Rządowy projekt ustawy o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej

wybuchowych na pokład statku powietrznego oraz urządzeń, środków i substancji
mogących stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa lotu lub pasażerów. Dokonano
podziału tych podmiotów z uwagi na zakres zwolnienia z tych zakazów,
uwzględniający charakter wykonywanych obowiązków służbowych.
ołnierze
i funkcjonariusze służb, o których mowa w projektowanym przepisie art. 116 ustawy
– Prawo lotnicze, którzy podczas wykonywania przez nich obowiązków służbowych
odbywają lot i odbyli szkolenie w zakresie zasad bezpieczeństwa na pokładzie statku
powietrznego, będą mieli prawo do użycia środków przymusu bezpośredniego i
broni palnej zgodnie z projektowaną ustawą.
Do najistotniejszych nowych rozwiązań proponowanych w projekcie należy zaliczyć:
– wprowadzenie nowych środków przymusu bezpośredniego, tj.:
– środków przeznaczonych do pokonywania zamknięć budowlanych i innych
przeszkód, w tym materiałów wybuchowych (w celu umożliwienia wejścia
uprawnionych wykonujących czynności służbowe do pomieszczeń lub miejsc,
w sytuacjach gdy użycie innych środków mogłoby nieść za sobą zagrożenie
życia lub zdrowia osób lub gdy nie ma innej możliwości wykonania zadania;
zastosowane środki muszą być adekwatne do pokonania takiej przeszkody),
– środków pirotechnicznych o właściwościach ogłuszających lub olśniewających
(celem użycia tych środków jest podniesienie bezpieczeństwa działań,
np. zatrzymań wysokiego ryzyka poprzez ograniczenie możliwości działania
osób zatrzymywanych lub kamuflowanie/odwrócenie uwagi od właściwych
działań własnych, np. granaty hukowo-błyskowe, petardy, granaty dymne),
– pokój izolacyjny (środek przymusu bezpośredniego właściwy dla Straży
Granicznej, którego celem będzie odosobnienie przebywającej w strzeżonym
ośrodku dla cudzoziemców osoby oczekującej na realizację decyzji o wydaleniu
z terytorium RP, w określonych w projekcie ustawy przypadkach);
– rezygnację ze stosowania prowadnic – na podstawie obowiązujących przepisów
środek ten, jako mniej dolegliwy, mógł być użyty także wobec osób, których wygląd
wskazywał na wiek poniżej 17 lat. Jak jednak wskazuje praktyka, ze środka tego
korzystano incydentalnie, tym bardziej że nawet ustawa z dnia 26 października
1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich, nie wskazuje prowadnic jako środka
przymusu bezpośredniego, którego użycie byłoby dopuszczalne wobec nieletniego
umieszczonego w zakładzie poprawczym, w schronisku dla nieletnich czy
41

młodzieżowym ośrodku wychowawczym. Propozycja rezygnacji ze stosowania
prowadnic determinowana jest także obserwowaną od kilku lat brutalizacją czynów
popełnianych przez nieletnich i coraz większym ich udziałem w ogólnej liczbie
przestępstw stwierdzonych ogółem. Coraz częstsze przypadki zagrożenia życia lub
zdrowia funkcjonariuszy publicznych podczas interwencji wobec zdarzeń
z udziałem osób poniżej 17. roku życia stanowią także przesłankę do wprowadzenia
omawianej zmiany. Kajdanki wydają się bardziej adekwatnym niż prowadnice
środkiem przymusu bezpośredniego wobec bezwzględności i wielości czynów
popełnianych przez nieletnich, stanowiącym jednocześnie najłagodniejszy,
bezinwazyjny, najmniej dolegliwy środek;
– rezygnację ze stosowania broni gazowej – jak wynika z praktyki, broń gazowa
wyrzucająca gaz łzawiący przy pomocy ładunku prochowego jest mniej skuteczna
od ręcznych miotaczy gazów obezwładniających, zaś jej zewnętrzne podobieństwo
do broni palnej bojowej może powodować dodatkowe zagrożenia i wzmagać
agresję;
– rezygnację ze stosowania blokady stawu kolanowego, zasłony na twarz, środków
technicznych w postaci maski albo kasku z przyłbicą, tłumiących głos, lub zestawu
głośnikowego oraz urządzeń olśniewających – w obecnym stanie prawnym
ww. środki przymusu bezpośredniego stosowane były wyłącznie przez Służbę
Więzienną. Aktualnie uznane zostały jako zbędne lub nieużywane, a w przypadku
blokady stawu kolanowego – niesprawdzające się w praktyce;
– w zakresie sposobu postępowania przed użyciem broni palnej – podobnie jak
w obecnym stanie prawnym – następujące rozwiązania:
1) po uprzednim okrzyku identyfikującym formację albo służbę poprzez wskazanie
jej pełnej nazwy lub ustawowego skrótu, a w przypadku uprawnionego będącego
pracownikiem ochrony posiadającym licencję pracownika ochrony fizycznej po
uprzednim okrzyku „ochrona”, wezwać osobę do zachowania się zgodnego
z prawem, a w szczególności do natychmiastowego porzucenia broni lub innego
niebezpiecznego przedmiotu, którego użycie zagrozić może życiu, zdrowiu lub
wolności uprawnionego lub innej osoby, zaniechania ucieczki, odstąpienia od
bezprawnych działań lub użycia przemocy,
2) w razie niepodporządkowania się wezwaniom określonym w pkt 1 zagrozić
użyciem broni palnej, wzywając: „STÓJ – BO STRZELAM”;
42

3) oddać strzał ostrzegawczy w bezpiecznym kierunku, jeżeli wezwania określone
w pkt 1 i 2 okażą się bezskuteczne.
W projekcie ustawy przewidziano, że powyższej procedury lub poszczególnych jej
elementów uprawniony nie będzie musiał stosować, gdy ich realizowanie groziłoby
bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia uprawnionego lub innej
osoby. W obecnym stanie prawnym postępowanie takie dopuszczalne jest w BOR,
w pozostałych służbach użycie broni palnej w takich sytuacjach musi być
poprzedzone okrzykiem identyfikującym formację. Propozycja ta uzasadniona jest
tym, iż specyfika czynności zmierzających do ochrony życia lub zdrowia
uprawnionego lub innej osoby, wykonywanych równocześnie, w deficycie czasu
oraz wymagających często eliminacji wielu niejednorodnych zagrożeń, zgodnie
z hierarchią ich ważności, nie daje marginesu na realizację jakichkolwiek
dodatkowych czynności, nie mieszczących się w kategorii „niezbędne dla ratowania
życia”. Każdy dodatkowy obowiązek nałożony przez ustawodawcę wielokrotnie
zwiększa zagrożenie utraty życia przez każdego uprawnionego, co jednocześnie
może prowadzić do śmierci uprawnionego lub innych osób. Ponadto, mając na
uwadze to, że w obecnych uwarunkowaniach (zwłaszcza urbanizacyjnych), nie
zawsze jest możliwe oddanie bezpiecznego dla osób postronnych, osoby
uprawnionej lub sprawcy czynu zabronionego (rykoszet), strzału ostrzegawczego,
wprowadzono rozwiązanie, zgodnie z którym od obowiązku oddania strzału
ostrzegawczego będzie można odstąpić, jeśli jego oddanie mogłoby stanowić
zagrożenie dla zdrowia lub życia uprawnionego lub innej osoby.
Podkreślenia wymaga, że użycie przez uprawnionego broni palnej nie może zmierzać
do pozbawienia życia innego człowieka. Określona w art. 7 projektu ustawy zasada,
zgodnie z którą środków przymusu bezpośredniego lub broni palnej używa się lub
wykorzystuje się je w sposób wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę, wpisuje
się w postanowienia art. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności. W myśl tego przepisu, prawo każdego człowieka do życia jest chronione
przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki
wykonania wyroku sądowego skazującego za przestępstwo, za które ustawa
przewiduje taka karę.
43

Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artykułem, jeżeli nastąpi
w wyniku bezwzględnie koniecznego użycia siły:
a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą;
b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki
osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem;
c) w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub
powstania.
– rezygnację z możliwości użycia broni palnej przez pododdział zwarty (z wyjątkiem
wprowadzenia stanu wyjątkowego) – uznano, że w państwie demokratycznym
zastrzeżenia może budzić wydanie przez kogokolwiek rozkazu oddania przez
pododdział zwarty salwy z broni ostrej do tłumu. Oddziały zwarte dysponują obecnie
szerokim wachlarzem środków przymusu bezpośredniego pozwalających na
opanowanie sytuacji kryzysowych, bez uciekania się do ostatecznego środka, jakim
jest broń palna. W przypadku bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia
uprawniony będzie mógł użyć broni palnej na ogólnych zasadach;
– ujednolicenie propozycji związanych z uprawnieniami do ochrony obiektów i mienia
oraz przeprowadzania konwoju i doprowadzenia przez funkcjonariuszy ABW i AW
oraz żołnierzy SKW i SWW (por. art. 67 pkt 3 i 4 oraz art. 71 pkt 3 i 4 projektu);
– uregulowanie problematyki dotyczącej pomocy prawnej udzielanej uprawnionemu,
w przypadku gdy w wyniku użycia środków przymusu bezpośredniego lub broni
palnej nastąpiła śmierć osoby (por. 37 ust. 4 i 5 oraz art. 46 ust. 1 projektu).
Zaproponowane rozwiązania w tym zakresie są analogiczne do tych, które obecnie
funkcjonują np. w odniesieniu do funkcjonariuszy ABW (por. art. 84 ustawy
o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu);
– z uwagi na koncepcję dotyczącą katalogu środków przymusu bezpośredniego,
w art. 61 zaproponowano nowe brzmienie art. 214 § 2 i art. 256 Kodeksu karnego
wykonawczego, w celu zapewnienia spójności terminologicznej z projektowaną
ustawą;
– analogicznie w stosunku do obecnego stanu prawnego warunkiem dopuszczenia
uprawnionych do używania lub wykorzystywania środków przymusu
bezpośredniego i broni palnej będzie odbycie przez nich odpowiedniego
przeszkolenia w tym zakresie, w ramach szkoleń zawodowych, których celem jest
44

przygotowanie poszczególnych uprawnionych do wykonywanych przez nich zadań
zawodowych.
Proponowane w projekcie ustawy rozwiązania oparte zostały na obecnie
obowiązujących regulacjach i stanowią wynik ich ujednolicenia i uporządkowania.
Przydzielając poszczególnym uprawnionym uprawnienia do stosowania środków
przymusu bezpośredniego, a także określając przypadki użycia lub wykorzystania
środków przymusu bezpośredniego lub broni palnej, brano pod uwagę obecne
uprawnienia oraz zakres wykonywanych zadań. Proponowane rozszerzenie uprawnień
w zakresie możliwych do użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego
dla danej formacji wynika m.in. z przyjętej zasady ujednolicenia przepisów w taki
sposób, aby służby – w ramach wykonywania podobnych zadań, realizowanych
w
obszarze swojej właściwości – miały możliwość użycia lub wykorzystania
podobnego katalogu środków przymusu bezpośredniego. Przydzielając uprawnionym
poszczególne środki, zapewniono możliwość wyboru środka adekwatnego do sytuacji,
o różnym stopniu dolegliwości (zgodnie z ogólnymi zasadami). Wobec powyższego
oraz uwzględniając wnoszone postulaty, przyznano niektórym formacjom prawo do
użycia przedmiotów przeznaczonych do obezwładniania osób za pomocą energii
elektrycznej. Należy mieć na uwadze, że środek ten będzie mógł być użyty, gdy użycie
innych środków przymusu bezpośredniego będzie niemożliwe albo może okazać się
nieskuteczne. Mając także na uwadze najbardziej dolegliwy charakter skutków użycia
lub wykorzystania broni palnej dla życia i zdrowia ludzkiego, w założeniach przyjęto
generalną zasadę możliwie maksymalnego ograniczenia zakresu uprawnień do jej
użycia lub wykorzystania. Opracowując zamknięty katalog przypadków użycia lub
wykorzystania broni palnej, kierowano się zakresem zadań ustawowych
poszczególnych uprawnionych. Ponadto, podobnie jak w przypadku środków przymusu
bezpośredniego, przyjęto zasadę ujednolicenia przepisów w taki sposób, aby służby –
w
ramach wykonywania podobnych zadań, realizowanych w obszarze swojej
właściwości – miały możliwość użycia lub wykorzystania broni palnej
w porównywalnych sytuacjach.
Podczas dalszych prac nad projektem ustawy należy mieć na względzie, że w dniu
9 października 2012 r. Rada Ministrów przyjęła założenia do projektu ustawy o zmianie
ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich i ustawy – Prawo o ustroju sądów
45