Poselski projekt ustawy o uzgodnieniu płci

postanowienia o uzgodnieniu płci osoba nabywa odpowiednie świadczenia zgodnie z jej płcią 
po uzgodnieniu. Zgodnie z art. 9 ust. 1 projektu ustawy jeżeli płeć stanowi istotne kryterium 
dla  ustalenia  warunków  przyznania  świadczenia  z  ubezpieczenia  społecznego,  kryterium  to 
określa się na podstawie prawomocnego postanowienia sądu o uzgodnieniu płci. Do ustalenia 
wymiaru tych świadczeń stosuje się podstawy obliczeń z okresu przed uprawomocnieniem się 
tego postanowienia. Zróżnicowanie  pozycji  wnioskodawcy  ze  względu  na  fakt,  że  osoba ta 
dokonała uzgodnienia płci, stanowiłby bowiem przykład dyskryminacji ze względu na płeć 
w świetle  unijnych  przepisów  zakazujących  dyskryminacji  kobiet  i  mężczyzn  w  systemach 
ubezpieczeń społecznych. 
W art. 10 projektowanej ustawy wprowadza się ponadto obowiązek wydania nowych 
dokumentów  uwzględniające  zmienione  imię  i  nazwisko  oraz  płeć  zarówno  przez  instytucje 
publiczne, jak i prywatne. Obowiązek ten dotyczy przede wszystkim szkół, uczelni wyższych, 
a  także  pracodawców.  Dla  osób  ubiegających  się  o  uzgodnienie  płci  niezwykle  ważne jest 
bowiem uzyskanie  poświadczenia  ich  dotychczasowego  wykształcenia,  zdobytych 
kwalifikacji oraz doświadczenia zawodowego. Wydanie tych dokumentów powinno odbyć się 
na  bez  dodatkowych  opłat  i  niezwłocznie.    Biorąc  pod  uwagę  skalę  zjawiska, jakim jest 
transseksualność,  nieracjonalne  jest  twierdzenie,  że  wydanie  nowych  dokumentów  przez 
organy  publiczne  spowoduje  dodatkowe  koszty.  Należy  oczekiwać,  że  nawet  w  przypadku 
nieznacznego  zwiększenia  się  liczby  spraw  zakończonych prawomocnym orzeczeniem 
o uzgodnieniu  płci  z  uwagi  na  mniejszą  uciążliwość  przewidywanego  w  projekcie  ustawy 
nieprocesowego  trybu  postępowania,  liczba  wydawanych  nowych  dokumentów  będzie 
nieznaczna.   
W  celu  zachowania  poufności  dokonania  sądowego  uzgodnienia  płci  wobec osób 
trzecich projekt  ustawy  zakazuje  ujawniania  płci  metrykalnej,  a  także  imion  i  nazwisk 
wnioskodawcy  bez  jego  zgody  z  wyjątkiem  sytuacji,  gdy  wymaga  tego  szczególny  interes 
prawny  lub  społeczny.  Zawinione  złamanie  tego  zakazu  stanowi  przykład  naruszenia  dóbr 
osobistych. 
Projekt ustawy zakazuje także nieodwracalnych interwencji medycznych w stosunku 
do osób małoletnich. Mowa tu przede wszystkim o zabiegach medycznych przeprowadzanych 
najczęściej  po  urodzeniu  się  dziecka  lub  we  wczesnym  dzieciństwie,  które  mają  na  celu 
nadanie  żeńskich  lub  męskich  cech  płciowych  osobom  interseksualnym.  W  praktyce 
wprowadzony przez projekt ustawy zakaz powinien  dotyczyć  kosmetycznych  interwencji 
chirurgicznych,  które  nie  są  konieczne  dla  leczenia  chorób  innych  niż  same  zaburzenia 
32 
 
rozwoju płci, aż do momentu gdy osoba jest w stanie sama zrozumieć skutki wyrażenia zgody 
na  zabieg.  Do  takich  kosmetycznych  interwencji  zalicza  się  przykładowo  zabiegi  epispadii 
pierwszego  stopnia  lub  hipospadii,  waginoplastii,  usunięcia  lub  zmniejszenia  warg 
sromowych  czy  klitorektomii.  Natomiast  anomalie  w  budowie  narządów  płciowych,  które 
stanowią  zagrożenie  dla  życia  lub  zdrowia,  powinny  podlegać  jak  najwcześniejszym 
interwencjom medycznym. Uzasadnieniem powyższego stanowiska jest założenie, że dzieci 
z niezagrażającymi ich życiu czy zdrowiu anomaliami interseksualnymi mogą funkcjonować 
aż  do  osiągnięcia  dojrzałości  pod  warunkiem  oczywiście,  że  będą  jednocześnie  objęte 
specjalistyczną  opieką  lekarską,  zwłaszcza  terapią  psychiatryczną  i  endokrynologiczną. 
Niektóre z nich już w okresie przed dojrzewaniem płciowym mogą świadomie podjąć decyzję 
o  zmianie  roli  społecznej  i  podjęciu  terapii,  która  będzie  stymulowała  proces  dojrzewania 
zgodne z przyjętą płcią społeczną.  Założenia projektu ustawy są w tym zakresie zgodne ze 
stanowiskiem m.in. Towarzystwa Osób Interseksualnych  Ameryki  Północnej  (Intersex 
Society of North America, ISNA),  które  głosi,  że  dla  dzieci  interseksualnych dopiero 
w wieku  około  wieku  dojrzewania  powinny  być  stworzone  możliwości  chirurgicznych 
i hormonalnych  interwencji  medycznych,  pod  warunkiem  uzyskania  świadomej  zgody 
zainteresowanej  osoby  na  tego  rodzaju  interwencję  oraz  o  jej  czasie.  Podobne stanowisko 
prezentuje  niemiecka  Rada  ds.  Etyki  z  dnia  23  lutego  2012  r.  Istotne  rozróżnienie 
proponowane w  tym  stanowisku  dotyczy  zabiegów  ujednolicających  i  zabiegów 
dopasowujących  –  te  pierwsze  mają  na  celu  korektę  dysfunkcji  biochemicznych 
i hormonalnych  osób  z  zaburzeniami  rozwoju  płci,  która  ogólnie  służy  poprawie  zdrowia 
pacjenta, a te drugie dopasowują osobę do określonej płci. 
Przepis  art.  7  projektu  ustawy  jest  jedynym  przepisem  dotyczącym  kwestii 
medycznych. W projekcie  ustawy  celowo  zostały  pominięte  inne  zagadnienia  dotyczące 
medycznych  aspektów  korekty  płci,  gdyż  uznano,  że  nie  wymagają  uregulowania w tym 
samym  akcie  prawnym  z  uwagi  na  fakt,  że  nie  są  podstawą  prawnego  uznania  tożsamości 
płciowej.  Natomiast  za  wprowadzeniem  zakazu  nieodwracalnych interwencji medycznych 
w projekcie  ustawy  przemawia  pilna  konieczność  obowiązywania  tego  zakazu  w  Polsce. 
Projekt  ustawy  przyjmuje  zasadę  wyrażania  zgody  na  leczenie  przez  osobę  małoletnią  po 
ukończeniu  przez  nią  13  roku  życia.  Jest  w  tym  zakresie  podobny  do  unormowań  innych 
ustaw, np. ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu 
                                                          
8 Dostęp: http://www.isna.org/node/138 
9 Dostęp: http://oiiinternational.com/blog/1386/deutscher-ethikrat-releases-opinion-document-press-release-
inquiry-intersex-germany/ 
33 
 
komórek,  tkanek  i  narządów  (Dz.  U.  Nr  169,  poz.  1411,  ze  zm.),  która  wymaga  zgody 
małoletniego powyżej lat 13 na pobranie od niego szpiku (art. 12 ust. 3) czy ustawy z dnia 
7 stycznia  1993  r.  o  planowaniu  rodziny,  ochronie  płodu  ludzkiego  i  warunkach 
dopuszczalności  przerywania  ciąży  (Dz.  U.  Nr  17,  poz.  78,  ze  zm.),  która  uzależnia 
przerwanie ciąży u małoletniej powyżej 13 roku życia od jej pisemnej zgody (oprócz zgody 
przedstawiciela ustawowego), a małoletniej poniżej lat 13 przyznaje prawo wyrażenia własnej 
opinii wobec sądu opiekuńczego powołanego do wyrażenia zgody na zabieg (art. 4a ust. 4) 
czy kodeksu postępowania cywilnego, który przewiduje możliwość pobrania krwi w celach 
dowodowych wyłącznie za zgodą dawcy, a jedynie u małoletnich poniżej 13 roku życia – za 
zgodą  ich  przedstawiciela  ustawowego  (art.  306  k.p.c).  Projekt  ustawy  uznaje,  że  przyjęte 
przez prawodawcę w innych aktach normatywnych założenie, że dopiero ukończenie przez 
pacjenta  16  lat  gwarantuje  nabycie  przez  niego  dojrzałości  intelektualnej i emocjonalnej, 
niezbędnej do zrozumienia informacji medycznej i udzielenia objaśnionej, niewadliwej zgody 
na leczenie, jest w przypadku osób interseksualnych zbyt wysoką granicą wieku z uwagi na 
proces dojrzewania płciowego, który w wieku 16 lat jest z reguły na tyle zaawansowany, że 
utrudnia ewentualną interwencję hormonalną zgodną z tożsamością płciową pacjenta.  
 
6. Skutki finansowe  
Projekt  ustawy  nie  pociąga  za  sobą  obciążenia  budżetu  państwa  ani  budżetów 
jednostek samorządu terytorialnego.  
 
7. Zgodność z prawem Unii Europejskiej  
Projekt  ustawy  w  zakresie,  który  przewiduje  stworzenie  sądowej  procedury 
uzgodnienia  płci  nie  jest  objęty  prawem  Unii  Europejskiej.  Projekt  ustawy  w  swoich 
założeniach  jest  natomiast  zgodny  z  orzecznictwem  Europejskiego  Trybunału  Praw 
Człowieka  i  unijnymi  standardami  ochrony  osób  przed  dyskryminacją  ze  względu  na  płeć 
wynikającymi  m.in.  z  dyrektyw  wprowadzających  zasadę  równego  traktowania  w  różnych 
obszarach (m.in. w obszarze ubezpieczeń  społecznych)  oraz  orzecznictwa  Trybunału 
Sprawiedliwości Unii Europejskiej.  
34 
 
UZASADNIENIE 
 
1.  Cel projektowanej ustawy 
Celem projektowanej ustawy o uzgodnieniu płci (dalej: projekt ustawy) jest stworzenie 
odrębnej procedury sądowej umożliwiającej uznanie tożsamości płciowej jako podstawy 
określenia płci osób, u których występuje niezgodność między tożsamością  płciową a płcią 
metrykalną. Projekt ustawy wyczerpująco określa także skutki prawne postanowienia sądu o 
uzgodnieniu płci zarówno w odniesieniu do sfery publicznoprawnej, jak i sfery stosunków 
cywilnych.  
W obecnym stanie prawnym płeć człowieka zostaje ustalona przy urodzeniu na podstawie 
zewnętrznych cech płciowych i następnie wpisana do aktu urodzenia w oparciu o zgłoszenie, 
o którym mowa w art. 40 ustawy z dnia 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu 
cywilnego (Dz. U. Nr 212, poz. 1264). Tak określona płeć stanowi, obok imienia i nazwiska, 
element tożsamości prawnej osoby oraz służy do jej identyfikacji. Przynależność do 
określonej płci ujawnia nie tylko nadany numer PESEL, ale także dowody tożsamości i inne 
dokumenty urzędowe. W przypadku, gdy płeć ustalona przy urodzeniu, nie odpowiada 
wewnętrznemu poczuciu i indywidualnemu doświadczaniu płci społecznej, a więc płci 
rozumianej jako kategoria społeczna, a nie tylko biologiczna, rozbieżność ta powoduje 
znaczne utrudnienia w normalnym funkcjonowaniu jednostki zarówno w stosunkach z 
instytucjami publicznymi, jak i instytucjami i osobami prywatnymi. Jest też bezpośrednią 
przyczyną dyskryminacji, wykluczenia oraz poniżającego traktowania.   
Projekt ustawy dotyczy osób, które odczuwają swoją  płeć jako sprzeczną z ich płcią 
metrykalną. Celem projektowanej ustawy jest umożliwienie tym osobom pełnej identyfikacji 
prawnej z płcią odczuwaną psychicznie poprzez stworzenie procedury uzgodnienia płci. 
Skutkiem wykorzystania tej procedury jest doprowadzenie do zgodności między tożsamością 
płciową a płcią wpisaną do aktu urodzenia.  
Projekt ustawy przyjmuje, że należy usunąć różnicę między stanem ujawnionym w akcie 
urodzenia a rzeczywistym stanem osobowym wnioskodawcy na podobieństwo uzgodnienia 
treści ksiąg wieczystych na mocy art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych 
i hipotece  (Dz. U. Nr 124, poz. 1361). W przypadku niezgodności między stanem 
ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie 
 
 
jest wpisane, jest wpisane błędnie lub jest dotknięte wpisem nie istniejącego obciążenia lub 
ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności czyli uzgodnienia treści księgi wieczystej. 
W projektowanej ustawie termin uzgodnienie oznacza również usunięcie niezgodności w 
określeniu płci w akcie urodzenia i oznaczenie jej zgodnie z rzeczywistością społeczną. W 
tym przypadku sąd w postępowaniu nieprocesowym uzgadnia płeć, a więc określa płeć osoby 
na podstawie jej tożsamości płciowej. Tak więc poza terminem „uzgodnienie” i celem tej 
instytucji analogia do powództwa o usunięcie niezgodności między stanem prawnym a 
stanem rzeczywistym nie występuje.   
U podstaw projektowanej ustawy leży konieczność zagwarantowania poszanowania godności 
jednostek, zwłaszcza osób należących do mniejszości, oraz ich ochrona przed arbitralnym 
traktowaniem przez organy państwa. Przyjmując,  że przyrodzona i niezbywalna godność 
człowieka ma fundamentalne znaczenie dla całego porządku prawnego w Polsce, gdyż jest 
źródłem wszelkich innych praw i wolności jednostki, a organy władzy publicznej mają 
obowiązek ją szanować i chronić, projekt ustawy koncentruje się na tzw. godności osobowej, 
określanej też jako prawo osobistości. Godność osobowa obejmuje wartości  życia 
psychicznego każdego człowieka oraz takie wartości, które stanowią o pozycji jednostki w 
społeczeństwie i które składają się na szacunek należny każdej osobie. Celem ustawy jest 
ochrona osób, których tożsamość płciowa różni się od płci metrykalnej, przed naruszeniami 
ich godności osobowej. W tym znaczeniu projekt ustawy czyni zadość obowiązkom 
ustawodawcy, polegających na przyjęciu takich instytucji prawnych, które stwarzają z jednej 
strony możliwość ochrony godności, a z drugiej – możliwość ochrony innych 
konstytucyjnych wartości – takich jak wolność, cześć, dobre imię i prywatność, a także 
małżeństwo, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo. Potrzebie prawnej regulacji kwestii 
uznania tożsamości płciowej towarzyszy także potrzeba zagwarantowania ochrony praw i 
interesów osób trzecich przed próbami zmiany tożsamości z innych względów niż wskazane 
w ustawie. Próby takie mogłyby służyć na przykład ukryciu tożsamości w celu uniknięcia 
odpowiedzialności karnej, cywilnej czy dyscyplinarnej, a także uchylenia się od wykonania 
obowiązków ustawowych lub wynikających z umów.   
Projekt ustawy zakłada, że sądowe uzgodnienie płci nie może tworzyć dodatkowych barier w 
uznaniu przynależności danej osoby do określonej płci zgodnie z jej tożsamością płciową. W 
obecnym stanie prawnym brak jest odpowiedniego unormowania tych zagadnień w ustawach, 
a podstawą działania organów państwa jest orzecznictwo sądowe. Wypracowany przez 
judykaturę tryb korekty rozbieżności między tożsamością płciową a płcią metrykalną polega