prawie jazdy w formie kodu (najprawdopodobniej
będzie to, wzorem niektórych państw, kod 111).
Dbając jednocześnie o skuteczność projektowanego rozwiązania, projektodawca proponuje
wprowadzenie do ustawy – Prawo o ruchu drogowym nowej, autonomicznej przyczyny
– 6 –
cofnięcia uprawnień do prowadzenia pojazdów, jaką jest stwierdzenie nieprzestrzegania
ograniczenia w postaci obowiązku wyposażenia pojazdu w blokadę alkoholową. Po cofnięciu
prawa jazdy na okres 12 miesięcy osoba ubiegająca się o przywrócenie uprawnień będzie
zobowiązana ponownie na okres 3 lat do korzystania z blokady alkoholowej.
Podstawą stwierdzenia przez organy kontroli ruchu drogowego realizacji wyżej
wymienionego obowiązku będzie posiadanie przez kierowcę wydawanego przez diagnostę
stosownego zaświadczenia, potwierdzającego sprawność techniczną urządzenia. Obowiązek
przeprowadzenia badania technicznego pojazdu w zakresie wyposażenia w blokadę
alkoholową ciążyć będzie na kierowcy, którego dotyczy to ograniczenie. Najpierw w ramach
instytucji badania dodatkowego, a następnie w ramach corocznych badań okresowych.
Sposób badania pojazdu z blokadą alkoholową w ramach okresowych badań technicznych
będzie określać rozporządzenie wydane przez ministra właściwego do spraw transportu na
podstawie art. 81 ust. 15 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym.
Należy podkreślić, że ponieważ blokada alkoholowa nie jest nakładana na właściciela
pojazdu, ale na kierującego pojazdem, brak lub niesprawna blokada alkoholowa, co do
zasady, nie będzie przeszkodą do wydania zaświadczenia potwierdzającego sprawność
pojazdu, ale uniemożliwi wydanie zaświadczenia potwierdzającego wyposażenie w blokadę,
które jest obligatoryjnym dokumentem, który musi posiadać osoba, której dotyczy
ograniczenie.
W efekcie wprowadzonych zmian w prawie o ruchu drogowym i ustawie o kierujących
pojazdami, osoba, która uprzednio była skazana w związku z prowadzeniem pojazdu w stanie
nietrzeźwości na środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdu, ubiegając się
o przywrócenie uprawnień będzie otrzymywała prawo jazdy z ograniczeniem uprawnień do
prowadzenia pojazdu z blokadą alkoholową. Ograniczenie to będzie obowiązywać przez
okres 3 lat. Projekt nie określa relacji kierującego pojazdem do właściciela pojazdu,
pozostawiając te kwestie do uregulowania samym zainteresowanym. Jeśli kierujący, którego
uprawnienia są ograniczone blokadą alkoholową, chce prowadzić dowolny pojazd, musi
postarać się o pojazd wyposażony w takie urządzenie. Jeśli kierujący nie będzie przestrzegał
tego ograniczenia, to czyn taki będzie wypełniał znamiona określone w art. 94 § 1 Kodeksu
wykroczeń. Jeśli zostanie to stwierdzone, w trakcie kontroli drogowej policjant może ukarać
osobę kierującą mandatem, a ponadto na podstawie zmienionego art. 135 ust. 1 pkt 1 lit. i
Prawa o ruchu drogowym zatrzyma prawo jazdy. W przypadku przyjęcia mandatu przez
– 7 –
kierującego, informacja ta wspólnie z zatrzymanym prawem jazdy zostanie przesłana przez
Policję do starosty, który następnie, na podstawie projektowanego art. 103 ust. 1 pkt 5 ustawy
o kierujących pojazdami, wyda decyzję o cofnięciu uprawnień. Decyzja ta będzie wydawana
na okres 12 miesięcy, a następnie, przywracając uprawnienia, starosta ponownie wyda
decyzję o ograniczeniu uprawnień w postaci obowiązku jazdy z blokadą alkoholową na okres
kolejnych 3 lat. Jeśli kierujący pojazdem prowadził go w związku z sytuacją pilną,
wymagającą użycia pojazdu bez blokady alkoholowej i mieszczącą się w ramach kontratypu
stanu wyższej konieczności zamieszczonego w art. 16 k.w., kierujący może nie przyjąć
mandatu, a wówczas o ewentualnym ukaraniu będzie decydował sąd karny. Policjant przesyła
wówczas zatrzymane prawo jazdy wraz z wnioskiem o ukaranie do sądu, który po ukaraniu
informację o tym przekaże staroście.
Wykorzystanie reżimu administracyjnego, nie zaś karnego, dla wprowadzenia przepisów o
zakazie prowadzenia pojazdów niewyposażonych w blokadę alkoholową jest uzasadnione
szeregiem przyczyn. Przede wszystkim inkorporowanie blokady alkoholowej do instytucji
środków karnych, jako swoista forma zakazu prowadzenia pojazdów, oznaczałoby faktycznie
wprowadzenie nowego środka karnego, orzekanego konsekutywnie po stosowanym obecnie
zakazie prowadzenia pojazdów. Taka forma stosowania środków karnych nie jest znana
obecnie Kodeksowi karnemu i stanowiłaby pewne zaburzenie systemu i natury środków
karnych. Wprowadzenie dodatkowego środka karnego, polegającego na zakazie prowadzenia
pojazdów niewyposażonych w blokadę alkoholową, oznaczałoby, że środek ten uruchamiany
byłby dopiero w momencie, w którym upłynął okres zakazu prowadzenia pojazdów i osoba
przystąpiłaby skutecznie do egzaminu uprawniającego do prowadzenia pojazdów oraz
wystąpiłaby ze stosownym wnioskiem o wydanie prawa jazdy do starosty. W konsekwencji
oznacza to, że bieg „dodatkowego” środka karnego rozpoczynałby się dopiero w momencie,
w którym osoba ponownie uzyska prawną możliwość prowadzenia pojazdów. Moment ten
może następować w dowolnym czasie po upływie zakazu prowadzenia pojazdów, zarówno
rok, jak i kilkanaście czy kilkadziesiąt lat później. Przez cały ten czas wyrok skazujący nie
mógłby ulec zatarciu, co wprowadzałby daleko idącą nierównowagę pomiędzy skazanymi za
prowadzenie pojazdów mechanicznych w stanie nietrzeźwości, warunkowaną decyzją
o przystąpieniu do egzaminu i jego pozytywnym zakończeniu. W kontekście ultymatywnego
charakteru prawa karnego tak swobodne różnicowanie sytuacji osób, które faktycznie mogły
być skazane za analogiczny czy wręcz taki sam czyn, jest w przekonaniu projektodawcy
rozwiązaniem nieznajdującym uzasadnienia.
– 8 –
Ostatnim elementem projektowanego pakietu zmian jest przyśpieszenie wejścia w życie
przepisu ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami (Dz. U. Nr 30, poz. 151),
która w art. 99 ust. 1 pkt 5 stanowi, iż starosta wydaje decyzję administracyjną o skierowaniu
kierowcy lub osoby posiadającej pozwolenie na kierowanie tramwajem na kurs reedukacyjny
w zakresie problematyki przeciwalkoholowej i przeciwdziałania narkomanii, jeżeli kierowała
pojazdem w stanie nietrzeźwości, w stanie po użyciu alkoholu lub środka działającego
podobnie do alkoholu. Przyśpieszenie wejścia w życie przedmiotowego przepisu stanowi
dopełnienie przedstawionych propozycji legislacyjnych, dodając niezbędny w opinii
projektodawcy komponent profilaktyczno-prewencyjny jako element bardzo ważny
w skutecznej walce ze zjawiskiem nietrzeźwych kierowców.
Przedstawione wyżej propozycje dają możliwość sformułowania bardziej dolegliwej,
a w efekcie bardziej odstraszającej represji karnej wobec sprawców, którzy decydują się na
prowadzenie pojazdów w stanie nietrzeźwości. Z pewnością jednak problem „pijanych
kierowców” stanowi zagadnienie znacznie szersze niż większość innych przestępstw
kodeksowych i polityka karna może być skutecznym, ale nie jedynym narzędziem w walce
z tym zjawiskiem. Dlatego wysiłek państwa i organizacji pozarządowych związanych
z bezpieczeństwem ruchu drogowego w tym zakresie powinien również iść w stronę
wyeliminowania przyzwolenia społecznego dla takich postaw, a świadomość
niebezpieczeństwa związanego z prowadzeniem pojazdu w stanie nietrzeźwości powinna być
wysoko rozwinięta u każdego kierowcy.
Analizy prowadzone przez Komendę Główną Policji w zakresie sprawców wypadków
drogowych, jak również innych naruszeń prawa skutkujących nałożeniem grzywny w drodze
mandatu karnego, wskazują na konieczność dalszego doprecyzowania przepisów dotyczących
karania kierujących pojazdami w okresie do dwóch lat od dnia wydania po raz pierwszy
prawa jazdy. Dane te jednoznacznie wskazują, iż sprawcami największej liczby wypadków są
osoby w wieku 25–39 lat. Wydaje się zasadne zachowanie dotychczasowych rozwiązań
prawnych stosowanych wobec kierowców, którzy na mocy decyzji starosty tracą uprawnienie
do kierowania pojazdami w razie przekroczenia liczby 20 punktów za naruszanie przepisów
ruchu drogowego, których to naruszeń dopuścili się w okresie 1 roku od dnia wydania po raz
pierwszy prawa jazdy (jest to uregulowane w art. 140 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 20 czerwca
1997 r. – Prawo o ruchu drogowym), a jednocześnie poszerzenie regulacji o jeden
z elementów przewidzianych w ramach okresu próbnego (zasadniczo chodzi tu o okres 2 lat),