Poselski projekt ustawy o zakazie zapłodnienia pozaustrojowego i manipulacji ludzką informacją genetyczną

przez nikogo szkód na osobie. Proponowane rozwiązania nawiązują do
standardu prawa wspólnotowego określonego w dyrektywie 2001/20/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 kwietnia 2001 r. w sprawie zbliżania
przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw
Członkowskich, odnoszących się do wdrożenia zasady dobrej praktyki
klinicznej w prowadzeniu badań klinicznych produktów leczniczych,
przeznaczonych do stosowania przez człowieka. Należy wspomnieć jeszcze o
jednej projektowanej zasadzie ogólnej, odnoszącej się do udziału w
eksperymencie medycznym, uregulowanej w projektowanej treści art. 25 ust.
2—3 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Mianowicie, projekt
wzmacnia zasadę należytego poinformowania uczestnika eksperymentu,
pewność udzielenia zgody i poczucie bezpieczeństwa pacjenta, który rozważa
odmowę udzielenia zgody na udział eksperymencie. Następuje to przez
wprowadzenie obowiązku lekarza do poinformowania osoby wyrażającej zgodę
o możliwości odmowy udziału w eksperymencie lub badaniu, a w szczególności
również o tym, że odmowa nie ograniczy możliwości korzystania przez niego
ze świadczeń zdrowotnych. Towarzyszy temu ustawowo określona dyrektywa
interpretacyjna wyrażonej zgody, w myśl której wątpliwości co do udzielenia
zgody lub jej zakresu należy rozstrzygać na rzecz braku zgody. Projektowane
zmiany usuwają również wiele z podnoszonych w literaturze wątpliwości
szczegółowych do dotychczas obowiązującej regulacji. Należy wskazać na
doprecyzowanie wymagań formalnych, które ciążą na lekarzu kierującym
eksperymentem (projektowany art. 24 ustawy o zawodach lekarza i lekarza
dentysty), zmianę zasad udziału kobiet ciężarnych lub karmiących w
eksperymentach badawczych (projektowany art. 27 ustawy o zawodach lekarza i
lekarza dentysty), czy dookreślenie przesłanki zagrożenia życia dla uczestnika
eksperymentu, dopuszczającej odstąpienie od uzyskania jego zgody
(projektowany art. 26 ust. 9 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty). W
tym ostatnim wypadku należy podkreślić szczególną aplikację tego przepisu do
64 
 
sytuacji, gdy bezpośrednim uczestnikiem eksperymentu będzie dziecko poczęte.
W takiej sytuacji, kobieta ciężarna ze względu na relację, w jakiej pozostaje do
dziecka poczętego, jest traktowana przez ustawę również jako uczestnik
eksperymentu i musi wyrazić nań zgodę. W ten sposób ustawa zapobiega
przymusowi poddania się przez kobietę zabiegowi medycznemu
przeprowadzanemu ze względu na zagrożenie życia dla dziecka poczętego w
trybie umożliwiającym wyjątek od konieczności uzyskania zgody uczestnika
eksperymentu.

21. Biorąc pod uwagę coraz częstsze przypadki stosowania praktyk z
zakresu uporczywej terapii, co związane jest z ogromną technicyzacją
medycyny i zwiększającymi się możliwościami podtrzymywania wybranych
funkcji życiowych organizmu, prowadzącymi niekiedy do sztucznego
przedłużania agonii i procesu umierania, zdecydowano się wprowadzić do
ustawy o zawodzie lekarza legalną delicję uporczywej terapii, przesądzając
jednocześnie, że czynności mające charakter uporczywej terapii nie wchodzą w
zakres obowiązku lekarza udzielania pomocy medycznej, chyba że żądanie
podjęcia takich czynności wyrazi sam pacjent. Ustawa uznaje za uporczywą
terapię stosowanie procedur medycznych, urządzeń technicznych i środków
farmakologicznych w celu podtrzymywania funkcji życiowych nieuleczalnie
chorego, które przedłużają jego umieranie, wiążąc się z naruszeniem godności
pacjenta, w szczególności z nadmiernym cierpieniem; uporczywa terapia nie
obejmuje podstawowych zabiegów pielęgnacyjnych, łagodzenia bólu i innych
objawów oraz karmienia i nawadniania, o ile służą dobru pacjenta (art. 30a
ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty). Stosowanie czynności
pielęgnacyjnych, a także karmienie lub nawadnianie pacjenta może niekiedy
nosić znamiona uporczywej terapii, jeżeli przedłuża stan agonalny i łączy się
z nadmiernym cierpieniem (np. nawadnianie wobec niewydolności nerek). W
takim wypadku owe działania nie służą dobru pacjenta. Definicja uporczywej
65 
 
terapii wprowadzona do ustawy odpowiada definicji wypracowanej w formie
konsensusu przez Polska Grupę Roboczą ds. Problemów Etycznych Końca
ycia w ramach projektu badawczego „Granice terapii Medycznych” (zob.
„Medycyna Paliatywna w Praktyce”, Rok 2008, t. 2, nr 3). Grupę tę tworzyli
lekarze, etycy, filozofowie, teologie i prawnicy oraz specjaliści z zakresu opieki
paliatywnej. Ustawa nie reguluje natomiast kwestii związanych z eutanazją,
wspomaganym samobójstwem lub tzw. testamentem życia. Wartość i ochrona
życia ludzkiego nie powinna być uzależniana od decyzji jednostki. Aktu
pozbawienia życia, choćby własnego, nie można bowiem zakwalifikować jako
działania chronionego przez prawo.

22. Ponadto sprecyzowano krytykowany w doktrynie prawa art. 30 ustawy o
zawodzie lekarza i lekarza dentysty – oznaczając go jako art. 30a. Wykreślono
w szczególności frazę: „oraz w innych przypadkach nie cierpiących zwłoki”.
Fraza ta uniemożliwia lekarzowi rozstrzygnięcie, czy istnieje pozaumowny
obowiązek podjęcia działania w sytuacji, gdy niepodjęcie tego działania
zagrożone jest sankcją karną i dyscyplinarną. Nieokreśloność przepisu we
wskazanym zakresie jest tak istotna, że narusza konstytucyjny standard
określoności norm represyjnych. Artykuł 42 ust. 1 Konstytucji formułuje
fundamentalną dla istoty demokratycznego państwa prawnego zasadę, iż nie ma
przestępstwa bez precyzyjnie określonej normy karnej obowiązującej w chwili
popełnienia przestępstwa. Dostosowano także używaną w art. 30 terminologię
dotyczącą zagrożeń dla zdrowia do tej, jaką posługuje się obowiązujący kodeks
karny („ciężki uszczerbek na zdrowiu”). Dotychczasowe brzmienie art. 30
odwoływało się do określenia używanego w uchylonym już Kodeksie karnym z
1969 r. („ciężkie uszkodzenie ciała lub ciężki rozstrój zdrowia”).

23. Doprecyzowano również treść art. 39 ustawy przez skreślenie frazy:
„wskazania realnej możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub
66 
 
w innym zakładzie opieki zdrowotnej”. Pomijając wątpliwość, czy pojęcie
”realna możliwość„ należy rozumieć jako obowiązek lekarza dania gwarancji
uzyskania przez potencjalnego wierzyciela oczekiwanego świadczenia, czy też
chodzi tu o inny poziom realności, wskazać należy, że przepis ten nakłada na
lekarza bezwarunkowy obowiązek współdziałania w osiągnięciu skutku, który
ze względu na swoje sumienie uznaje on za niedopuszczalny. Nałożenie
obowiązku aktywnego udziału w osiąganiu skutku, który uznaje za
niedopuszczalny, nie może być uznane za proporcjonalne ograniczenie wolności
lekarza, brak bowiem konieczności tego ograniczenia. Nie ma wątpliwości, że
istnieje wiele sposobów na uniknięcie sytuacji, w której potencjalny wierzyciel
unika potencjalnie negatywnych konsekwencji nieuzyskania świadczenia a
lekarz odmawiający świadczenia nie jest zmuszany środkami prawnokarnymi i
dyscyplinarnymi do podjęcia działania niezgodnego z jego sumieniem.
Obowiązek organizacji systemu opieki zdrowotnej spoczywa na władzy
publicznej a nie na poszczególnych lekarzach. Obowiązek ten może być
skutecznie wykonywany przez same organy władzy publicznej lub przez inne
podmioty. Z tych samych względów uzupełniono lub dodano klauzulę sumienia
do regulacji prawnych odnoszących się do wykonywania zawodu pielęgniarki,
położnej i farmaceuty (art. 65 i 66).

24. Zabiegi wspomaganej prokreacji rodzą ryzyko nie tylko dla embrionu,
lecz także dla zdrowia kobiety, w szczególności wtedy, gdy są przyczyną ciąż
mnogich. Pojawia się w związku z tym konieczność doprecyzowania treści
krytycznie ocenianego w nauce prawa oraz przez Rzecznika Praw
Obywatelskich, który interweniował w tej kwestii u Prezesa Rady Ministrów i
Ministra Zdrowia, art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o
planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności
przerywania ciąży. Przepis ten jest nieprecyzyjny, bo nie pozwala ustalić w
jakich okolicznościach lekarz może bez obawy narażenia się na
67 
 
odpowiedzialność karną przerwać ciążę w przypadku tzw. wskazań lekarskich
(zdrowotnych). Ustawa wyjaśnia, że przerwanie ciąży może nastąpić w
przypadku istotnego zagrożenia zdrowia matki a nie jakiegokolwiek zagrożenia.
Ustawa czyni zadość konstytucyjnym wymogom określoności czynu
zabronionego (art. 42 Konstytucji). Znamię <<ciężki uszczerbek na zdrowiu>>
ma ugruntowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego znaczenie i jest stosowane
np. w art. 156, 160 i 162 kodeksu karnego. Ustawa czyni też zadość nakazowi
proporcjonalnej ochrony życia ludzkiego (art. 38 Konstytucji), która stoi na
przeszkodzie uśmiercaniu dziecka poczętego bez dostatecznego uzasadnienia
innymi wartościami konstytucyjnymi (por. cytowany wyrok TK z 28 maja 1997
r. K 26/96). Ustawa tylko w części przywraca kompromis polityczno-prawny
wyrażony w pierwotnym brzmieniu ustawy z 7 stycznia 1993 r. o planowaniu
rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania
ciąży, a zmieniony ustawą z 30 sierpnia 1996 r. W pierwotnym brzmieniu
art. 149a kodeksu karnego stanowił, iż nie popełnia przestępstwa spowodowania
śmierci dziecka poczętego lekarz, podejmujący to działanie w publicznym
zakładzie opieki zdrowotnej, w przypadku gdy ciąża stanowi „poważne
zagrożenie” dla zdrowia matki, stwierdzone orzeczeniem dwóch lekarzy, a
nadto gdy śmierć dziecka poczętego nastąpiła wskutek działań podjętych dla
przeciwdziałania „poważnemu uszczerbkowi na zdrowiu” matki.

25. Wejście w życie niniejszej ustawy spowoduje koszty związane z
powołaniem Polskiej Rady Bioetycznej i Prezesa Urzędu ds. Bioetyki, jak
również funkcjonowaniem samego Urzędu i rejestru.
Skutki finansowe wynikające z projektowanej ustawy winny zostać pokryte z
budżetu państwa.
Wyniosą one:
68