Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw

Niezrozumiałe i nieprawidłowe z punktu widzenia obliczania terminów jest też
zawarte w art. 80 § 5 k.k.w. wskazanie, wedle którego jeżeli wobec tej samej
osoby wykonuje się kilka kar skutkujących pozbawieniem wolności, dzień
zakończenia wykonania poprzedniej kary jest dniem rozpoczęcia wykonywania
kolejnej. Za zupełnie irracjonalne trzeba bowiem uznać to, że w jednym dniu
(będącym dniem zakończenia wykonania poprzedniej kary i dniem rozpoczęcia
wykonywania kolejnej) odbywa się jednocześnie dwie kary – poprzednią
i kolejną. W skrajnych wypadkach (np. kara porządkowa lub zastępcza jednego
dnia pozbawienia wolności) kolejna kara będzie całkowicie pochłonięta przez
karę poprzedzającą.
Dlatego też proponuje się zmianę treści art. 80 § 4 i 5 k.k.w. przez
wprowadzenie jednoznacznej i niesprawiającej trudności interpretacyjnych
reguły (zgodnej z art. 63 § 1 k.k.), że dzień, w którym wykonywanie kary
zostało rozpoczęte, z jakiejkolwiek przyczyny przerwane, ponownie podjęte lub
zakończone, zaokrągla się do pełnego dnia. Po wtóre przesądzić należało,
zgodnie z zasadami obliczania terminów, że jeżeli wobec tej samej osoby
wykonuje się kilka kar skutkujących pozbawieniem wolności, dniem
rozpoczęcia wykonywania kolejnej kary jest dzień następujący po dniu
zakończenia wykonania poprzedniej kary. Regulację tę uzupełniono dla
porządku o zastrzeżenie, wedle którego w dniu zakończenia wykonania
poprzedniej kary skazanego nie zwalnia się z zakładu karnego lub aresztu
śledczego – co jest oczywiste, zgodne z zasadami zaokrąglania kar izolacyjnych
i w żadnym zakresie nie uszczupla praw osadzonego.
c) kary dyscyplinarne
Nowelizacja art. 143 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego poprzez wykreślenie
z katalogu kar dyscyplinarnych pkt 7, tj. kary obniżenia przypadającej
skazanemu części wynagrodzenia za pracę nie więcej niż o 25%, na okres do 3
miesięcy, jest podyktowana tym, iż kara ta w praktyce nie jest stosowana.
Zmiana w art. 222 § 2 pkt 3 Kodeksu karnego wykonawczego spowodowana jest
koniecznością dostosowania tego przepisu do art. 143 § 1 pkt 4 Kodeksu
karnego wykonawczego. Oba wspomniane przepisy dotyczą kary dyscyplinarnej
w postaci pozbawienia możliwości otrzymywania paczek, jednak różnicują
czasookres ich stosowania. Z tego względu, zaproponowano, aby art. 222 § 2
53
pkt 3 Kodeksu karnego wykonawczego był analogiczny do art. 143 § 1 pkt 4
Kodeksu karnego wykonawczego, co umożliwi jego praktyczne stosowanie
wobec tymczasowo aresztowanych.
d) widzenie z osobą najbliższą
Propozycja zmiany art. 217 § 1a Kodeksu karnego wykonawczego ma charakter
porządkujący. Używane dotychczas w Kodeksie karnym wykonawczym
i budzące wątpliwości sformułowanie „osoby należące do kręgu osób
najbliższych” zastąpiono definiowanym przez art. 115 § 11 Kodeksu karnego
sformułowaniem „osoba najbliższa”.
e) udział stron w postępowaniu przed sądem
W toku analiz dotyczących funkcjonowania praktyki orzeczniczej pojawiły się
wątpliwości co do konieczności dążenia do wysłuchania skazanego lub jego
obrońcy na posiedzeniu wyznaczonym w trybie art. 178 k.k.w. w wypadkach,
gdy zachodzą przesłanki zarządzenia wykonania kary określone w art. 75 § 1 lub
3 k.k. Uznać w tym kontekście wypada, że zagrożona jest przez to realizacja
standardu konstytucyjnego określonego w art. 42 ust. 2 ustawy zasadniczej,
wedle którego każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma
prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Dodatkowo utwierdza
w przekonaniu co do zasadności tej konstatacji spostrzeżenie, że przesłanki
określone w art. 75 § 1 lub 3 k.k. dotyczą zarówno obligatoryjnego, jak
i fakultatywnego zarządzenia wykonania kary. W związku z powyższym
w projektowanym art. 178 § 2 k.k.w. wyeliminowano wyłączenie zawarte in fine
w treści obecnie obowiązującego przepisu.
f) ograniczenie wykonywania kar zastępczych
Niejednokrotnie skazani na zastępczą karę pozbawienia wolności za
nieuiszczoną grzywnę w wyniku odmowy podjęcia bądź niewykonywania prac
społecznie użytecznych w trakcie odbywania kary zastępczej z różnych
przyczyn zdecydują się jednak wykonać karę grzywny w formie pracy.
Z formalnego punktu widzenia obecnie możliwe jest procedowanie przez sąd
w trybie ogólnej podstawy reformacji decyzji z art. 24 § 1 k.k.w., uchylające
postanowienie o zarządzeniu wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności.
W praktyce jednak sądy bardzo rzadko korzystają z tej możliwości, poza tym
przepis ten statuuje szerokie ramy uznaniowości w tym względzie. Dążyć
54
natomiast należy przede wszystkim do zastępczego wykonywania kary grzywny
w postaci pracy społecznie użytecznej, gdyż ma ona walor wychowawczy,
twórczy oraz sposób ten ogranicza populację penitencjarną oraz wydatki
budżetowe w tym zakresie.
Kierując się powyższymi przesłankami, projektodawca wprowadził do Kodeksu
karnego wykonawczego art. 48a, regulujący tę problematykę. Stanowi on
upoważnienie dla sądu do wstrzymania w każdym czasie wykonania zarządzonej
zastępczej kary pozbawienia wolności, jeżeli skazany oświadczy na piśmie, że
podejmie pracę społecznie użyteczną i podda się rygorom z nią związanym.
Wstrzymanie następuje do czasu wykonania pracy społecznie użytecznej lub
złożenia kwoty pieniężnej przypadającej jeszcze do uiszczenia tytułem grzywny.
W razie uchylania się przez skazanego od wykonania pracy społecznie
użytecznej, sąd ponownie zarządza wykonanie zastępczej kary pozbawienia
wolności, stosownie do rozmiarów nieuiszczonej grzywny. Stosowanie art. 48a
k.k.w. zostanie pozostawione ocenie sądu, który powinien w szczególności
rozważyć, czy w świetle dotychczasowej postawy skazanego realne jest
wykonanie przez niego pracy społecznie użytecznej. Projektodawca przewidział
też prawo do udziału w posiedzeniu prokuratora, sądowego kuratora
zawodowego, skazanego oraz jego obrońcy oraz wprowadził zaskarżalność
postanowienia w tym przedmiocie.
Analogiczne względy zadecydowały o propozycji wprowadzenia do Kodeksu
karnego wykonawczego art. 65a. Dotyczy on zastępczej kary pozbawienia
wolności orzeczonej wobec skazanych uchylających się od wykonywania kary
ograniczenia wolności. W celu umożliwienia wykonania kary ograniczenia
wolności przede wszystkim w postaci zasadniczej i zgodnie z zasadą
traktowania izolacyjnej kary zastępczej jako ultima ratio, sąd mógłby w każdym
czasie – jeżeli okoliczności sprawy i warunki skazanego przemawiałyby za tym
– wstrzymać wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności, gdy skazany
oświadczy na piśmie, że podejmie odbywanie kary ograniczenia wolności
i podda się rygorom z nią związanym. W razie ponownego uchylania się
skazanego od wykonania kary ograniczenia wolności sąd zarządza wykonanie
kary zastępczej.
55
Z projektowanym unormowaniem art. 65a bezpośrednio łączy się utrzymanie
odstąpienia od możliwości opcjonalnej zamiany kary ograniczenia wolności na
zastępczą karę grzywny (art. 65a k.k.w.). Chodzi po pierwsze o ułomność takiej
regulacji, przewidującej orzekanie kary zastępczej łagodniejszego rodzaju niż
pierwotnie orzeczona. Po drugie zaś z danych Ministerstwa Sprawiedliwości
wynika, że skutki orzekania i wykonywania kary ograniczenia wolności
w ostatnim dziesięcioleciu nigdy nie miały istotnego negatywnego wpływu na
populację więzienną. W ostatnich latach w liczbie 80–90 tys. osadzonych
jedynie 2–4 tys. skazanych odbywało karę zastępczą pozbawienia wolności
z powodu uchylania się od uiszczenia grzywny lub niewykonania kary
ograniczenia wolności. Nie ma zatem potrzeby zmiany modelu orzekania
zastępczych kar w tym zakresie.
g) system dozoru elektronicznego
Dozór elektroniczny jest stosunkowo nową formą sprawowania nadzoru nad
osobami skazanymi, powstałą w wyniku rozwoju technicznego, jaki nastąpił
w ciągu ostatnich piętnastu lat, w tym rozwoju technologii umożliwiających
zdalne kontrolowanie miejsca pobytu osoby noszącej nadajnik. Do prawa
polskiego forma ta została wprowadzona eksperymentalnie na mocy ustawy
z dnia 7 września 2007 r. o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza
zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego (Dz. U. z 2010 r. Nr 142,
poz. 960, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o SDE”. Ustawa ta, z uwagi na jej
charakter eksperymentalny i nowatorski, została wdrożona do polskiego
porządku prawnego jako ustawa epizodyczna, obowiązująca do 31 sierpnia
2014 r., to jest przez pięć lat. Ponieważ jednak dozór elektroniczny sprawdził się
w praktyce, obowiązywanie ustawy zostało następnie przedłużone
bezterminowo na mocy ustawy z dnia 12 lipca 2013 r. o zmianie ustawy
o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie
dozoru elektronicznego (Dz. U. poz. 915).
System dozoru elektronicznego, zwany dalej „SDE”, rozumiany jako zdalne
kontrolowanie miejsca pobytu skazanych, doskonale sprawdził się w praktyce.
Niewielka liczba naruszeń oznacza, że skazani cenią sobie możliwość
odbywania kary w systemie, który umożliwia im zachowanie więzi z rodziną
i wykonywanie pracy zawodowej, toteż samodzielnie kontrolują swoje
56
zachowania, dostosowując się do wymogów systemu. Należy podkreślić, że
mechanizmy takiej samokontroli mają bardzo pozytywne znaczenie w procesie
resocjalizacji i reintegracji społecznej. Dzięki takiemu systemowi odbywania
kary skazani mają możliwość nieskrępowanego wykonywania pracy zawodowej,
zachowania więzi i relacji społecznych, kontynuowania nauki lub realizacji
swoich obowiązków rodzinnych, tj. opieki nad osobami zależnymi.
System dozoru elektronicznego daje możliwości bardzo zindywidualizowanego
określenia harmonogramu wykonywania kary oraz doboru i określenia
dodatkowych obowiązków nakładanych na skazanego, co pozwala w wysokim
stopniu zindywidualizować harmonogram wykonywania kary i obowiązki
nakładane na skazanego. Oznacza to, że przy wykonywaniu kar w tym systemie
nie dochodzi do negatywnych skutków psychologicznych i społecznych, takich
jakie występują przy wykonywaniu kary pozbawienia wolności w zakładzie
karnym.
Drugim istotnym argumentem przemawiającym za pozytywną oceną SDE są
znaczne korzyści finansowe dla Skarbu Państwa w porównaniu z karą
pozbawienia wolności w zakładzie karnym. Od dnia 1 stycznia 2012 r. do dnia
31 sierpnia 2014 r. wykonywanie tej kary oznacza dla Skarbu Państwa koszt
564,25 zł miesięcznie w wypadku każdego skazanego, podczas gdy średni koszt
odbywania kary pozbawienia wolności w zakładzie karnym wynosi ok. 2500 zł
miesięcznie.
Aktualna maksymalna pojemność systemu SDE wynosi 7500 skazanych,
natomiast od 2015 r. planowane jest zwiększenie ww. pojemności do 10 000 skazanych,
w 2016 r. – do 12 500 skazanych, a w 2017 r. – do 15 000 skazanych. Wg stanu
na dzień 18 lutego 2014 r. systemem SDE objęto łącznie (od dnia 1 września
2009 r., tj. od dnia wdrożenia SDE) 29 039 skazanych, w tym 4 919 skazanych
odbywa karę pozbawienia wolności w SDE, a 24 120 skazanych zakończyło
odbywanie kary w SDE. Dotychczasową sytuację obrazuje poniższy wykres:





57