Rządowy projekt ustawy o cudzoziemcach

cudzoziemca oraz dokumentu potwierdzającego posiadanie zgody na pobyt tolerowany
o nazwie „zgoda na pobyt tolerowany”.
Projekt uwzględnia przede wszystkim przepisy rozporządzenia Rady (WE)
nr 1030/2002 z dnia 13 czerwca 2002 r. ustanawiającego jednolity wzór dokumentów
pobytowych dla obywateli państw trzecich (Dz. Urz. UE L 157 z 15.06.2002, str. 1–7)
oraz wprowadza obowiązek zamieszczania danych biometrycznych w kartach pobytu
oraz w dokumencie potwierdzającym posiadanie zgody na pobyt tolerowany o nazwie
„zgoda na pobyt tolerowany”, w tym odcisków linii papilarnych, w celu pełnego
uwzględnienia rozporządzenia. Przewiduje się konieczność wprowadzenia nowych
instytucji, które są niezbędne do wzmocnienia kontroli ze strony państwa nad
wydawanymi dokumentami. Wskazano, które dane mogą być zakodowane
w dokumencie. Rozróżniono także procedurę wymiany dokumentów wydawanych
cudzoziemcom od procedury wydawania nowych dokumentów (wymiana dokumentu
powinna następować w przypadku zmiany danych w nim zamieszczanych, zmiany
wyglądu cudzoziemca, utraty lub uszkodzenia dokumentu).
Za konieczne uznano określenie trybu zgłaszania utraty lub uszkodzenia posiadanego
przez cudzoziemca dokumentu. Zawiadomienie o utracie lub uszkodzeniu dokumentu
powinno być składane na specjalnym formularzu, określonym w rozporządzeniu
ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Wprowadzono również obowiązek
zwrotu dokumentów w sytuacji nabycia polskiego obywatelstwa, zgonu oraz cofnięcia
lub wygaśnięcia posiadanego tytułu pobytowego. Organ, któremu zwrócono dokument,
powinien
nieodpłatnie wydawać, na wniosek cudzoziemca, zaświadczenie
potwierdzające powyższy fakt. Zasadne było także wprowadzenie rozwiązań
umożliwiających unieważnienie wydanych cudzoziemcom dokumentów w sytuacji
utraty dokumentu, odbioru nowego dokumentu, nabycia obywatelstwa polskiego,
a także cofnięcia lub wygaśnięcia zezwolenia pobytowego. Wiele rozwiązań
dotyczących wymiany, zwrotu i unieważnienia dokumentów wzorowanych jest na
przepisach ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach
osobistych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 993, z poźn. zm.).
W celu uwzględnienia przepisu art. 100 ust. 1 Konwencji Wykonawczej Schengen
określono, że w sytuacji, gdy cudzoziemiec nie zwróci dokumentu, gdy był do tego
zobowiązany, lub też zawiadomi o utracie dokumentu, wówczas organ, do którego
40

należało zwrócić dokument, lub organ zawiadomiony o jego utracie, umieści stosowną
informację o dokumencie w Systemie Informacyjnym Schengen.
Projektowane przepisy wprowadzają nowy rodzaj dokumentu – dokument
potwierdzający posiadanie zgody na pobyt tolerowany o nazwie „zgoda na pobyt
tolerowany”. Będzie on wydawany cudzoziemcom, którym udzielono zgody na pobyt
tolerowany, przez organy udzielające cudzoziemcowi takiej zgody, tj. komendanta
oddziału Straży Granicznej lub komendanta placówki Straży Granicznej. Organy Straży
Granicznej będą również właściwe do wydawania decyzji o odmowie wydania tego
dokumentu oraz do wymiany lub odmowy jego wymiany. Projektowana zmiana stanowi
novum w zakresie dokumentów wydawanych cudzoziemcom posiadającym zgodę na
pobyt tolerowany, a także w zakresie organu uprawnionego do wydawania, odmowy
wydania, wymiany czy odmowy wymiany tego dokumentu. W obowiązującym
porządku prawnym cudzoziemcowi, któremu udzielono zgody na pobyt tolerowany,
wydawana jest karta pobytu, a organem uprawnionym do jej wydania i wymiany jest
organ, który udzielił zgody, tj. wojewoda lub Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców.
Zmiana rodzaju dokumentu wydawanego tej grupie cudzoziemców z kart pobytu na
dokument potwierdzający posiadanie zgody na pobyt tolerowany o nazwie „zgoda na
pobyt tolerowany” wynika z potrzeby potwierdzenia innego niż dotychczas zakresu
uprawnień przysługujących osobie posiadającej zgodę na pobyt tolerowany.
W projektowanej ustawie zezwolenie na pobyt tolerowany pozwala cudzoziemcowi
przebywać w Polsce legalnie, ale nie uprawnia go do podróżowania po obszarze
Schengen. Dokument potwierdzający posiadanie zgody na pobyt tolerowany w okresie
swojej ważności będzie potwierdzał tożsamość cudzoziemca podczas jego pobytu na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, ale nie będzie potwierdzał jego obywatelstwa,
a co najważniejsze, nie będzie uprawniał do przekraczania granicy. Dokument ten różni
się więc od karty pobytu. Dokument potwierdzający posiadanie zgody na pobyt
tolerowany o nazwie „zgoda na pobyt tolerowany” będzie ważny przez okres 2 lat od
dnia jego wydania.
Projektowane przepisy prawa przewidują również możliwość wydawania kart pobytu
cudzoziemcom, którym udzielono zgody na pobyt ze względów humanitarnych.
Uwzględniono również specyfikę rozwiązań regulujących udzielanie cudzoziemcom
zgody na pobyt ze względów humanitarnych. Przewidziano regulacje pozwalające na
wydanie pierwszej karty pobytu dla opisanej wyżej kategorii cudzoziemców na ich
41

wniosek, ponieważ zgoda na pobyt ze względów humanitarnych nie jest udzielana na
wniosek cudzoziemca, lecz z urzędu, w postępowaniu o zobowiązaniu cudzoziemca do
powrotu. Ponadto określono, iż w takich przypadkach postępowanie w sprawie karty
pobytu będzie prowadził komendant oddziału Straży Granicznej lub komendant
placówki Straży Granicznej jako organ, który udziela wyżej wymienionej zgody.
Ponadto cudzoziemiec nie będzie ponosił opłaty za wydanie pierwszej karty pobytu
w przypadku uzyskania zgody na pobyt ze względów humanitarnych.
Wprowadzono rozwiązanie pozwalające na wydanie pierwszej karty pobytu dla
cudzoziemca, któremu udzielono zezwolenia na pobyt czasowy w celu połączenia
z rodziną lub jako członkowi rodziny repatrianta, na jego wniosek. Odciski linii
papilarnych nie mogą być bowiem pobrane w celu zamieszczenia ich w karcie pobytu
na ogólnych zasadach, tj. przy składaniu wniosku o udzielenie zezwolenia pobytowego,
jako że cudzoziemiec chcący połączyć się z rodziną w Polsce przebywa w tym czasie za
granicą, podobnie jak członek rodziny repatrianta. Ponadto projekt reguluje kwestię
zamieszczania w kartach pobytu wydawanych określonym grupom cudzoziemców
specjalnych adnotacji w przypadku udzielania im zezwoleń na pobyt czasowy, co
wynika z konieczności implementacji przepisów dyrektywy Rady 2003/109/WE z dnia
25 listopada 2003 r. dotyczącej statusu obywateli państw trzecich, będących
rezydentami długoterminowymi (Dz. Urz. WE L 16 z 23.01.2004), dyrektywy Rady
2009/50/WE z dnia 25 maja 2009 r. w sprawie warunków wjazdu i pobytu obywateli
państw trzecich w celu podjęcia pracy w zawodzie wymagającym wysokich
kwalifikacji (Dz. Urz. UE L 155 z 18.06.2009, str. 17–29) oraz dyrektywy Rady
2005/71/WE z dnia 12 października 2005 r. w sprawie szczególnej procedury
przyjmowania obywateli państw trzecich w celu prowadzenia badań naukowych
(Dz. Urz. UE L 289 z 03.11.2005, str. 15–22). Dotychczas obowiązujące przepisy
przewidują już zamieszczanie takich adnotacji w kartach pobytu cudzoziemców
będących naukowcami oraz rezydentów długoterminowych UE. Wprowadzono ponadto
obowiązek zamieszczania w karcie pobytu adnotacji „dostęp do rynku pracy”
w przypadku zezwolenia pobytowego wydawanego cudzoziemcowi, który jest
uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub jest
zwolniony z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę. Stanowi to nowość w stosunku
do dotychczas obowiązujących przepisów. Proponowane rozwiązanie wynika z treści
art. 6 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/98/UE z dnia 13 grudnia
42

2011 r. w sprawie procedury jednego wniosku o jedno zezwolenie dla obywateli państw
trzecich na pobyt i pracę na terytorium państwa członkowskiego oraz w sprawie
wspólnego zbioru praw dla pracowników z państw trzecich przebywających legalnie
w państwie członkowskim.
Projektowane regulacje normują kwestie dotyczące unieważniania dokumentów
wydawanych na podstawie ustawy, co także stanowi nowość w stosunku do dotychczas
obowiązujących przepisów. Zmiany te mają na celu uwzględnienie postanowień decyzji
Rady 2005/211/WSiSW z dnia 24 lutego 2005 r. dotyczącej wprowadzenia kilku
nowych funkcji do Systemu Informacyjnego Schengen, w tym związanych z walką
z terroryzmem (Dz. Urz. UE L 68, z 15.03.2005, str. 44), zmieniającej art. 100 ust. 3
Konwencji Wykonawczej Schengen, poprzez wymienienie wśród przedmiotów
wprowadzanych do Systemu Informacyjnego Schengen, do celów ich zajęcia,
wydanych cudzoziemcom dokumentów tożsamości, takich jak dokumenty pobytowe
i dokumenty podróżne, które zostały m.in. utracone lub unieważnione.
W przepisach dotyczących wydawania cudzoziemcowi polskiego dokumentu podróży
dla cudzoziemca przewidziano nową formę zezwolenia pobytowego – zgodę na pobyt
ze względów humanitarnych. Regulacje dotyczące przesłanek wydawania polskiego
dokumentu tożsamości cudzoziemca pozostały w dużej części bez zmian w stosunku do
obowiązującej ustawy o cudzoziemcach. Wprowadzono jedynie możliwość wydania
tego dokumentu ofiarom handlu ludźmi z uwagi na fakt, że często są to osoby, które
przebywają w Polsce bez ważnego dokumentu podróży.
Podobnie kwestie dotyczące tymczasowego polskiego dokumentu podróży dla
cudzoziemca pozostają w dużej części bez zmian w stosunku do obecnie
obowiązujących regulacji. Oprócz uwzględnienia nowej formy legalizacji pobytu
w postaci zgody na pobyt ze względów humanitarnych, zrezygnowano z możliwości
wydawania tego dokumentu cudzoziemcom, którzy posiadają zgodę na pobyt
tolerowany. Wprowadzono za to możliwość złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie
sprawy do konsula w przypadku wydania przez niego decyzji o odmowie wydania
tymczasowego polskiego dokumentu podróży dla cudzoziemca.
Dział VIII zawiera przepisy dotyczące kontroli legalności pobytu cudzoziemców oraz
zobowiązania do powrotu. Uregulowania dotyczące kontroli legalności pobytu
cudzoziemców w Polsce pozostają w dużej mierze bez zmian w stosunku do obecnie
obowiązujących przepisów. Ich stosowanie powinno zapewniać prawidłowy przebieg
43

kontroli i jej dokumentację. W rozdziale dotyczącym kontroli legalności pobytu
przewidziano ogólny obowiązek posiadania przez cudzoziemca, w okresie jego pobytu
na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, ważnego dokumentu podróży oraz
dokumentów uprawniających do pobytu na tym terytorium. Projekt określa zamknięty
katalog podmiotów uprawnionych do przeprowadzania kontroli legalności pobytu
cudzoziemców na terytorium Polski. Straż Graniczna i Policja będą prowadziły kontrolę
legalności pobytu cudzoziemców na terytorium Polski w celu ustalenia stanu
faktycznego w zakresie przestrzegania przepisów dotyczących warunków wjazdu
i pobytu cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Z kolei Szef Urzędu
do Spraw Cudzoziemców i wojewoda będą mogli prowadzić kontrolę legalności pobytu
cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie niezbędnym do
prowadzenia przez te organy postępowań w sprawach dotyczących cudzoziemców.
Natomiast organy Służby Celnej będą mogły prowadzić kontrolę legalności pobytu
cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w ramach dokonywanych
kontroli, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach. Organy
administracji rządowej i samorządowej będą miały obowiązek współdziałania
z organami Straży Granicznej, Policji, Służby Celnej, z Szefem Urzędu do Spraw
Cudzoziemców oraz wojewodą w zakresie dokonywania kontroli legalności pobytu
cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W projekcie przewidziano
szczegółową regulację sposobu przeprowadzania kontroli legalności pobytu,
z uwzględnieniem okoliczności jej przeprowadzania, rodzajów kontrolowanych
dokumentów oraz sposobu i zakresu dokumentowania czynności związanych
z przeprowadzaną kontrolą. Materia ta była dotychczas częściowo regulowana
rozporządzeniem ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Po przeprowadzeniu
kontroli, na organ Policji, na Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców, wojewodę lub
organ Służby Celnej nałożono obowiązek zawiadomienia komendanta oddziału Straży
Granicznej lub komendanta placówki Straży Granicznej, właściwego do wydania
decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu, o stwierdzeniu, że pobyt
cudzoziemca jest niezgodny z przepisami dotyczącymi warunków wjazdu cudzoziemca
na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i ich pobytu na tym terytorium.
Mając na uwadze realizację postanowień rozporządzenia (WE) nr 767/2008 Parlamentu
Europejskiego i Rady z dnia 9 lipca 2008 r. w sprawie Wizowego Systemu
Informatycznego (VIS) oraz wymiany danych pomiędzy państwami członkowskimi na
44