Poselski projekt ustawy o postępowaniu dyscyplinarnym wobec osób wykonujących niektóre zawody prawnicze

Kierując się przewidywaną potencjalnie liczbą spraw dyscyplinarnych, zgodnie

z projektowanymi regulacjami sąd dyscyplinarny pierwszej instancji będzie funkcjonować
jako wydział każdego sądu apelacyjnego (art. 4 pkt 1 i art. 5 ust. 1 projektu). Sądem drugiej
instancji będzie Sąd Najwyższy (art. 4 pkt 2 projektu). Do orzekania w sądzie dyscyplinarnym
byliby uprawnieni wszyscy sędziowie danego sądu. Sąd dyscyplinarny orzekałby w składzie
trzech sędziów.
Biorąc pod uwagę z jednej strony dotychczasowe doświadczenia sądownictwa
dyscyplinarnego wobec sędziów sądów powszechnych opartego na przepisach Kodeksu
postępowania karnego, z drugiej zaś konieczność zagwarantowania przejrzystości
i obiektywizmu postępowania, w projekcie ustawy przyjęto następujące reguły wyznaczania
składów orzekających sądu dyscyplinarnego:
1) przewodniczącego składu orzekającego – wyznacza się w kolejności według wpływu
sprawy oraz jawnej dla stron listy sędziów danego sądu orzekających w sprawach karnych,
ułożonej w porządku alfabetycznym;
2) pozostałych członków składu orzekającego – wyznacza się w kolejności według wpływu
sprawy oraz jawnej dla stron listy sędziów danego sądu, ułożonej w porządku alfabetycznym
(art. 7 projektu).
Projekt ustawy powierza funkcję oskarżyciela przed sądem dyscyplinarnym
wyspecjalizowanemu organowi, tworząc instytucję Rzecznika Dyscyplinarnego (art. 9
projektu). Organ ten będzie realizował swoje zadania przy pomocy zastępców, działających
przy poszczególnych sądach dyscyplinarnych.
Projekt gwarantuje Rzecznikowi Dyscyplinarnemu i jego zastępcom, w zakresie
wykonywania swoich zadań, pełną niezależność. Służyć ma temu tryb ich powoływania oraz
czytelne kryteria odwoływania (art. 10 ust. 1 i art. 11 projektu).
Jednocześnie funkcji Rzecznika Dyscyplinarnego i jego zastępcy nie będzie można łączyć
z pełnieniem innych funkcji w prokuraturze (art. 10 ust. 4 projektu).
Dla usprawnienia prowadzonych postępowań dyscyplinarnych, szczególnie w przypadku
zwiększenia się ich liczby, celem zapewnienia ich szybkości i sprawności przewiduje się, że
Rzecznik Dyscyplinarny i jego zastępcy będą mogli zlecać wykonywanie niektórych
czynności prokuratorom powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury,
delegowanym przez Prokuratora Generalnego (art. 12 ust. 3 projektu).
Sprawność postępowania wyjaśniającego ma również zapewnić nadzór Rzecznika
Dyscyplinarnego nad działalnością zastępców i prokuratorów delegowanych, z możliwością
przejęcia do swojego prowadzenia każdej sprawy prowadzonej przez zastępcę (art. 13 ust. 1
i 2 projektu).
Dla wzmocnienia odpowiedzialności w zakresie powierzonych zadań Rzecznik
Dyscyplinarny będzie przedstawiał Pierwszemu Prezesowi Sądu Najwyższego, Krajowej
Radzie Sądownictwa oraz Ministrowi Sprawiedliwości, a także wskazanym organom
samorządów zawodowych, nie później niż do 30 kwietnia roku następnego, informację o
liczbie, rodzaju i sposobie zakończenia prowadzonych postępowań dyscyplinarnych w danym
roku oraz o wynikających z nich istotnych problemach (art. 13 ust. 6 projektu).
Postępowanie dyscyplinarne ma obejmować czynności sprawdzające, postępowanie
wyjaśniające i postępowanie przed sądem dyscyplinarnym, co jest konsekwencją
subsydiarnego stosowania norm Kodeksu postępowania karnego.
Żądanie wszczęcia postępowania wyjaśniającego przez organy wskazane w projekcie jest dla
Rzecznika Dyscyplinarnego wiążące. Z uwagi na szczególny charakter podmiotowo-
przedmiotowy projektowanej regulacji, obowiązek taki nie powstaje, w sytuacji gdy
występuje o to inny wnioskodawca (przede wszystkim osoba fizyczna). W tych przypadkach
Rzecznik Dyscyplinarny przeprowadzi czynności sprawdzające, które mogą skutkować
wszczęciem postępowania wyjaśniającego.
W przeciwnym przypadku, przy braku podstaw do wszczęcia takiego postępowania,
zawiadomi on o swoim stanowisku, uzasadniając je, osobę lub podmiot, od którego
pochodziły informacje podlegające sprawdzeniu (art. 16 ust. 4 projektu). Taki przejaw zasady
oportunizmu ma służyć zapewnieniu realizacji zasady ekonomii procesu
i eliminacji zarzutów oczywiście bezzasadnych. W konsekwencji nie przewiduje się instytucji
odmowy wszczęcia postępowania wyjaśniającego.
W projekcie przewiduje się, że na etapie postępowania wyjaśniającego pokrzywdzony
jest, obok obwinionego, stroną postępowania, zaś w postępowaniu przed sądem
dyscyplinarnym pokrzywdzony może działać jako strona w charakterze oskarżyciela
posiłkowego obok Rzecznika Dyscyplinarnego lub jego zastępcy (art. 14 projektu).
Rzecznik Dyscyplinarny lub jego zastępca będzie mógł zawsze podjąć czynności
sprawdzające i wszcząć postępowanie wyjaśniające z własnej inicjatywy (art. 16 ust. 2
projektu).
Postępowanie wyjaśniające kończy wniesienie do sądu dyscyplinarnego wniosku
dyscyplinarnego lub umorzenie postępowania przez Prokuratora Dyscyplinarnego
albo jego zastępcę. Jednakże w przypadku podjęcia decyzji o umorzeniu postępowania przez
zastępcę Rzecznika Dyscyplinarnego wymaga ona zatwierdzenia przez Rzecznika
Dyscyplinarnego (art. 17 ust. 3 projektu).
Uwzględniając dorobek orzecznictwa i doktryny w sprawach karnych, w art. 17 ust. 2
projektu zezwala się oskarżycielowi na zamieszczenie we wniosku dyscyplinarnym wniosku
o orzeczenie bez przeprowadzenia rozprawy uzgodnionej z obwinionym kary, jak również –
w art. 18 ust. 4 – w postępowaniu przed sądem dyscyplinarnym – przewiduje się odpowiednie
stosowanie art. 387 Kodeksu postępowania karnego (instytucja dobrowolnego poddania się
karze).
W projekcie dąży się do zapewnienia sprawności postępowania przed sądem dyscyplinarnym.
Służyć ma temu sposób wyznaczania i przeprowadzania rozprawy dyscyplinarnej (art. 18 ust.
1-3, art. 25 ust. 3).
Wychodząc naprzeciw powszechnie zgłaszanym postulatom, wprowadza się
– jako zasadę – jawność rozprawy dyscyplinarnej (art. 19 projektu). Stanowi to rozwinięcie
gwarancji rzetelnego procesu sądowego, wyrażonej w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, a ponadto
art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia
4 listopada 1950 r.
W projekcie, wzorem dotychczasowych regulacji korporacyjnych, przewiduje się, że
postępowanie dyscyplinarne toczy się mimo utraty w jego toku przez obwinionego prawa do
pełnienia służby lub wykonywania zawodu (art. 22 projektu).
Kierując się względami praktycznymi, odstępuje się od odrębnego trybu procesowego
w przedmiocie zezwolenia na pociągnięcie sędziego lub prokuratora do odpowiedzialności
karnej, w przypadku gdy przed sądem dyscyplinarnym okaże się, że przewinienie
dyscyplinarne zawiera jednocześnie znamiona przestępstwa (art. 23 projektu).
Uwzględniając charakter pełnionej służby, w ustawie – Prawo o ustroju sądów powszechnych
i ustawie o prokuraturze wprowadza się jednolity sposób postępowania i możliwe do podjęcia
przez sąd dyscyplinarny środki związane z zarzutem popełnienia przestępstwa przez sędziego
bądź prokuratora (art. 129-130 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych i art. 71
ustawy o prokuraturze).
W stosunku do przedstawicieli pozostałych, objętych projektem ustawy zawodów
prawniczych, będzie również możliwe zawieszenie w czynnościach zawodowych przez sąd
dyscyplinarny w oparciu o przepisy poszczególnych ustaw regulujących wykonywanie
danego zawodu.
Projekt, nie definiując pojęcia przewinienia dyscyplinarnego mniejszej wagi,
w uwzględnieniu dotychczasowego dorobku orzecznictwa dyscyplinarnego sędziów oraz
doktryny prawa karnego, wprowadza instytucję wypadku mniejszej wagi, dając sądowi
dyscyplinarnemu możliwość odstąpienia od wymierzenia obwinionemu kary
(art. 24 projektu). Takie rozwiązanie, jednolite dla wszystkich zawodów objętych regulacjami
ustawy, ma gwarantować wyłącznie sądowy wymiar kary. W konsekwencji dokonano zmian
w przepisach odpowiednich ustaw (rozdział VII projektu).
Powielając rozwiązanie zawarte aktualnie w art. 122 ustawy – Prawo o ustroju sądów
powszechnych, nie dopuszcza się możliwości wniesienia kasacji od wyroku sądu
dyscyplinarnego drugiej instancji, dając jednocześnie Rzecznikowi Praw Obywatelskich
uprawnienie do zaskarżenia kasacją prawomocnych rozstrzygnięć (art. 26 ust. 1-2 projektu).
Podobnie przewidziana w art. 27 projektu instytucja wznowienia postępowania, została oparta
na sprawdzonym w praktyce rozwiązaniu zawartym w art. 126 ustawy – Prawo o ustrojów
sądów powszechnych i uzupełniona o przepis analogiczny do art. 542 § 5 K.p.k.
W sprawach nieuregulowanych projekt przewiduje odpowiednie stosowanie
przepisów Kodeksu postępowania karnego oraz rozdziałów I-III Kodeksu karnego (art. 29
projektu). Wprowadzenie tego rozwiązania pozwoli na odpowiednie stosowanie
w postępowaniu dyscyplinarnym unormowań Kodeksu karnego dotyczących zasad
odpowiedzialności, form popełnienia czynu oraz reguł wyłączenia odpowiedzialności.
Wykonanie prawomocnych orzeczeń w sprawach dyscyplinarnych pozostawiono organom
samorządów zawodowych, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej
(w stosunku do adwokatów i aplikantów adwokackich, radców prawnych i aplikantów
radcowskich, komorników sądowych, asesorów i aplikantów komorniczych, notariuszy,
asesorów notarialnych i aplikantów notarialnych), i Ministrowi Sprawiedliwości, a także
właściwemu prezesowi sądu apelacyjnego lub prokuratorowi apelacyjnemu (w stosunku do
sędziów i asesorów sądów powszechnych, prokuratorów i asesorów powszechnych jednostek
organizacyjnych prokuratury, sędziów sądów powszechnych i prokuratorów powszechnych
jednostek organizacyjnych prokuratury w stanie spoczynku) – art. 31 i 32 projektu.
W razie wydania przez sąd dyscyplinarny wyroku wymierzającego karę:
1) adwokatowi lub aplikantowi adwokackiemu – wydalenia z adwokatury,
2) radcy prawnemu – pozbawienia prawa do wykonywania zawodu lub aplikantowi
radcowskiemu – wydalenia z aplikacji,
3) notariuszowi – pozbawienia prawa prowadzenia kancelarii, asesorowi notarialnemu –
skreślenia z wykazu asesorów notarialnych, aplikantowi notarialnemu – skreślenia z listy
aplikantów notarialnych,
4) komornikowi sądowemu – wydalenia ze służby komorniczej, asesorowi komorniczemu –
skreślenia z wykazu asesorów komorniczych, aplikantowi komorniczemu – skreślenia z listy
aplikantów komorniczych – sąd dyscyplinarny zawiadomi o tym właściwy organ samorządu
zawodowego, a w przypadku notariuszy i komorników sądowych – także Ministra
Sprawiedliwości. Organy te podejmą stosowne czynności celem wykonania wyroku (art. 31
ust. 2 projektu).
Wprowadzenie nowego modelu postępowania dyscyplinarnego powoduje konieczność
dokonania, oprócz sygnalizowanych wyżej, szeregu innych zmian w aktach prawnych
regulujących pełnienie danej służby lub wykonywanie danego zawodu, zawartych w rozdziale
VII projektu.
Z powodów wcześniej przedstawionych pozostawienia wymagał dotychczasowy
model odpowiedzialności dyscyplinarnej prokuratorów wojskowych jednostek
organizacyjnych prokuratury.
Projekt nowelizuje więc, w stosownym zakresie, przepisy ustawy o prokuraturze,
w tym jej rozdział 8 – Przepisy szczególne dotyczące prokuratorów wojskowych
i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury (art. 8 ust. 7b, art. 54 ust. 2b i 3, art.
68, art. 70 ust. 1a, art. 77 ust. 1, art. 83, art. 85, art. 86, art. 86a, art. 112 ust. 1, art. 113, art.
114 i art. 114a).
Zaproponowana nowa redakcja przepisów art. 83 ust. 2, ust. 4 pkt 2 i ust. 6 oraz art. 85 ust. 1,
4 i 5 ustawy o prokuraturze zmierza w kierunku wzmocnienia uprawnień Naczelnego
Prokuratora Wojskowego, jako jedynego przełożonego dyscyplinarnego prokuratorów
wojskowych, w myśl art. 69 ustawy o prokuraturze.
Naczelny Prokurator Wojskowy uprawniony będzie również do wnoszenia kasacji od
orzeczeń wydanych przez Sąd Dyscyplinarny w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej
w drugiej instancji oraz będzie posiadał uprawnienia do wstrzymania z urzędu wykonania
prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego.
Nowelizacja art. 112-114 ustawy o prokuraturze zakłada, z jednej strony, aktualizację
katalogu kar dyscyplinarnych, jakie mogą być wymierzone względem prokuratorów
wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury, z drugiej zaś zawiera niezbędne
regulacje prawne, analogiczne do obowiązujących w postępowaniu dyscyplinarnym
prowadzonym wobec prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury.
Wzorem rozwiązań przyjętych w projekcie, w ustawie o prokuraturze dodaje się art. 114a,
w którym wprowadza się pojęcie przewinienia dyscyplinarnego mniejszej wagi oraz prawo
odstąpienia w takiej sytuacji przez Sąd Dyscyplinarny w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej
od wymierzenia kary.
Wnioskodawcy proponują 6-miesięczny termin vacatio legis.