Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw

od wymagań określonych w obecnym art. 424 k.p.k., gdyż nie mają charakteru
pogłębionego, świadczącego o szczegółowej analizie poszczególnych
okoliczności i nie zawierają rozważań ilustrujących przebieg rozumowania sądu
orzekającego, w dodatku przy poszlakowym charakterze sprawy, to jednak
lektura wyroku i tych nawet ogólnikowych jego motywów, po konfrontacji
z zebranymi w sprawie materiałami zezwala na kontrolę instancyjną wyroku
(wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 1989 r., III KR 150/89,
niepublikowany).
W celu przyspieszenia postępowania karnego i ograniczenia sytuacji, w których
bez koniecznej potrzeby wyroki sądów pierwszej instancji są uchylane do
ponownego rozpoznania, projektodawca w art. 455a k.p.k. wyłączył możliwość
uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji z tego powodu, że jego uzasadnienie
nie spełnia wymogów określonych w art. 424 k.p.k. Jeżeli zatem sąd
odwoławczy dojdzie do wniosku, że zaskarżony wyrok należy uchylić, będzie
obowiązany ustalić i wskazać konkretną względną lub bezwzględną przyczynę
odwoławczą. Pomocne w dokonaniu prawidłowych ustaleń w tym zakresie
będzie umożliwienie sądowi drugiej instancji w myśl art. 449a § 2 k.p.k. przed
wydaniem orzeczenia zwrócenia sprawy sądowi pierwszej instancji w celu
uzupełnienia uzasadnienia zaskarżonego wyroku w niezbędnym zakresie, jeżeli
ma to zapewnić prawidłowe wyrokowanie w sprawie. Zwracając sprawę, sąd
odwoławczy jest obowiązany do szczegółowego wskazania zakresu uzupełnienia
i kwestii, o które należy uzupełnić uzasadnienie. W ocenie projektodawcy takie
rozwiązanie normatywne z jednej strony umożliwi sądowi drugiej instancji
oparcie się na pełnych i wyczerpujących motywach pisemnych wyroku,
zapobiegnie wydawaniu bez potrzeby orzeczeń kasatoryjnych, a sądom
pierwszej instancji pozwoli na skoncentrowanie się przy sporządzaniu
uzasadnienia na zagadnieniach węzłowych, mających najistotniejsze znaczenie
dla rozstrzygnięcia. Nie należy się przy tym obawiać, że sądy pierwszej instancji
będą niezbyt gorliwie wypełniać obowiązek nałożony w art. 449a k.p.k.
W praktyce będzie wręcz przeciwnie, a to z powodu istotnej roli statystycznego
wymiaru wyników pracy poszczególnych sędziów referentów dla całościowej
oceny ich pracy orzeczniczej.
93
5. Zmiany w zakresie normatywnych podstaw ustalania stosunków majątkowych
i źródeł dochodu oskarżonego
Z uwagi na rozwój systemów informatycznych, którymi posługuje się
administracja skarbowa, zbierając dane na temat wywiązywania się
poszczególnych osób ze swych zobowiązań podatkowych, i zaistnienie
możliwości wykorzystania tych systemów dla potrzeb postępowania karnego
projekt w art. 213 § 1a k.p.k. przewiduje obowiązek organów procesowych
uzyskania drogą elektroniczną informacji z systemu teleinformatycznego
ministra właściwego do spraw finansów publicznych, dotyczącej stosunków
majątkowych i źródeł dochodu oskarżonego, na podstawie danych znajdujących
się w tym systemie. Uzyskane w ten sposób dane, aczkolwiek niekiedy
nieodzwierciedlające rzeczywistej sytuacji majątkowej oskarżonego, to jednak w
szeregu sytuacjach pozwolą na ukształtowanie właściwej sankcji w stosunku do
sprawcy, a także będą istotną wskazówką dotyczącą możliwości egzekwowania
orzeczonych kar majątkowych i kosztów. Informacji będzie trzeba zasięgać
ponownie, jeżeli od końca okresu, który obejmuje ostatnia informacja, upłynęło
przynajmniej 12 miesięcy. Minister Sprawiedliwości, w porozumieniu
z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych, określi, w drodze
rozporządzenia, wzór i zakres informacji, mając na względzie potrzebę
uzyskania przez organ postępowania danych niezbędnych ze względu na cele
procesu, z zachowaniem wymogów ochrony informacji niejawnych, oraz
uwzględniając okresy rozliczeniowe poszczególnych zobowiązań podatkowych i
wyniki prowadzonych postępowań podatkowych (art. 213 § 4, art. 394 § 1a
k.p.k.).
6. Pozostałe zmiany
Art. 275 i art. 275a k.p.k.
W przepisie art. 275a k.p.k. dostosowano do nomenklatury środka karnego
określenie środka zapobiegawczego polegającego na nakazaniu oskarżonemu
okresowego opuszczenia lokalu mieszkalnego zajmowanego wspólnie
z pokrzywdzonym. Ponadto wypełniono lukę w regulacji art. 275 § 2 k.p.k.,
obejmując obowiązkiem wynikającym z dozoru również zakaz zbliżania się do
określonych osób na wskazaną odległość.
Art. 324a k.p.k.
94
Dodawany art. 324a § 1 k.p.k. jest przepisem, który – obok art. 199b k.k.w. –
zastępuje w zakresie proceduralnym uchylony art. 93 k.k. Przepis ten
wprowadzał warunek formalny, aby przed wydaniem orzeczenia w przedmiocie
środka zabezpieczającego wysłuchać biegłych wskazanych w tym przepisie.
Warunek ten, mający charakter procesowy, został umieszczony
w art. 324a k.p.k. w odniesieniu do postępowania karnego oraz w art. 199b
k.k.w. w odniesieniu do postępowania wykonawczego.
Natomiast art. 324a § 2 k.p.k. wprowadza wyjątek od obowiązku wysłuchania
biegłych psychiatrów przed orzeczeniem wobec osoby uzależnionej terapii lub
terapii uzależnień, o ile osoba ta wyraża zgodę na taki pobyt. W tym wypadku
projektodawca uznał, że nie jest celowe przedłużanie procedury karnej.
Orzeczenie biegłych dotyczyłoby przede wszystkim celowości umieszczenia
w zakładzie skazanego, który jest negatywnie nastawiony do leczenia. Zgoda
osoby uzależnionej na leczenie odwykowe sprawia, że nie wydaje się celowe
powoływanie biegłych. Należy podkreślić, że podstawy do umieszczenia
w zakładzie muszą wynikać w sposób oczywisty z posiadanych przez sąd
dowodów.
VII. Zamiana kary pozbawienia wolności na kary o charakterze wolnościowym
W projektowanych art. 14 i art. 15, które mają charakter przepisów przejściowych,
przewidziano możliwość zamiany kary pozbawienia wolności na kary o charakterze
wolnościowym. Projektowane przepisy stanowią uzupełnienie zmian przewidzianych
w Kodeksie karnym i wpisują się w podstawowy cel nowelizacji tego Kodeksu, jakim
jest zmiana struktury orzekanych i wykonywanych kar oraz przyznanie priorytetu
karom wolnościowym.
Możliwość zamiany kar przewidziano:
1) w sprawach zakończonych prawomocnym wyrokiem przed dniem wejścia w życie
ustawy, w których orzeczono karę pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania i nie zarządzono wykonania tej kary (projektowany
art. 14);
2) w sprawach, w których przed dniem wejścia w życie ustawy wydano, na podstawie
art. 75 § 2 Kodeksu karnego, prawomocne orzeczenie o zarządzeniu wykonania
warunkowo zawieszonej kary pozbawienia
wolności w wymiarze
nieprzekraczającym roku (projektowany art. 15).
95
Rozwiązanie przewidziane w projektowanym art. 14 ust. 1 zmierza do ograniczenia
nadreprezentacji kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania w strukturze wykonywanych kar. Jak wskazano już wcześniej, kara ta
najczęściej orzekana jest w postaci czystej probacji, czyli wyłącznie z zagrożeniem, że
w przypadku kolejnego naruszenia porządku prawnego (w zależności od stopnia tego
naruszenia) nastąpi zarządzenie wykonania kary pozbawienia wolności. Tego rodzaju
kary mają charakter nieefektywny i nie powstrzymują skazanych przed kolejnymi
konfliktami z prawem.
Z tego względu w art. 14 ust. 1 przewidziano, że w sprawach zakończonych
prawomocnym wyrokiem przed dniem wejścia w życie ustawy, w których orzeczono
karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania i nie
zarządzono wykonania tej kary, sąd, na wniosek skazanego, będzie mógł zamienić karę
pozbawienia wolności na grzywnę albo karę ograniczenia wolności w formie
obowiązku wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne.
Wybór rodzaju kary, na jaką będzie zamieniana kara pozbawienia wolności, będzie
uzależniony od tego, czy dochody skazanego, jego stosunki majątkowe lub możliwości
zarobkowe będą uzasadniały przekonanie, że skazany będzie mógł uiścić grzywnę, czy
też że skazany grzywny nie uiści.
W omawianym przepisie uregulowano także kwestie związane ze sposobem zamiany
kary pozbawienia wolności na grzywnę albo karę ograniczenia wolności w formie
obowiązku wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne, a także
maksymalny wymiar kar wolnościowych, które będą wykonywane po zamianie.
W projektowanym art. 14 ust. 2 przewidziano mechanizm „premiowania” tych
skazanych, którzy zdecydują się na złożenie wniosku o zamianę nieefektywnej kary
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na realnie
i efektywnie wykonywaną karę wolnościową.
Wobec takich skazanych przewidziano, że zatarcie skazania nastąpi z mocy prawa już
z upływem 6 miesięcy od uiszczenia grzywny albo wykonania kary ograniczenia
wolności.
Zamiana kary pozbawienia wolności na jedną z kar wolnościowych nie będzie zwalniać
skazanego od wykonania nałożonych na niego obowiązków lub orzeczonych środków
karnych. W takich wypadkach zatarcie skazania następować będzie z chwilą wykonania
nałożonego na skazanego obowiązku lub orzeczonego środka karnego.
96
W projektowanym art. 14 ust. 4 przewidziano rozwiązanie obligujące sąd do uchylenia
zamiany kary pozbawienia wolności na karę wolnościową i zarządzenia wykonania
kary pozbawienia wolności, jeżeli skazany będzie nadużywał udzielonego mu zaufania
poprzez uchylanie się od uiszczenia grzywny, wykonywania kary ograniczenia
wolności, wykonania nałożonych na niego obowiązków lub orzeczonych środków
karnych.
Możliwość zamiany kary pozbawienia wolności na jedną z kar wolnościowych została
wyłączona w sytuacji, gdy kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania została orzeczona na podstawie art. 60 § 5 k.k. lub w trybie art. 343 k.p.k.,
ponieważ w tych sytuacjach skazany skorzystał już z dobrodziejstw wynikających
z nadzwyczajnego złagodzenia kary lub uwzględnienia wniosku o wydanie wyroku
skazującego bez przeprowadzania rozprawy.
W projektowanym art. 15 ust. 1, także na wniosek skazanego, przewidziano możliwość
zamiany kary pozbawienia wolności na karę ograniczenia wolności w formie
obowiązku wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne, przy
czym chodzi tu o sprawy, w których przed dniem wejścia w życie ustawy wydano, na
podstawie art. 75 § 2 k.k., prawomocne orzeczenie o zarządzeniu wykonania
warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności w wymiarze nieprzekraczającym
roku.
Projektowany przepis będzie mógł zatem znaleźć zastosowanie wobec sprawców
czynów zabronionych, za które wymierzono stosunkowo krótkie kary pozbawienia
wolności, dając możliwość zmiany struktury osadzonych w zakładach karnych,
z których – jak wskazywano powyżej – niemal połowa przebywa tam ze względu na
zarządzenie wykonania kary pozbawienia wolności wcześniej zawieszonej.
W kolejnych jednostkach redakcyjnych projektowanego art. 15, podobnie jak
w omówionym wyżej projektowanym art. 14, określono termin zatarcia skazania w
razie zamiany kary pozbawienia wolności na karę ograniczenia wolności (ust. 1),
wyłączono możliwość zatarcia skazania przed wykonaniem przez skazanego
nałożonych na niego obowiązków lub orzeczonych środków karnych (ust. 2) oraz
wskazano konsekwencje uchylania się przez skazanego od wykonywania kary
ograniczenia wolności, wykonywania nałożonych na niego obowiązków lub
orzeczonych środków karnych (ust. 3).

97