Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz ustawy o związkach zawodowych

Okres rozliczeniowy służy z jednej strony planowaniu pracy pracownikom, z drugiej
– rozliczaniu faktycznie przepracowanego przez nich czasu pracy. Jest istotnym
elementem organizacji czasu pracy w zakładach pracy. Dłuższe okresy rozliczeniowe
czasu pracy umożliwiają pracodawcom racjonalne gospodarowanie czasem pracy,
stosownie do zapotrzebowania na pracę w danym okresie oraz ułatwiają
rekompensowanie pracy nadliczbowej czasem wolnym od pracy. Elastyczność
przejawia się w tym, że pracodawca, u którego występuje zmienne zapotrzebowanie
na produkty lub usługi (a tym samym na pracę wykonywaną przez pracowników),
może planować większą liczbę godzin pracy w okresach dużego zapotrzebowania na
pracę, a mniejszą – w okresach niskiego zapotrzebowania na pracę (często takie
wahania występują w dłuższym horyzoncie czasowym). Ponadto dłuższy jest okres,
w którym pracodawca może zrekompensować pracownikowi pracę nadliczbową
czasem wolnym od pracy.
W obecnym stanie prawnym, ukształtowanym przepisami Kodeksu pracy,
maksymalna długość okresów rozliczeniowych czasu pracy, które mogą być przyjęte
u pracodawców, jest zależna od systemu czasu pracy i przedstawia się następująco:
– w tzw. podstawowym systemie czasu pracy (wykonywanie pracy przez 8 godzin
na dobę) dopuszczalny okres rozliczeniowy wynosi do 4 miesięcy,
a
w
szczególnych przypadkach, tj. w rolnictwie i hodowli, a także przy
pilnowaniu mienia lub ochronie osób – do 6 miesięcy, a jeżeli jest to dodatkowo
uzasadnione nietypowymi warunkami organizacyjnymi lub technicznymi
mającymi wpływ na przebieg procesu pracy – do 12 miesięcy; wydłużenie okresu
rozliczeniowego do 6 albo do 12 miesięcy nie jest dopuszczalne w systemach
równoważnego czasu pracy regulowanych w art. 135–138 i art. 143–144 Kodeksu
pracy – art. 129 § 1 i 2 Kodeksu pracy,
– w systemach równoważnego czasu pracy dopuszczających przedłużenie
dobowego wymiaru czasu pracy do 12 albo do 24 godzin dopuszczalny okres
rozliczeniowy wynosi co do zasady 1 miesiąc; w szczególnie uzasadnionych
przypadkach może być przedłużony do 3 miesięcy, a przy pracach uzależnionych
od pory roku lub warunków atmosferycznych – do 4 miesięcy – art. 135 i art. 137
Kodeksu pracy,
– w systemie równoważnego czasu pracy dopuszczającym przedłużenie dobowego
wymiaru czasu pracy do 16 godzin dopuszczalny okres rozliczeniowy wynosi
2

1 miesiąc i przepisy nie przewidują możliwości jego przedłużenia – art. 136
Kodeksu pracy,
– w systemie skróconego tygodnia pracy oraz w tzw. systemie pracy weekendowej
dopuszczalny okres rozliczeniowy wynosi 1 miesiąc i przepisy nie przewidują
możliwości jego przedłużenia – art. 143 i art. 144 Kodeksu pracy,
– w tzw. systemie pracy w ruchu ciągłym, ze względu na jego specyfikę,
obowiązuje odrębny okres rozliczeniowy wynoszący do 4 tygodni – art. 138
Kodeksu pracy.
2. Ruchomy czas pracy
W obecnym stanie prawnym przepisy Kodeksu pracy nie regulują tzw. ruchomego
czasu pracy.
Najczęściej pod pojęciem ruchomego czasu pracy rozumie się taką organizację czasu
pracy, w której pracodawca określa w przepisach wewnątrzzakładowych przedział
czasu, w którym pracownicy mają stawić się do pracy – by następnie przepracować
liczbę godzin wynikającą z obowiązującego ich systemu i rozkładu czasu pracy.
Zatem decyzja o konkretnej godzinie rozpoczęcia pracy w danym dniu – w ramach
wyznaczonych przez pracodawcę – należy każdorazowo do decyzji pracownika.
Obecne przepisy Kodeksu pracy nie przewidują takiej organizacji pracy. Jej
wprowadzenie umożliwiłoby pracownikowi elastyczne kształtowanie swojego czasu
pracy (w zakresie godziny rozpoczęcia pracy), a tym samym pogodzenie pracy z inną
aktywnością (np. z obowiązkami rodzicielskimi, dokształcaniem się).
W obecnym stanie prawnym tzw. ruchomy czas pracy może być postrzegany jako
niespójny z innymi przepisami o czasie pracy, tj. z przepisem art. 128 § 3 pkt 1 oraz
art. 151 § 1 Kodeksu pracy. Pierwszy z tych przepisów definiuje dobę jako
24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę
zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. W tak rozumianej dobie
pracownik powinien mieć zaplanowany dobowy wymiar czasu pracy jako kolejne,
następujące po sobie godziny. Natomiast w sytuacji, gdy w kolejnym dniu pracownik
rozpocznie pracę o godzinie wcześniejszej niż w dniu poprzednim – w rozumieniu
tego przepisu wykonuje pracę jeszcze w poprzedniej dobie pracowniczej.
Powoduje to także problemy na gruncie art. 151 § 1 Kodeksu pracy, który uznaje
pracę wykonywaną ponad dobową normę czasu pracy za pracę nadliczbową.
3

Proponowane zmiany
Projekt przewiduje:
– wprowadzenie regulacji prawnych określających tryb przedłużania okresów
rozliczeniowych czasu pracy do 12 miesięcy,
– zasady stosowania tzw. ruchomego czasu pracy, w tym tryb wprowadzania takiej
organizacji czasu pracy w zakładzie pracy.
Zmiany w Kodeksie pracy
1. Okresy rozliczeniowe czasu pracy
Odnośnie do okresów rozliczeniowych czasu pracy proponuje się określenie nowych
zasad przedłużania okresu rozliczeniowego – nie więcej jednak niż do 12 miesięcy.
Proponuje się, aby przedłużanie okresu rozliczeniowego czasu pracy nie więcej
jednak niż do 12 miesięcy, było dopuszczalne, jeżeli jest to uzasadnione
przyczynami obiektywnymi lub technicznymi lub dotyczącymi organizacji pracy,
przy zachowaniu ogólnych zasad dotyczących ochrony bezpieczeństwa i zdrowia
pracowników.
Proponuje się, by takie przedłużenie okresu rozliczeniowego czasu pracy mogło być
stosowane w każdym systemie czasu pracy.
Przedłużenie okresu rozliczeniowego czasu pracy nie więcej niż do 12 miesięcy,
pozwoli pracodawcom na bardziej elastyczne gospodarowanie czasem pracy
pracowników – zależnie od zapotrzebowania na pracę w poszczególnych miesiącach.
W ramach takiego okresu rozliczeniowego czasu pracy okresy dłuższej pracy będą
równoważone okresami pracy krótszej lub dniami wolnymi od pracy – jednak
w ramach wymiaru czasu pracy, obowiązującego danego pracownika, ustalonego na
przyjęty okres rozliczeniowy, zgodnie z przepisami Kodeksu pracy i przy
zachowaniu pozostałych norm ochronnych (np. dotyczących okresu odpoczynku
dobowego i tygodniowego).
Proponuje się zagwarantować pracownikowi prawo do minimalnego wynagrodzenia
za pracę, jeżeli pracownik, w danym miesiącu nie miałby prawa do wynagrodzenia,
ze względu na rozkład czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Gwarancja
wynikająca z przepisów ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym
wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. Nr 200, poz. 1679, z późn. zm.), polegająca na
4

prawie pracownika do wyrównania jego wynagrodzenia do poziomu minimalnego
wynagrodzenia, w przypadkach gdy nie wypracowuje on takiego wynagrodzenia, nie
jest wystarczająca. Nie obejmuje ona bowiem sytuacji, gdy pracownik w ogóle nie
wykonuje w danym miesiącu pracy, zgodnie z obowiązującym pracownika
rozkładem czasu pracy.
Projekt przewiduje także możliwość sporządzania rozkładu czasu pracy danego
pracownika na okres krótszy niż okres rozliczeniowy, obejmujący jednak co
najmniej 2 miesiące. Projekt dopuszcza zarówno pisemną, jak i elektroniczną formę
takiego rozkładu. Ponadto proponuje się, aby pracodawca przekazywał
pracownikowi jego rozkład czasu pracy co najmniej na 2 tygodnie przed
rozpoczęciem pracy w okresie, na który sporządził taki rozkład czasu pracy.
Projekt przewiduje, że przedłużanie okresu rozliczeniowego czasu pracy do
12 miesięcy będzie możliwe tylko po osiągnięciu w tej sprawie porozumienia
pracodawcy z reprezentacją pracowników.
Przedłużenie okresu rozliczeniowego maksymalnie do 12 miesięcy będzie możliwe:
1) w układzie zbiorowym pracy lub w porozumieniu z zakładowymi organizacjami
związkowymi; jeżeli nie będzie możliwe uzgodnienie treści porozumienia ze
wszystkimi zakładowymi organizacjami związkowymi, pracodawca będzie mógł
uzgodnić treść porozumienia z organizacjami związkowymi reprezentatywnymi
w rozumieniu art. 24125a Kodeksu pracy, albo
2) w porozumieniu zawieranym z przedstawicielami pracowników, wyłonionymi
w trybie przyjętym u danego pracodawcy – jeżeli u pracodawcy nie działają
zakładowe organizacje związkowe.
Powyższa propozycja zmian odpowiada postanowieniom dyrektywy 2003/88/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 listopada 2003 r. dotyczącej niektórych
aspektów organizacji czasu pracy (Dz. Urz. UE L 299 z 18.11.2003, str. 9; Dz. Urz.
UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 4, str. 381).
W świetle postanowień dyrektywy przedłużenie okresu rozliczeniowego (do
maksymalnie 12 miesięcy) jest dopuszczalne wyłącznie w drodze układów
zbiorowych pracy lub porozumień zawartych między partnerami społecznymi.
Dodatkowym warunkiem jest zaistnienie przyczyn obiektywnych, technicznych bądź
5

dotyczących organizacji pracy, a także zachowanie ogólnych zasad dotyczących
ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników.
Ponadto projekt przewiduje, że pracodawca będzie przekazywać kopię porozumienia
w sprawie przedłużenia okresu rozliczeniowego czasu pracy właściwemu
okręgowemu inspektorowi pracy w terminie 5 dni roboczych od dnia zawarcia
porozumienia.
Zmiany w powyższym zakresie przewidują art. 1 pkt 1 i pkt 3 projektowanej ustawy,
dotyczące art. 129 § 2–4 i art. 150 § 3 i 4 Kodeksu pracy.
2. Ruchomy czas pracy
Proponuje się wprowadzenie do Kodeksu pracy przepisów regulujących zasady
stosowania tzw. ruchomego czasu pracy w dwóch odmianach, tj. przepisów
pozwalających na:
– ustalanie rozkładów czasu pracy przewidujących różne godziny rozpoczynania
pracy w dniach pracy pracowników,
– określanie przedziału czasu, w którym pracownik powinien podjąć pracę.
W pierwszym przypadku pracodawca mógłby wyznaczać pracownikom różne
godziny rozpoczynania pracy w poszczególne dni pracy także w ten sposób, iż
w kolejnym dniu pracownik rozpoczynałby pracę o godzinie wcześniejszej niż
w dniu poprzednim. Taka praca nie byłaby uznawana za pracę nadliczbową. Nadal
jednak konieczne byłoby zachowywanie przepisów o wymiarze czasu pracy,
odpoczynku dobowym i tygodniowym.
Natomiast w drugim przypadku wyznaczony byłby przedział czasu, w którym
pracownicy są obowiązani stawić się do pracy. Także w tym przypadku, gdyby
pracownik, zgodnie ze swoją decyzją, w kolejnym dniu rozpoczął pracę o godzinie
wcześniejszej niż w dniu poprzednim, to taka praca nie byłaby pracą nadliczbową.
Konieczne byłoby także, podobnie jak w pierwszym przypadku, przestrzeganie
przepisów o wymiarze czasu pracy, odpoczynku dobowym i tygodniowym.
Zmiany w powyższym zakresie przewiduje art. 1 pkt 2 projektowanej ustawy,
wprowadzający do Kodeksu pracy nowy art. 1401.
Projekt przewiduje, że ruchomy czas pracy mógłby być wprowadzony co do zasady:
1) w układzie zbiorowym pracy lub w porozumieniu z zakładowymi organizacjami
związkowymi; jeżeli nie będzie możliwe uzgodnienie treści porozumienia ze
6