Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw

VIII. Kontrawencjonalizacja
Projekt reguluje zasady dotyczące postępowania w wypadku, gdy według nowej ustawy
czyn objęty prawomocnym wyrokiem skazującym za przestępstwo stanowi
wykroczenie. Dotychczas uregulowania te zawarte były w kolejnych ustawach
nowelizujących ustawy statuujące typy czynów zabronionych jako przestępstwa
i wykroczenia. Biorąc pod uwagę, że materia ta dotyczy jednorodnych, typowych zasad,
z reguły powtarzanych w niezmienionej postaci w kolejnych ustawach, celowe byłoby
unormowanie jej w jednej jednostce redakcyjnej Kodeksu wykroczeń. Sprzyjałoby to
w szczególności stabilizacji prawa oraz ukształtowaniu linii orzeczniczej w tym
przedmiocie.
W związku z powyższym proponuje się dodanie art. 2a w k.w., który regulować miałby
postępowanie w sytuacji, gdy wobec sprawcy orzeczono za przestępstwo karę
pozbawienia wolności, a według nowej ustawy czyn ten stanowi wykroczenie.
Wówczas orzeczona kara podlegająca wykonaniu uległaby zamianie na karę aresztu
w wysokości równej górnej granicy ustawowego zagrożenia za taki czyn, a jeżeli
ustawa nie przewiduje za ten czyn kary aresztu, na karę ograniczenia wolności, a jeżeli
ustawa nie przewiduje za ten czyn kary ograniczenia wolności – na karę grzywny,
przyjmując jeden dzień pozbawienia wolności za równoważny grzywnie w kwocie od
10 do 250 złotych i nie przekraczając górnej granicy tego rodzaju kary przewidzianej za
ten czyn. Projektowane unormowanie przewiduje sytuacje, w których w nowej ustawie
dany czyn nie jest już zagrożony karą izolacyjną, a jedynie karami wolnościowymi.
Jednocześnie w § 2 tego artykułu została wprowadzona klauzula limitacyjna
w odniesieniu do prawomocnych skazań na grzywnę lub karę ograniczenia wolności,
wedle której orzeczone kary ulegają zamianie tylko wówczas, gdy kara grzywny lub
ograniczenia wolności podlegająca wykonaniu przekroczyłaby górną granicę
ustawowego zagrożenia przewidzianą za ten czyn. Wówczas orzeczone kary redukuje
się do wysokości górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianej za dany czyn.
Z kolei, jeżeli za dany czyn nie jest przewidziana kara ograniczenia wolności, orzeczoną
karę ograniczenia wolności zamienia się na karę grzywny.
Biorąc pod uwagę charakter prawny środków reakcji karnej niebędących karami, takich
jak: środków karnych, kompensacyjnych, związanych z poddaniem sprawcy próbie,
oraz środków zabezpieczających, o których mowa w art. 93a § 1 pkt 1–5 i § 2 k.k.,
i przepadku, których funkcja wykracza poza aspekt represyjny, proponuje się w art. 2a
98
§ 3
Kodeksu wykroczeń utrzymanie ich wykonania według przepisów
dotychczasowych – niezależnie od zmiany ustawy.
Wymagała ponadto wyraźnego uregulowania kwestia bytu prawnego kary łącznej,
obejmującej kary wymierzone za przestępstwa podlegające kontrawencjonalizacji. Kara
łączna pozbawienia wolności w takim wypadku obligatoryjnie traci moc z uwagi na
treść projektowanego art. 2a § 1 k.w., mocą którego jednostkowa kara pozbawienia
wolności podlegająca kontrawencjonalizacji ulega zamianie na karę aresztu, niemogącą
być podstawą kary łącznej. Z kolei w odniesieniu do jednostkowych kar wolnościowych
kara łączna traci moc tylko wówczas, gdy kary te – zgodnie z § 2 projektowanego
artykułu – ulegną zamianie na odpowiednie kary za wykroczenia. W razie potrzeby sąd
wydaje wyrok łączny. Powyższe zmiany dotyczące kary łącznej wynikają wprost
z istoty i materialnoprawnego uregulowania tej kary w art. 85 i nast. Kodeksu karnego,
a z tego względu reguły te nie powinny budzić wątpliwości już legis latae. Niemniej
wydaje się celowe jednoznaczne i wyraźnie unormowanie tej kwestii, aby uniknąć
rozbieżności w orzecznictwie.
Proponowane uregulowania dotyczące kontrawencjonalizacji wieńczy wprowadzenie
w proponowanym art. 2a § 5 k.w. klauzuli lex mitior w odniesieniu do zmian
wprowadzonych nową ustawą. Może się bowiem okazać, że w szczególnych
wypadkach w sytuacji, gdy według nowej ustawy czyn, za który skazano sprawcę,
stanowi wykroczenie, zastosowanie art. 2a k.w. może się dla niego okazać mniej
korzystne, np. w sytuacji rozwiązania węzła kary łącznej orzeczonej na zasadzie
całkowitej absorpcji i konieczności odbycia osobno kary aresztu za wykroczenie.
Wówczas przepisów art. 2a § 1–4 k.w. nie należałoby stosować, gdyż zmiana reżimu
odpowiedzialności za czyn zabroniony na łagodniejszy nie powinna skutkować
większymi dolegliwościami dla skazanego niż te, które ponosi na podstawie
dotychczasowych regulacji.

IX. Inne zmiany
1. Art. 7 – zmiany w ustawie o Krajowym Rejestrze Karnym
Zmiana w art. 12 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o Krajowym
Rejestrze Karnym (Dz. U. z 2012 r. poz. 654 i 1514 oraz z 2013 r. poz. 1621),
zwanej dalej „ustawą o KRK”, wynika z faktu, że projekt uchyla art. 39 pkt 5
k.k., zaś zmiana w ust. 2 pkt 16 – z faktu, że ulega zmianie oznaczenie
99
numerowe przepisów dotyczących środków zabezpieczających. Konsekwencją
zmiany w pkt 15 jest dodanie pkt 15a.
Zmiany w art. 14 ust. 3 również są konsekwencją nowej numeracji przepisów w
Kodeksie karnym – termin, o którym mowa w art. 94 § 3 k.k. ma zostać
uchylony, natomiast projekt przewiduje analogiczny termin w art. 93d § 6 k.k.,
zaś zamiast środka zabezpieczającego, o którym mowa w art. 100 k.k., projekt
wprowadza przepadek na podstawie art. 45a k.k.
2. Art. 13 i art. 20
Przepisy te mają charakter przejściowy. Brzmienie art. 11 wynika z potrzeby
zapewnienia ciągłości wykonywania dotychczas orzekanych kar w SDE.
Z uwagi na różnice między aktualnym stanem prawnym a projektowaną
regulacją, do kar w SDE orzeczonych pod rządami aktualnych przepisów należy
stosować te właśnie przepisy. W przeciwnym wypadku mogłoby dojść do
utrudnień i wątpliwości interpretacyjnych. Ma to znaczenie przede wszystkim
dla skazanych, którzy składając wniosek pod rządami obecnego prawa i kierując
się obecnie obowiązującymi regułami, powinni mieć pewność prawa, nie
powinni zaś ponosić konsekwencji, jakie mogłyby wyniknąć ze zmiany ich
sytuacji prawnej.
Brzmienie art. 20 wynika z analogicznej sytuacji, dotyczącej podmiotów
biorących udział w przetargach rozpoczętych pod rządami ustawy o SDE.
3. Zmiany w upoważnieniach do wydania aktów wykonawczych
Art. 25 określa moc obowiązującą dotychczasowych aktów wykonawczych,
które – w terminach wskazanych w tym artykule – muszą zostać zastąpione
nowymi rozporządzeniami wydanymi w wyniku regulacji przyjętych w
projektowanej ustawie.
4. Przepisy o wejściu w życie
Przedmiotowy projekt stanowi kolejny krok w stronę gruntownej reformy
wymiaru sprawiedliwości. Wraz z uchwaloną w dniu 27 września 2013 r. ustawą
o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw
(Dz. U. poz. 1247), która przeobraża model postępowania karnego w stronę
systemu kontradyktoryjnego, oraz znajdującym się na etapie prac rządowych
projektem ustawy – Prawo o prokuraturze, niniejszy projekt stanowi pakiet
zmian, mających na celu gruntowne podniesienie efektywności i skuteczności
100
polskiego wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych. W związku z tym na
wyżej wymienione projekty należy patrzeć jako na pewną całość, wzajemnie od
siebie zależną i wzajemnie się uzupełniającą. Z tego względu przepisy
niniejszego projektu powinny wejść w życie z dniem 1 lipca 2015 r., jako dacie
wejścia w życie reformy postępowania karnego. Od tej zasady przewiduje się
jednak kilka wyjątków, podyktowanych m.in. względami praktycznymi.
W związku z potrzebą odpowiedniego przygotowania do realizacji nowego
modelu funkcjonowania tzw. żelaznej kasy, konieczne jest również wcześniejsze
wejście w życie stosownych przepisów przygotowawczych. Dzięki temu
możliwe będzie wydanie odpowiednich aktów wykonawczych i przygotowanie
umów, bez których projektowane zmiany w tym zakresie nie będą mogły
funkcjonować.
W dniu następującym po dniu ogłoszenia wchodzą w życie przepisy dotyczące
kontrawencjonalizacji oraz zatarcia skazania. Rozwiązania zawarte w projekcie
w tym zakresie stanowią udogodnienie dla adresatów norm, toteż w związku
z brakiem przeszkód wobec krótkiego vacatio legis, projektodawca zdecydował
się na umożliwienie wcześniejszego wejścia w życie.


101
OCENA SKUTKÓW REGULACJI

Analiza orzecznictwa i wykonawstwa w sprawach karnych
Kodeks karny z 1997 r. zastąpił kodeks karny z 1969 r., obowiązuje od 1 września
1998 r. i był przedmiotem zmian 63 razy. Jest to najczęściej stosowana ustawa będąca
źródłem odpowiedzialności karnej za przestępstwa. Przykładowo w 2012 r. na
podstawie jej przepisów skazano ponad 376 000 osób, podczas gdy dla porównania na
podstawie ustawy z 29.07.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii skazano 19 400 osób,
na podstawie kodeksu karnoskarbowego za przestępstwa skarbowe 6839 osób, a na
podstawie innych ustaw łącznie ok 4000 osób.
Upływ ponad 14 lat od daty wejścia w życie pozwala ocenić skutki tej ustawy oraz jej
wpływ na realizowaną przez państwo politykę karną. Umożliwi to odpowiedź na
pytanie, czy przepisy kodeksu pozwalają w zakresie całokształtu działań wymiaru
sprawiedliwości na osiągnięcie standardu państwa prawa realizującego się przez
odczucie sprawiedliwości społecznej i zaufania obywateli do państwa. W dalszym
zakresie zaś pozwoli na ocenę, czy konieczne są zmiany legislacyjne.
I.
Orzecznictwo
W 2012 r. ogółem w Polsce osądzono w pierwszej instancji 461 186 osób, w tym
451 970 osób (98%) przez sądy rejonowe i 9216 osób (2%) przez sądy okręgowe.
Spośród osób osądzonych liczba skazanych wyniosła 405 864, w tym 397 822 (98%)
przez sądy rejonowe i 8042 (2%) przez sądy okręgowe. Zważywszy, iż w 2005 r.
odnotowano łącznie ok. 578 000 osądzeń oraz ok. 516 000 skazań, wyraźnie widać, że
na przestrzeni 7 lat (od 2005 do 2012 r.) w sposób radykalny spadła liczba osądzonych i
skazanych w pierwszej instancji przez sądy powszechne. Taki stan rzeczy stanowi
konsekwencję generalnego spadku poziomu przestępczości w Polsce, który swój szczyt
osiągnął w latach 2003 i 2004 (według statystyk policyjnych odnotowywano wówczas
ponad 1 460 000 przestępstw rocznie), aby następnie stopniowo spadać, aż do poziomu
ok. 1 100 000 przestępstw rocznie w latach 2008–2012 (w 2012 r. odnotowano ogółem
1 119 803 przestępstwa). Dokładną strukturę osądzeń na przestrzeni lat 2000–2012
obrazuje poniższe zestawienie:



102