Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o kredycie konsumenckim oraz o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń

Aby określić prawidłowo poziom maksymalnych kosztów kredytu, należy
zbilansować interesy kredytodawców i kredytobiorców. Zarazem bilans ten musi się zawierać
w interesie społecznym, jako wyrażającym dobro ogółu, a zatem również poszczególne
interesy kredytodawców i kredytobiorców.

Ideologiczną podbudową dla tak rozumianego bilansu interesów mogą być zarówno
aksjologiczne źródła prawne, doktrynalno-laickie, jak i chrześcijańskie.

Proponowane przez wnioskodawców, a zawarte w projektowanym art. 5a ust. 1,
określenie maksymalnej wysokości kosztów zostało dokonane na podstawie przeprowadzonej
przez wnioskodawców szacunkowej analizy wskaźników stosowanych w praktyce przez
odpowiedzialnych kredytodawców oraz kalkulacji ryzyka wiążącego się z udzielaniem
kredytów, w szczególności konsumenckich. Maksymalna wysokość kosztów kredytu musiała
zostać określona na takim poziomie, aby pozwalał on odpowiedzialnym kredytodawcom na
oferowanie kredytu na warunkach zapewniających przynajmniej niezbędną opłacalność
udzielania takiego kredytu, zaś kredytobiorców chronił przed nadmiernymi kosztami kredytu.

W świetle powyższych ustaleń, wnioskodawcy we wprowadzanym w Ustawie nowym
art. 5a, proponują w ust. 1 przyjęcie maksymalnej granicy wszystkich kosztów kredytu, nie
będących odsetkami, na poziomie 5% całkowitej kwoty kredytu + 0,75% całkowitej kwoty
kredytu za każdy tydzień realizacji umowy o kredyt, od momentu, w którym kredytobiorca
otrzymał do swej dyspozycji całkowitą kwotę kredytu, do momentu spłaty całkowitej kwoty
kredytu. Oznacza to, że w skali roku (52 tygodni) maksymalny pułap wszystkich, nie
będących odsetkami, kosztów kredytu, wynosi 44% całkowitej kwoty kredytu. Przy
założeniu, że umowa o kredyt przewiduje odsetki maksymalne – które na dzień opracowania
niniejszego projektu ustawy wynoszą 16% (patrz art. 359 § 21 KC, jest to czterokrotność
stopy lombardowej 4%, obowiązującej od dnia 04 lipca 2013 r.; por. uchwała nr 11/2013
Rady Polityki Pieniężnej z dnia 3 lipca 2013 r. w sprawie stopy referencyjnej, oprocentowania
kredytów refinansowych, oprocentowania lokaty terminowej oraz stopy redyskontowej weksli
w Narodowym Banku Polskim) – suma wszystkich kosztów, które może ponieść

1
Por. choćby Konstytucję RP, która wskazuje na to, że: „ograniczenie wolności działalności
gospodarczej jest dopuszczalne [. .] tylko ze względu na ważny interes publiczny” (art. 22), „nikt nie może być
dyskryminowany w życiu [...] gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny” (art. 32 ust. 2) i „władze publiczne
chronią konsumentów [...]” (art. 76).
2
Por. choćby „Teorię sprawiedliwości” Johna Rawls'a, która mówi, iż każda osoba ma mieć równe
prawo do jak najszerszej podstawowej wolności (w tym prawa do własności prywatnej) możliwej do pogodzenia
z podobną wolnością dla innych, zarazem wskazuje, że nierówności ekonomiczne powinny być tak ułożone, aby
były z największą korzyścią dla najbardziej potrzebujących.
3
Por. n. p. wers z Kpł 19,15: „Nie będziesz stronniczy na korzyść ubogiego, ani nie będziesz miał
względów dla bogatego”.
kredytobiorca, w związku z zaciągnięciem kredytu, będzie wynosić 60% całkowitej kwoty
kredytu.

Autorzy nowelizacji opowiadają się przeciwko rozróżnieniu proporcji naliczania
kosztów w zależności od tego czy dana umowa o kredyt jest umową zawieraną na krótszy
okres czasu (n. p. nieprzekraczający 26 tygodni) czy na dłuższy. W przypadku gdyby przy
umowach krótkoterminowych limit kosztów znajdował się na proporcjonalnie wyższym
poziomie (n. p. 1% całkowitej kwoty udzielonego kredytu / tydzień przez pierwsze 26 tygodni
zamiast 0,75%) wówczas przedstawiciele kredytodawców, celem wzrostu zysków swych
przedsiębiorstw, mogliby doradzać konsumentów zawieranie umów na okresy krótsze miast
na dłuższe, nawet jeśli nie byłoby to korzystne dla konsumenta albo mogliby dążyć do
sztucznego dzielenia kwoty kredytu na kilka krótkoterminowych umów. Wydaje się, iż
wystarczającą „premią” dla kredytodawców jest możliwość nałożenia kosztów w wysokości
5% całkowitej kwoty udzielonego kredytu konsumenckiego (ust 1. pkt a proponowanego
przepisu), niezależnie od okresu trwania umowy o kredyt.

11. Wadliwa propozycja Komitetu Stabilności Finansowej.

Po tzw. „aferze Amber Gold” wzmożone działania, mające na celu uszczelnianie rynku
finansowego, podjął Komitet Stabilności Finansowej, działający na podstawie ustawy z dnia 7
listopada 2008 r. o Komitecie Stabilności Finansowej (Dz. U. 2008 r. Nr 209, poz. 1317).
Jednym ze zdiagnozowanych przez Komitet Stabilności Finansowej obszarów wymagających
poprawy jest brak przepisu faktycznie ograniczającego lichwę. Pomimo, iż ze względu na
postępujący kryzys gospodarczy i rosnące zadłużenie polskiego społeczeństwa jest to kwestia
nie cierpiąca zwłoki, Komitet Stabilności Finansowej do dnia dzisiejszego nie wypracował
jednoznacznego, precyzyjnego stanowiska, oprócz opowiedzenia się za ustaleniem
maksymalnego limitu kosztów ponoszonych przez konsumenta w związku z zawarciem
umowy o kredyt konsumencki. Jako jeden z rozważanych pomysłów Komitet Stabilności
Finansowej zasugerował oparcie limitu kosztów na tzw. Rzeczywistej Rocznej Stopie
Oprocentowania (RRSO). Jest to jednak pomysł nietrafiony z tego względu, że
proporcjonalnie do zmian RRSO i wartości różnic między odsetkami a pozostałymi kosztami,
i całkowity koszt kredytu byłyby płynne, uzależnione od poziomu stopy lombardowej
ustalanego przez Radę Polityki Pieniężnej Narodowego Banku Polskiego (np. każde
obniżenie stopy lombardowej o jeden punkt procentowy powodowałoby automatyczne
obniżenie limitu odsetek maksymalnych o cztery punkty procentowe). W praktyce
oznaczałoby to, że przy każdej zmianie stopy lombardowej zmieniałby się maksymalny limit
pozostałych kosztów kredytu konsumenckiego (już w samym pierwszym półroczu 2013 roku
stopa lombardowa spadła o 1,5%, co ograniczałoby pułap wszystkich opłat o 6%, ze względu
na obniżenie pułapu odsetek maksymalnych, jeśli miałby być oparty na RRSO). Taka sytuacja
rodziłaby stan niepewności zarówno u konsumentów, mogących mieć wątpliwości co do tego,
jaki limit kosztów w danym momencie jest dozwolony, jak i u instytucji finansowych przy
próbach szacowania ryzyka operacyjnego. W przypadkach granicznych, których wcale może
nie być mało, każda kolejna zmiana wymagałaby zmiany nie tylko wysokości, ale i
bezwzględnej proporcji kosztów w samej umowie o kredyt, a zatem i zmiany samej umowy.
Takie masowe aneksowanie umów mogłoby stać się prawdziwym problemem dla instytucji
parabankowych, jak i byłoby niewygodne dla kredytobiorców. Tak więc takie rozwiązanie
(oparcie kosztów kredytu na RRSO) powinno być ocenione negatywnie w kontekście
legislacyjnej zasady pewności prawa.

Dlatego też projektodawcy niniejszej nowelizacji, zaproponowali ustalenie stałych
wartości liczbowych w samym przepisie (5% i 0,75%), przy wyraźnym wskazaniu, że same
koszty kredytu konsumenckiego nie obejmują odsetek od kredytu. Takie rozwiązanie nie
implikuje powstania powyższych mankamentów i spełnia wymogi jasności i przejrzystości
regulacji.

12. Przykładowe dane liczbowe.

Praktyczne skutki nowelizacji pokazuje poniższa tabelka. Są w niej zestawione dane
liczbowe udostępnione na stronie internetowej przedsiębiorstwa „P”, jednej z największych i
najbardziej rozpoznawanych instytucji parabankowych, wskazujące całkowitą kwotę rat do
zapłaty przy kredycie z obsługą domową przy aktualnej regulacji prawnej, a także dane
wskazujące całkowitą kwotę rat do zapłaty uwzględniające mający być wprowadzonym
nowelą przepis.

Założenia: ● naliczane są odsetki maksymalne, które na dzień opracowania
niniejszego projektu ustawy wynoszą 16%; ● pozostałe koszty kredytu są ustalone na
maksymalnym poziomie według propozycji niniejszej nowelizacji; ● kwota kredytu to 1.000
zł; ● czas obowiązywania umowy o kredyt wynosi odpowiednio 30, 45 i 60 tygodni; ● rok ma
52 tygodni.
Kwota kredytu [zł]
1.000
1.000
1.000
Czas obowiązywania umowy (tygodnie)
30
45
60
Całkowita suma rat do zapłaty według przedsiębiorstwa 1.710,31 1.884,12 1.963,53
„P” (A) [zł]
Możliwa całkowita suma rat do zapłaty po nowelizacji (B) 1.367,30 1.525,95 1.684,60
[zł]
[#]
[##]
[###]

Zysk kredytobiorcy: kwotowo (A – B) [zł]
343,01
358,17
278,93
20,05%
19,00%
14,20%
oraz procentowo (1 – B/A)
[#] Obliczenie: 1.000 zł [kwota kredytu] + 30/52 * 0,16 * 1.000 zł [odsetki maksymalne] +
0,05 * 1.000 zł [pierwszy składnik limitu kosztów maksymalnych] + 30 * 0,0075 * 1.000 zł
[drugi składnik limitu kosztów maksymalnych].
[##] Obliczenie: 1.000 zł [kwota kredytu] + 45/52 * 0,16 * 1.000 zł [odsetki maksymalne] +
0,05 * 1.000 zł [pierwszy składnik limitu kosztów maksymalnych] + 45 * 0,0075 * 1.000 zł
[drugi składnik limitu kosztów maksymalnych].
[###] Obliczenie: 1.000 zł [kwota kredytu] + 60/52 * 0,16 * 1.000 zł [odsetki maksymalne]
+ 0,05 * 1.000 zł [pierwszy składnik limitu kosztów maksymalnych] + 60 * 0,0075 * 1.000
zł [drugi składnik limitu kosztów maksymalnych].


Różnica między stanem przed wprowadzeniem przepisu a stanem po jego
wprowadzeniu z jednej strony pozwoli w sposób realny odczuć kredytobiorcom zmniejszenie
obciążeń związanych z kredytem, z drugiej strony zaś wciąż pozwala kredytodawcom osiągać
zysk na umiarkowanym poziomie. Albowiem celem niniejszej nowelizacji jest przede
wszystkim ochrona kredytobiorców poprzez ucięcie możliwości naliczania nadmiernie
wysokich kosztów kredytów, a nie kosztów zwiększonych proporcjonalnie ze względu na
wyższe ryzyko kredytowe danej grupy klientów.

13. Maksymalny limit kosztów (art. 5a ust. 1).

Głównym przepisem wprowadzanym do Ustawy niniejszą nowelizacją jest przepis art.
5a. Jest umieszczany w rozdziale 1 Ustawy p. n. „Przepisy ogólne”, zaraz po ustawowym
słowniczku (art. 5). Określa on maksymalny pułap „łącznej kwoty wszystkich kosztów” po
stronie kredytobiorcy.

Pojęcie „łącznej kwoty wszystkich kosztów”, wskazane w proponowanym art. 5a, nie
jest tożsame z pojęciem całkowitego kosztu kredytu, o którym mowa w art. 5 pkt 6 Ustawy.
W obręb „łącznej kwoty wszystkich kosztów” nie wchodzą odsetki od uzyskanego kredytu
(por. art. 5 pkt 6 ppkt a Ustawy; brak wyraźnego wyłączenia odsetek był jednym z
mankamentów legislacyjnych poprzedniej regulacji), ale mogą wchodzić koszty opłat
notarialnych ponoszonych przez konsumenta (por. tiret w art. 5 pkt 6 Ustawy). Zarazem
zawieranie się w „łącznej kwocie wszystkich kosztów” opłat, prowizji, podatków i marż nie
jest uzależnione od tego, czy są one znane kredytodawcy (por. art. 5 pkt 6 ppkt a Ustawy). Co
więcej, „łączna kwota wszystkich kosztów” w rozumieniu art. 5a ust. 1, może się różnić od
całkowitego kosztu kredytu, bowiem może być zindywidualizowana wobec poszczególnego
klienta (n. p. dany klient ma możliwość składania oświadczeń woli za pomocą internetu, a
inny nie; pułap kosztów może uwzględniać te różnice, o ile dane koszty są związane z umową
o kredyt i ich poniesienie jest niezbędne do uzyskania kredytu).

Jak wyraźnie przepis wskazuje, maksymalny pułap kosztów dotyczy zarówno kosztów
wynikających z wszelkiego typu opłat uiszczanych na rzecz kredytodawcy, jak i takich, które
uiszczane są na rzecz innych podmiotów (związanych z czynnościami podmiotów
zewnętrznych, n. p. z ustanowieniem hipoteki, ubezpieczeniem kredytu). Takie rozwiązanie
ma na celu uniemożliwiać kredytodawcom omijanie przepisu poprzez wymóg uiszczania
opłat na rzecz podmiotów gospodarczo stowarzyszonych, będących n. p. podmiotami
zależnymi od kredytodawcy lub dzielącymi się z kredytodawcą zyskami. Praktyka omijania w
różnoraki sposób górnego pułapu kosztów, określonego na podstawie art. 7a uprzedniej
ustawy o kredycie konsumenckim była szeroko rozpowszechniona. Zarazem może to
motywować kredytodawców do nie stawiania dodatkowych warunków, które rodziłyby
koszty po stronie kredytobiorcy, bowiem takie koszty będą wliczane do maksymalnego
pułapu kosztów, a zatem potencjalnie będą obniżały zysk kredytodawcy. Przykład: jeśli
kredytodawca zażąda, by przy składaniu pełnomocnictwa do składania oświadczeń woli w
imieniu kredytobiorcy, było przedkładane poświadczenie notarialne podpisu kredytobiorcy, to
koszt sporządzenia takiego poświadczenia będzie wchodził w skład łącznej kwoty kosztów, o
której mowa w art. 5a ust. 1; oznacza to, że wysokość opłat, które kredytodawca może
zastrzec do pobrania dla siebie, a które będą składały się na jego przychód, będzie musiała
być umniejszona o opłaty związane ze sporządzeniem notarialnego poświadczenia, albowiem
całość kosztów będzie musiała mieścić się w ramach ustalonego przez przepis maksymalnego
pułapu.

Przepis art. 5a ust. 1 wyznacza nienaruszalny górny pułap kosztów, którego
skalkulowanie i naruszenie obciąża kredytodawcę. Po stronie kredytodawcy istnieją ryzyka
powstania kosztów, których nie mógł on przewidzieć w momencie zawierania umowy o
kredyt, n. p. w przypadku kredytów denominowanych, wynikające ze zmiany kursów walut.
Odnośnie zmian kursów walut, należy wskazać, iż niekorzystne dla konsumenta zmiany na
rynku walut mogą uczynić kredyt bardzo „drogim”, gdy tymczasem celem art. 5a ust. 1 jest
zapobieganie nadmiernemu zadłużeniu konsumenta. Co więcej, koszty wynikające z
korzystnej dla kredytodawcy zmiany kursu waluty, stanowią jego dochód, tak więc objęcie
kosztów zmiany kursów walut ustawowym limitem jest tym bardziej uzasadnione.