Rządowy projekt ustawy o cudzoziemcach

będzie mógł być – w razie konieczności – przedłużony do jednego roku, jeżeli
cudzoziemiec jest obowiązany do osobistego stawiennictwa przed polskim organem
władzy publicznej lub jego obecności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wymaga
interes Rzeczypospolitej Polskiej lub wyjątkowa sytuacja osobista cudzoziemca,
wynikająca w szczególności z długości pobytu cudzoziemca na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, z łączących cudzoziemca więzi o charakterze rodzinnym
i społecznym lub potrzeby kontynuowania nauki przez małoletnie dziecko
cudzoziemca.
Termin określony w decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu będzie można
przedłużyć na wniosek cudzoziemca także po wydaniu mu decyzji o zobowiązaniu
cudzoziemca do powrotu. Przedłużenia tego terminu będzie dokonywał organ, który
wydał decyzję o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu, i będzie to mogło nastąpić
jednorazowo, przy czym łączny okres na wykonanie decyzji o zobowiązaniu do
powrotu nie może być dłuższy niż jeden rok. W decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca
do powrotu nie będzie określany termin dobrowolnego powrotu cudzoziemca
w przypadku:
1) istnienia wysokiego prawdopodobieństwa ucieczki cudzoziemca,
2) gdy dalszy pobyt cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej może
stanowić zagrożenie obronności lub bezpieczeństwa państwa lub ochrony
bezpieczeństwa i porządku publicznego.
Organ Straży Granicznej, uprawniony do wydania decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca
do powrotu, wyznaczając termin dobrowolnego opuszczenia przez cudzoziemca
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, będzie uwzględniał w szczególności takie
przesłanki jak: dobro dziecka, życie rodzinne cudzoziemca oraz stan jego zdrowia.
Stosownie do art. 14 dyrektywy Parlamentu i Rady 2008/115/WE w okresie przed
upływem terminu dobrowolnego powrotu, wyznaczonego w decyzji o zobowiązaniu
cudzoziemca do powrotu, cudzoziemcowi, zgodnie z obowiązującym porządkiem
prawnym, zapewnia się dostęp do opieki medycznej oraz, w przypadku małoletnich
cudzoziemców, dostęp do edukacji.
Cudzoziemcom znajdującym się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego udzielane są
świadczenia opieki zdrowotnej w postaci medycznych czynności ratunkowych.
Udzielają ich w warunkach pozaszpitalnych zespoły ratownictwa medycznego na
podstawie ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym
50

(Dz. U. Nr 191, poz. 1410, z późn. zm.). Dodatkowo należy wskazać, iż zgodnie
z art. 15 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112,
poz. 654, z późn. zm.) podmiot leczniczy nie może odmówić udzielenia świadczenia
zdrowotnego osobie, która potrzebuje natychmiastowego udzielenia takiego
świadczenia ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia, natomiast art. 30 ustawy
z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2011 r. Nr 277,
poz. 1634, z późn. zm.) nakłada na lekarzy obowiązek udzielania pomocy lekarskiej
w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować
niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju
zdrowia oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki.
Zgodnie z art. 70 ust. 1 Konstytucji RP, każdy ma prawo do nauki. Należy wskazać, iż
użyte w art. 70 sformułowanie „każdy” oznacza także cudzoziemca, znajdującego się na
terytorium RP. Zgodnie z art. 94a ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie
oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) prawo do korzystania
z przedszkoli przysługuje wszystkim dzieciom w wieku 3–6 lat, także tym, które nie
posiadają polskiego obywatelstwa. Analogicznie jak w przypadku przedszkoli, prawo
do bezpłatnego korzystania z nauki na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum
przysługuje każdemu dziecku – cudzoziemcowi, który znajduje się na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, niezależnie od tego, czy przebywa legalnie, czy też nie.
Dodatkowo należy wskazać, iż rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia
1 kwietnia 2010 r. w sprawie przyjmowania osób niebędących obywatelami polskimi do
publicznych przedszkoli, szkół, zakładów kształcenia nauczycieli i placówek oraz
organizacji dodatkowej nauki języka polskiego, dodatkowych zajęć wyrównawczych
oraz nauki języka i kultury kraju pochodzenia (Dz. U. Nr 57, poz. 361) określa warunki
i tryb przyjmowania dzieci cudzoziemców do szkół publicznych.
Pobyt cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przed upływem terminu
dobrowolnego powrotu określonego w decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do
powrotu lub w decyzji o przedłużeniu terminu dobrowolnego powrotu nie będzie
uprawniał go do wystąpienia o zezwolenie pobytowe. Okresu tego nie będzie się
również zaliczało do pobytu uprawniającego do uzyskania zezwolenia na pobyt
rezydenta długoterminowego UE. Nowym rozwiązaniem jest przyjęcie, że w przypadku
gdy cudzoziemiec niezgodnie z przepisami przekroczy granicę, a następnie nie uzyska
zezwolenia lub prawa do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, wówczas
51

decyzja o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu będzie wydawana na standardowym
formularzu. Wprowadzono również regulację, zgodnie z którą w decyzji
o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu będzie się orzekało o zakazie ponownego
wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej i innych państw obszaru Schengen oraz będzie się określało okres tego zakazu.
Okres ten będzie określany indywidualnie w decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do
powrotu i będzie wynosił od 6 miesięcy do 5 lat, w granicach określonych odrębnie dla
poszczególnych grup przesłanek wydania decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do
powrotu. Zakaz ponownego wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i innych
państw obszaru Schengen będzie się przy tym orzekało w przypadku wydania decyzji
o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu, w której nie określono terminu
dobrowolnego powrotu, albo w której określono ten termin – na wypadek, jeżeli
cudzoziemiec w tym terminie nie opuści terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub
przekroczy lub będzie usiłował przekroczyć granicę niezgodnie z przepisami.
Projektowane regulacje przewidują również, że organ wydający decyzję o zobowiązaniu
do powrotu będzie mógł na wniosek cudzoziemca cofnąć zakaz ponownego wjazdu na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
i innych państw obszaru Schengen.
W projekcie przewidziano przesłanki udzielania cudzoziemcom pomocy
w dobrowolnym powrocie, która obejmować będzie pokrycie kosztów związanych
z powrotem cudzoziemca. Wprowadzono też nową regulację, na podstawie której,
w przypadku gdy cudzoziemiec nie posiada dokumentu podróży, Komendant Główny
Straży Granicznej będzie mógł złożyć do właściwego przedstawicielstwa
dyplomatycznego lub urzędu konsularnego państwa pochodzenia cudzoziemca lub
właściwego organu kraju pochodzenia cudzoziemca wniosek o wydanie takiego
dokumentu. Wprowadzenie takich uregulowań ma na celu skrócenie procedury
wykonania decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu, w przypadku gdy
cudzoziemiec nie posiada dokumentu podróży.
Projekt reguluje przypadki wydania decyzji w sprawie kosztów związanych
z wydaniem i wykonaniem decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu. Decyzja
będzie wydawana przez organ Straży Granicznej właściwy w sprawie przymusowego
wykonania decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu. Wskazanie organu Straży
Granicznej jako organu uprawnionego do wydawania decyzji o kosztach związanych
52

z wydaniem i wykonaniem decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu wynika
z tego, że organy Straży Granicznej są jako jedyne uprawnione do wydania takiej
decyzji. W obowiązującym porządku prawnym organem właściwym do orzekania
o wysokości kosztów wydalenia jest wojewoda, który wydał decyzję o wydaleniu.
Nowością są przepisy regulujące udział przedstawicieli organizacji pozarządowej
zajmującej się udzielaniem pomocy cudzoziemcom w działaniach związanych
z doprowadzeniem cudzoziemca do granicy albo do portu lotniczego lub morskiego
państwa, do którego zostaje doprowadzony, podejmowanych w związku
z przymusowym wykonaniem decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu.
Przedstawiciele organizacji pozarządowych będą obecni w przedmiotowych działaniach
jako obserwatorzy i będą mieli prawo do:
1) obserwowania
przebiegu wszystkich czynności podejmowanych wobec
cudzoziemców od rozpoczęcia do zakończenia doprowadzenia, w celu
potwierdzenia poszanowania jego godności i praw człowieka w toku tych
czynności;
2) porozumiewania się z doprowadzanym cudzoziemcem, o ile nie będzie to zakłócało
czynności związanych z doprowadzeniem.
Projektowane przepisy regulują też obowiązki przedstawicieli organizacji
pozarządowych obecnych podczas doprowadzenia. Będą oni obowiązani do:
1) przestrzegania zasad obowiązujących podczas doprowadzenia;
2) wykonywania poleceń funkcjonariuszy Straży Granicznej w przypadku wystąpienia
zagrożenia, a w szczególności zamachu na doprowadzających funkcjonariuszy,
w celu odbicia cudzoziemca lub w razie podjęcia przez niego próby ucieczki.
Wprowadzenie przedmiotowych regulacji ma na celu umożliwienie przedstawicielom
organizacji pozarządowych, do których statutowych zadań należy działalność na rzecz
cudzoziemców, monitorowania działań związanych z przymusowym wykonaniem
decyzji o zobowiązaniu do powrotu.
W rozdziale dotyczącym zgody na pobyt tolerowany oraz zgody na pobyt ze względów
humanitarnych uregulowane zostały przesłanki udzielania cudzoziemcom zgody na
pobyt tolerowany oraz zgody na pobyt ze względów humanitarnych na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej. Instytucja zgody na pobyt tolerowany była dotychczas
uregulowana w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony
na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, natomiast całkiem nową instytucją prawną
53

będzie zgoda na pobyt ze względów humanitarnych. W związku z planowanym
kompleksowym uregulowaniem powrotów cudzoziemców w ustawie o cudzoziemcach,
zasadne jest przeniesienie i modyfikacja tych regulacji w ustawie o cudzoziemcach.
Projekt przewiduje zmiany w zakresie udzielania cudzoziemcom zgody na pobyt
tolerowany w stosunku do dotychczasowych regulacji. Rozdzielono obecnie
obowiązujące przesłanki udzielania cudzoziemcom zgody na pobyt tolerowany na trzy
osobne formy:
1) zgoda na pobyt ze względów humanitarnych,
2) dwa nowe rodzaje zezwoleń na pobyt czasowy oraz
3) dotychczasową zgodę na pobyt tolerowany.
Celem takiego zabiegu było przede wszystkim rozdzielenie instytucji stanowiącej
ochronę przed wydaleniem, uregulowanej dotychczas w art. 97 ust. 1 pkt 1 ustawy
o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, od
przesłanki niewykonalności zobowiązania do powrotu, czyli instytucji związanej
z procedurą powrotową, uregulowanej w art. 97 ust. 1 pkt 2 ww. ustawy.
Cudzoziemcowi będzie udzielać się zgody na pobyt ze względów humanitarnych, jeżeli
zobowiązanie go do powrotu:
1) może nastąpić jedynie do państwa, w którym, w rozumieniu Konwencji o ochronie
praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada
1950 r.:
a) zagrożone byłoby jego prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego
lub
b) mógłby zostać poddany torturom albo nieludzkiemu lub poniżającemu
traktowaniu albo karaniu, lub
c) mógłby być zmuszony do pracy, lub
d) mógłby być pozbawiony prawa do rzetelnego procesu sądowego albo być
ukarany bez podstawy prawnej, lub
2) naruszałoby prawo do życia rodzinnego w rozumieniu przepisów Konwencji
o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia
4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, z późn. zm.), lub
3) naruszałoby prawa dziecka, określone w Konwencji o prawach dziecka, przyjętej
przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r.
54