Poselski projekt ustawy - Prawo spółdzielcze

spółdzielnie dokonają najpóźniej do dnia …………….r., a związki spółdzielcze i Krajowa
Rada Spółdzielcza najpóźniej do dnia ………………..r.
§ 2. Do czasu zarejestrowania nowych statutów postanowienia dotychczasowych statutów
pozostają w mocy. Jednakże w wypadku sprzeczności między dotychczasowymi
postanowieniami statutów a przepisami niniejszej ustawy stosuje się przepisy ustawy.
Art. 192. Traci moc ustawa z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 2003 r.
Nr 188, poz. 1848, z późn. zm.).
Art. 193. Ustawa wchodzi w życie z dniem ……………………..r.,

























60

UZASADNIENIE

I. Obecnie obowiązująca ustawa z dnia 16 września 1982 r. - Prawo
spółdzielcze była dotychczas około trzydziestu razy nowelizowana. Wskutek tego jest
ona niespójna, a przede wszystkim niedostosowana do współczesnych warunków
społeczno-gospodarczych. Dlatego konieczne stało się podjęcie prac nad nowym
Prawem spółdzielczym.
Niniejszy projekt Prawa spółdzielczego został opracowany według
następujących założeń.
1) Przepisy o charakterze bezwzględnie obowiązującym zostały ograniczone do
koniecznego minimum, pozostawiając możliwie szerokie pole do regulacji
statutowych. Biorąc jednak pod uwagę trudności w prawidłowym opracowaniu
statutu, projekt ustawy zawiera także przepisy o charakterze względnie
obowiązującym, które będą miały zastosowanie tylko wtedy, gdy statut spółdzielni
nie będzie danych kwestii regulował odmiennie.
2) Przepisy projektu ustawy zawierają alternatywne rozwiązania w wielu kwestiach,
pozostawiając statutowi wybór jednego z nich. Dotyczy to zwłaszcza tych
rozwiązań, które w dyskusji znalazły aprobatę większości, lecz jednocześnie za
innym rozwiązaniem wypowiedziała się także tak liczna grupa uczestników
dyskusji, że ich stanowiska nie można było w projekcie ustawy nie uwzględnić.
3) Szczególne znaczenie ma sprawa kompleksowości ustawy, i to zarówno w sensie
przedmiotowym, co oznacza, że ustawa powinna regulować pełną problematykę
prawno-organizacyjną spółdzielni, związków spółdzielczych i Krajowej Rady
Spółdzielczej, jak i w sensie podmiotowym, zgodnie z którym ustawa powinna
obejmować wszystkie rodzaje spółdzielni. W konsekwencji zatem ustawa powinna,
poza przepisami dotyczącymi wszystkich spółdzielni, zawierać również przepisy
szczególne, dotyczące wyłącznie spółdzielni poszczególnych rodzajów. Z tego
powodu w projekcie zostały zamieszczone odrębne przepisy dotyczące rolniczych
spółdzielni produkcyjnych, spółdzielni kółek rolniczych, spółdzielni pracy,
spółdzielni rzemieślniczych oraz spółdzielni uczniowskich. Zasady tej jednak nie
można było w pełni zrealizować, ponieważ do banków spółdzielczych mają
zastosowanie przepisy prawa bankowego i odrębnej ustawy o tych bankach, a do
spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych - przepisy ustawy o tych kasach,
analogicznie spółdzielnie mieszkaniowe funkcjonują w oparciu o ustawę o
spółdzielniach mieszkaniowych.

II. Podstawowe założenia projektu nowego Prawa spółdzielczego są następujące.
61

1) Przepisy Prawa spółdzielczego powinny być dostosowane do standardów
europejskich i zasad spółdzielczych uchwalonych przez XXXI Kongres
Międzynarodowego Związku Spółdzielczego w 1995 r. w Manchesterze.
2) Podstawy prawne działalności spółdzielni powinny być dostosowane do
współczesnych reguł działania podmiotów gospodarczych oraz uwzględniać
wprowadzenie zmodernizowanego systemu finansowego przedsiębiorców i
stworzenie podstaw do menadżerskiego systemu kierowania działalnością
gospodarczą spółdzielni.
3) Powinny być wprowadzone zmiany w odniesieniu do związków rewizyjnych i
Krajowej Rady Spółdzielczej oraz do instytucji lustracji zmierzające do
zwiększenia ze strony tych podmiotów zakresu i form pomocy dla spółdzielni oraz
ściślejszego związania ich działalności z potrzebami i oczekiwaniami środowisk
spółdzielczych.

III. Przedstawiając w sposób syntetyczny realizację wymienionych zasad
należy zwrócić uwagę w pierwszym rzędzie na dostosowanie definicji spółdzielni do
zasad Międzynarodowego Związku Spółdzielczego, precyzyjne uregulowanie procesu
zakładania spółdzielni, podniesienie rangi i rozszerzenie zakresu regulacji statutowej.
Na szczególne podkreślenie zasługuje wzmocnienie podmiotowości członków
spółdzielni oraz ustawowe określenie ich podstawowych praw i obowiązków.
Znaczące zmiany projekt ustawy wprowadza w odniesieniu do organów
spółdzielni. Pozostawia się wprawdzie dotychczasową strukturę organów, lecz zmienia
się w istotny sposób zakresy ich właściwości. Zarząd spółdzielni uzyskuje możliwość
bardziej operatywnego działania, przede wszystkim w wyniku przekształcenia rady
nadzorczej z organu nadzorczo-stanowiącego w organ wyłącznie nadzorczo-kontrolny.
W małych spółdzielniach, liczących do 10 członków, rady nadzorczej w ogóle się nie
powołuje. Jej zadania przejmuje walne zgromadzenie, a prawo kontroli działalności
spółdzielni przysługuje każdemu członkowi. Projekt ustawy stwarza też podstawy
prawne do wprowadzenia w spółdzielniach systemu menadżerskiego. Obok tych
zmian, które mają na celu w sposób oczywisty ułatwić spółdzielniom funkcjonowanie
w warunkach wolnego rynku i konkurencji, w projekcie ustawy zmierza się do
umocnienia w dużych spółdzielniach demokracji wewnątrzspółdzielczej przez
zwiększenie roli i bliższe określenie uprawnień zebrań grup członkowskich.
Poza tym wyraźnie odróżnia się sytuacje, w których uchwały walnego zgromadzenia
są od samego początku nieważne bądź też jedynie mogą być uchylone przez sąd.
Ważne znaczenie mają nowe rozwiązania wprowadzone w dziale dotyczącym
systemu finansowego spółdzielni. Wprawdzie projekt ustawy zachowuje oba
podstawowe fundusze własne spółdzielni, tj. fundusz udziałowy i fundusz zasobowy
62

oraz sposób ich tworzenia, z pewnymi tylko zmianami dotyczącymi udziałów i
wpisowego, ale inne nowe przepisy tego działu stwarzają spółdzielni możliwość
poprawy ich sytuacji finansowej i zdolności kredytowej. Są to w szczególności
przepisy o wkładach skonstruowane w taki sposób, aby była nimi zainteresowana
zarówno spółdzielnia, jak i jej członkowie.
Przepisy projektu ustawy o łączeniu się spółdzielni, podziale spółdzielni i
likwidacji spółdzielni merytorycznie niewiele odbiegają od unormowań zawartych w
Prawie spółdzielczym z 1982 r. Nowe przepisy w tym zakresie precyzują głównie tryb
postępowania przy łączeniu się, dzieleniu i likwidacji spółdzielni. Majątek
zlikwidowanej spółdzielni pozostawiony jest do dyspozycji walnego zgromadzenia,
które może przeznaczyć go także do podziału między członków.
Dotychczas obowiązujące Prawo spółdzielcze zawiera przepisy szczególne,
dotyczące upadłości spółdzielni, chociaż postępowanie upadłościowe, poza tymi
przepisami, toczyło się według Prawa upadłościowego z 1934 r. Celem tych przepisów
szczególnych było umożliwienie spółdzielniom uniknięcia upadłości przez podjęcie
odpowiednich środków, co w praktyce wyrażało się zazwyczaj zwiększeniem
funduszu udziałowego. Obecnie, pod rządami nowego Prawa upadłościowego i
naprawczego z 2003 r., należałoby taką możliwość utrzymać, biorąc pod uwagę
społeczny charakter spółdzielni i z reguły niewielki stopień zamożności jej członków.
Dlatego w projekcie ustawy zostały zamieszczone przepisy utrzymujące obowiązek
zwołania walnego zgromadzenia lub zebrania przedstawicieli i zebrań grup
członkowskich w sytuacji, gdy spółdzielnia znajduje się w stanie niewypłacalności lub
taki stan jej zagraża w celu podjęcia środków umożliwiających wyjście spółdzielni z
takiego stanu. Podkreślić należy, że przepisy te nie naruszają interesów wierzycieli
spółdzielni, którzy mogą niezależnie od tych przepisów zgłosić wniosek o ogłoszenie
jej upadłości według ogólnych zasad.
Jak już wyżej wspomniano, projekt Prawa spółdzielczego nie zawiera
przepisów szczególnych, odnoszących się do wszystkich rodzajów spółdzielni i
regulujących swoiste dla nich problemy. Jednakże część projektu ustawy (tytuł II),
która zawiera przepisy szczególne dla poszczególnych rodzajów spółdzielni, obejmuje
4 rodzajów spółdzielni. Zostały tam zamieszczone zarówno przepisy nowatorskie, jak
i przepisy zachowujące w wielu wypadkach rozwiązania dotychczasowe, które zdały
egzamin w praktyce.
Do przepisów szczególnych, zachowujących w większości dotychczasowe
regulacje, należy zaliczyć przepisy o rolniczych spółdzielniach produkcyjnych,
zwłaszcza w zakresie:
− wprowadzenia, do ustawy rozszerzonej definicji Rolniczej Spółdzielni
Produkcyjnej (RSP) jako wielorodzinnego gospodarstwa rolnego;
63

− wprowadzeniu przepisów określających zasady przyjmowania do RSP
kandydatów na członków oraz prawa i obowiązki tych osób;
− stworzeniu możliwości wprowadzenia do statutów RSP zasad tzw.
mnogiego głosowania na walnych zgromadzeniach (w zależności od
wartości udziałów, wkładów pieniężnych i wkładów gruntowych
wniesionych przez poszczególnych członków do spółdzielni, a których
wartość jest niejednokrotnie wyższa niż w innych rodzajach spółdzielni).
Wyjaśnienia wymaga proponowana zmiana zawarta w art. 91 projektu ustawy
określająca, że przedmiotem działalności rolniczej spółdzielni produkcyjnej jest
prowadzenie wspólnego wielorodzinnego gospodarstwa rolnego oraz działalność na
rzecz gospodarstw członków i innych gospodarstw rolnych. Zmiana ta powoduje
konieczność dokonania zmiany w przepisach obowiązujących oraz przepisach
przejściowych i końcowych (art. 187 projektu) w ustawie z dnia 11 kwietnia 2003 r.
o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz. U. nr 64, poz. 592, z późn. zm.), gdzie określono,
że za gospodarstwo wielorodzinne uważa się gospodarstwo rolne prowadzone przez
osoby fizyczne w formie rolniczej spółdzielni produkcyjnej, w którym powierzchnia
użytków rolnych na jedną rodzinę wykonującą pracę związaną z prowadzeniem
działalności rolniczej nie jest większa niż 300 ha. Wielkość ta stanowi obecnie
obowiązującą powierzchnię gospodarstwa rodzinnego w Polsce.
Kolejna zmiana dotyczy wprowadzenia przepisów określających zasady
przyjmowania do RSP kandydatów na członków oraz prawa i obowiązki tych osób.
Instytucja kandydata na członka w dotychczasowych przepisach prawa nie była
uregulowana. Z uwagi na fakt, że w dużej ilości rolniczych spółdzielni produkcyjnych
statuty spółdzielni dopuszczały przyjęcie kandydatów, stąd w projekcie ustawy
proponuje się uregulowanie tej kwestii. Proponuje się, aby kandydatom mogły
przysługiwać określone w statucie prawa i obowiązki, takie same jak członkom
spółdzielni,
z wyjątkiem obowiązku wnoszenia udziałów i wkładów gruntowych i pieniężnych.
Również zasady opłaty pracy byłyby takie same jak dotyczące członków i
domowników członków świadczących pracę.
W projekcie ustawy proponuje się stworzenia możliwości wprowadzenia do
statutów RSP zasad tzw. mnogiego głosowania na walnych zgromadzeniach. Decyzję
w tej sprawie podejmowałoby walne zgromadzenie poprzez dokonanie stosownych
zapisów w statucie spółdzielni. Rozwiązanie takie funkcjonuje w kilku krajach UE,
m.in. we Francji i ma na celu pozyskanie dodatkowego kapitału do spółdzielni.
Szczegółowe zasady ustalania ilości głosów przysługujących członkom z tytułu
wartości wniesionych przez nich wkładów i udziałów oraz największą ilość głosów,
jaka może przysługiwać członkowi określałby statut spółdzielni. Projekt ustawy
przewiduje, że zwiększenie ilości głosów nie może dotyczyć głosowania w sprawach
64