Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo prasowe i niektórych innych ustaw

roszczeń niemajątkowych przewidzianych w art. 24 § 1 zdanie pierwsze i drugie k.c.
dochodzone są roszczenia majątkowe (o odszkodowania, o zadośćuczynienie pieniężne lub
zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny). Wiąże się to z
odmiennymi przesłankami odpowiedzialności za naruszenie dóbr osobistych w zakresie
roszczeń niemajątkowych i pozostałych roszczeń. Te ostatnie dochodzone są bowiem na
zasadach ogólnych i wymagają, oprócz bezprawności naruszenia dobra osobistego,
wykazania winy pozwanego, a także wykazania zaistnienia szkody, jej wysokości oraz
związku przyczynowego między szkodą a naruszeniem dóbr osobistych.
Zgłaszane w tym zakresie przez pozwanych dowody skierowane sana wykazanie
dołożenia przez dziennikarza należytej staranności przy zbieraniu i wykorzystaniu
materiałów służących publikacji (art. 12 ust. 1 Prawa prasowego), a tym samym
wyłączenie przypisania im winy. W takich procesach badanie przesłanek
odpowiedzialności w obu zakresach odbywa się łącznie, co powoduje, że rozpoznawanie
roszczeń o dopełnienie czynności zmierzających do usunięcia skutków naruszenia dóbr
osobistych opóźnia się, mimo że może i powinno być sprawne i szybko rozpoznane.
Postępowanie cywilne w powyższych sprawach toczy się obecnie według przepisów
Kodeksu postępowania cywilnego, bez jakichkolwiek modyfikacji, celowych zarówno ze
względu na materię tych spraw, jak i z uwagi na wyodrębniające się zasadniczo dwie
kategorie dochodzonych w nich roszczeń.
Identyfikacja przyczyn nadmiernie wydłużonego toku postępowania w sprawach
„prasowych”, powodujących, iż od faktu naruszenia dobra osobistego do zakończenia
procesu upływa okres tak znaczny, że często uwzględnienie powództwa nie przynosi już
satysfakcji pokrzywdzonemu, wymaga zatem interwencji ustawodawcy.
W projektowanej ustawie proponuje się wprowadzenie modyfikacji przepisów
postępowania cywilnego. Propozycje zmian obejmują dwa rodzaje postępowania: zwykły,
w większości nawiązujący do istniejących już instytucji procedury cywilnej, i
postępowanie przyspieszone, dostępne dla powoda, który niezwłocznie wystąpi z
powództwem obejmującym wyłącznie roszczenie o opublikowanie odpowiedzi.
Proponuje się zatem dodanie w Kodeksie postępowania cywilnego Działu VII w Tytule
VII o nazwie „Postępowanie w sprawach prasowych”.
Zmiany te obejmują:
- wprowadzenie krótkiego terminu rozpoznania sprawy przez sąd, oraz odstępstw od
jawności postępowania w sprawach o opublikowanie odpowiedzi;
- dodatkowy rygoryzm formalny wobec pism wszczynających postępowanie;
- ograniczenie postępowania dowodowego, oraz nałożenie dodatkowych obowiązków w
tym zakresie na stronę (obowiązek sprowadzenia świadków na rozprawę);
Ustawa wprowadza również istotną zmianę w postępowaniu zabezpieczającym poprzez
dodanie art. 7551 k.p.c. Ma on na celu wprowadzenie istotnych gwarancji dla osób, których
dobra osobiste są naruszane, umożliwiających zapobieganie rozpowszechnianiu
nieprawdy. Ze względu na restrykcyjny charakter normy w stosunku do zasady swobody
wypowiedzi jej zastosowanie zostało w sposób istotny ograniczone. Zabezpieczenie może
być udzielone bowiem tylko wtedy, gdy wnioskodawca uprawdopodobni, że informacje
naruszające jego dobra osobiste są nieprawdziwe. W innych sytuacjach zabezpieczenie
może być udzielone tylko na zasadach ogólnych. Za naruszenie zakazów wydanych przez
Sąd na podstawie wyżej wskazanego przepisu przewidziano grzywnę, której wysokość
będzie ustalana w postanowieniu o udzielenie zabezpieczenia. Naruszenie zakazu po
nałożeniu grzywny będzie dodatkowo karane.

Proponowane regulacje stanowią zatem próbę kompleksowego uregulowania instytucji
sprostowania i odpowiedzi prasowej. Instytucja ta należy do szeroko pojętych środków
ochrony dóbr osobistych. Jej zasadniczym celem jest stworzenie osobie zaatakowanej
przez media możliwości publicznego ustosunkowania się do postawionych jej zarzutów,
wypowiadanych w stosunku do niej twierdzeń i ferowanych o niej opinii. W ten sposób
osoba zniesławiona ma możność niezwłocznego skorygowania jej fałszywego wizerunku
przedstawionego przez media.
Konstrukcja sprostowania i odpowiedzi w świetle obowiązujących regulacji prawa
prasowego obarczona jest licznymi wadami, czyniącymi z niej w znacznej mierze środek
dysfunkcjonalny. W szczególności wskazać należy na niejasnej niedookreślone przesłanki
umożliwiające odmowę publikacji sprostowania lub odpowiedzi oraz brak sprawnych
mechanizmów wymuszających niezwłoczne ukazywanie się sprostowań w przypadku
bezzasadnej odmowy ich opublikowania.
Przedstawiony projekt stara się wady te usunąć, Przede wszystkim, w miejsce dotychczas
istniejącego rozróżnienia pomiędzy sprostowaniem co do faktów i odpowiedzią co do ocen
i opinii wyrażanych w materiale prasowanym, wprowadzona zostaje jednolita konstrukcja
„prawa do odpowiedzi”. Prawo takie przysługiwać będzie każdej osobie, której
bezpośrednio dotyczy opublikowany materiał prasowy. W ramach przyznanego jej prawa
osoba ta będzie miała uprawnienie do żądania bezpłatnego opublikowania odpowiedzi
odnoszącej się zarówno do faktów podanych w materiale prasowym, jak i zawartych w
nim ocen. Tym samym zniesiony zostaje dotychczas istniejący w prawie prasowym
dualizm środków ochrony (prawo do sprostowania oraz prawo do odpowiedzi), który w
praktyce budził liczne wątpliwości i komplikacje.
Projekt precyzuje i ogranicza zarazem katalog przesłanek, który uprawniają obecnie
redaktora naczelnego do odmowy zamieszczenia odpowiedzi. W miejsce niejasnych i
ocennych przesłanek, o których mowa w art. 33 Prawa prasowego (w tym między innymi
przywoływany często przez redaktora naczelnego jako uzasadnienie odmowy
zamieszczenia sprostowania fakt, że podana informacja prasowa jest zgodna z prawdą lub
nie zagraża dobrom osobistym zainteresowanego) projekt wprowadza jedynie cztery
podstawy umożliwiające odmowę opublikowania odpowiedzi:
1) sprzeczność odpowiedzi z prawem lub dobrymi obyczajami;
2) brak
związku pomiędzy treścią odpowiedzi a faktami lub ocenami zawartymi w
materiale prasowym;
3) niespełnienie wymogów formalnych sprecyzowanych w art. 32 ust. 1-4;
4) złożenie odpowiedzi przez osobę nieuprawnioną.
W końcu projekt przewiduje stworzenie sprawnego mechanizmu postępowania sądowego
wymuszającego opublikowanie odpowiedzi w przypadku bezzasadnej odmowy publikacji.
W postępowaniu dotyczącym nakazania publikacji odpowiedzi, odmiennie niż w
klasycznych sprawach o ochronę dóbr osobistych, nie zachodzi konieczność badania
bezprawności działania autora materiału prasowego, prawdziwości zamieszczonych w
danym materiale informacji i rzetelności zawartych w nim ocen. Przedmiot kontroli sądu
jest w tym przypadku bardzo ograniczony i sprowadza się do ustalenia, czy w świetle
podstaw określonych w art. 33 Prawa prasowego redaktor naczelny miał prawo odmówić
zamieszczenia odpowiedzi.
Zmiany w treści art. 46 ust. 1 są konsekwencją wprowadzenia instytucji odpowiedzi
prasowej. Z kolei zmiana ust. 2 tego artykułu realizuje wyrok Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 22 lutego 2005 r., K 10/04, OTK-A 2005, z. 2, poz. 17. W orzeczeniu tym Trybunał
stwierdził, że istniejące obecnie zróżnicowanie trybów ścigania w odniesieniu do
przestępstwa prasowego stypizowanego w art. 46 ust. 1 (tryb prywatnoskargowy, jeżeli
pokrzywdzonym jest osoba fizyczna oraz tryb publicznoskargowy, jeżeli pokrzywdzonym
jest inny podmiot prawa) narusza art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Projekt
likwiduje powyższe zróżnicowanie, przewidując jednolity tryb ścigania (tryb ścigania na
wniosek), niezależnie od statusu prawnego podmiotu pokrzywdzonego.
Projektowane zmiany Kodeksu cywilnego mają na celu ograniczenie odpowiedzialności
dziennikarzy, redaktorów naczelnych i wydawców w zakresie wysokości
zadośćuczynienia. Ustawa przewiduje zaostrzenie przesłanek odpowiedzialności, jednak
aby uniknąć sytuacji, w których funkcjonowanie prasy będzie zagrożone nadmiernymi
żądaniami osób których dobra osobiste zostały naruszone, proponuje się wprowadzenie:
- ograniczenia publikowania „przeprosin” wyłącznie do publikowania ich za
pośrednictwem tego konkretnego środka masowego przekazu w którym doszło do
naruszenia dóbr,
- ograniczenie wysokości zadośćuczynienia do 5 % przychodu osiągniętego przez
podmiot, który dopuścił się naruszenia, w roku poprzedzającym rok, w którym nastąpiło
naruszenie. Skutkiem usprawnienia postępowania cywilnego w zakresie dochodzenia
roszczeń związanych z naruszeniem dóbr osobistych jest jednoczesna depenalizacja tego
obszaru, czyli wyłączenie czci spod ochrony prawa karnego. Dotychczasowy stan prawny
cechuje się bowiem nadmiernym rygoryzmem i niewspółmiernością sankcji (sankcja o
charakterze karnym jest zasadniczo najbardziej dotkliwa) w stosunku do rodzaju
naruszenia porządku prawnego. Tak jak już wspomniano na wstępie, obecnie
obowiązująca regulacja art. 212 i nast. Kodeksu karnego może przy tym rodzić
wątpliwości co do zgodności z powszechnie przyjętymi standardami demokratycznego
państwa prawnego w zakresie wolności słowa i swobody wypowiedzi.
Wejście w życie ustawy nie spowoduje znaczących skutków finansowych dla budżetu
państwa
Materia projektu ustawy nie jest objęta prawem Unii Europejskiej.
Warszawa, 23 kwietnia 2008 r.
BAS-WAEM-1008/08

Pan
Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej

Opinia
w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej poselskiego projektu
ustawy o zmianie ustawy – Prawo prasowe i niektórych innych ustaw
(przedstawiciel wnioskodawców: poseł Arkadiusz Mularczyk)

Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992
roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2002 r., Nr 23, poz. 398
ze zmianami) sporządza się następującą opinię:

1. Przedmiot projektu ustawy
Projekt ustawy wprowadza zmiany do ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. –
Prawo prasowe (Dz. U. z 1984 r. Nr 5, poz. 24 ze zmianami; dalej: prawo
prasowe). Projektowane zmiany dotyczą m.in. odpowiedzialności dziennikarzy
za opublikowanie materiału prasowego zawierającego informacje nieprawdziwe
i prawa do odpowiedzi (zmiana tytułu rozdziału V prawa prasowego ze
„Sprostowania i odpowiedzi” na „Prawo do odpowiedzi”). Projektowana ustawa
wprowadza również nowy Dział VII o nazwie „Postępowanie w sprawach
prasowych” do ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks Postępowania
Cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43, poz. 296 ze zmianami; dalej: kpc). Projekt
wprowadza również przepisy dotyczące zadośćuczynienia za naruszenia dóbr
osobistych w materiale prasowym, do ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. –
Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zmianami; dalej: kc).
Projekt ustawy zmienia tytuł rozdziału XXVII ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. –
Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553 ze zmianami; dalej: kk) na
„Przestępstwo przeciwko nietykalności cielesnej” oraz skreśla art. 212-216 kk
dotyczące przestępstwa pomówienia.
Zgodnie z art. 6 projektu ustawy, ustawa wchodzi w życie po upływie 14
dni od dnia ogłoszenia.

2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem
Projekt reguluje materie objęte zakresem obowiązywania dyrektywy
Parlamentu Europejskiego i Rady 89/552/EWG z dnia 3 października 1989 r.
w sprawie koordynacji niektórych przepisów ustawowych, wykonawczych
i administracyjnych państw członkowskich dotyczących świadczenia
audiowizualnych usług medialnych (dyrektywa o audiowizualnych usługach
medialnych) (Dz. Urz. UE L 298 z 17.10.1989, str. 23, dalej: dyrektywa
89/552/EWG).

3. Analiza przepisów projektu pod kątem ustalonego stanu prawa
Unii Europejskiej
Projekt ustawy jest zgodny z postanowieniami dyrektywy 89/552/EWG.
W szczególności projektowane zmiany prawa prasowego, kpc oraz kc są zgodne
z Rozdziałem VI dyrektywy 89/552/EWG „Rozpowszechnianie telewizyjne:
prawo do odpowiedzi”. Projektowane zmiany realizują zawarte

w postanowieniach przywołanego rozdziału postulaty: nieskrępowania prawa do
odpowiedzi narzucaniem nieuzasadnionych terminów i warunków; emitowania
odpowiedzi w rozsądnym terminie, w chwili i w sposób odpowiadający
transmisji, do której się odnosi; wprowadzenia procedury umożliwiającej
właściwe korzystanie z prawa do odpowiedzi; wąskiego określenia warunków,
w których wniosek o stosowanie prawa do odpowiedzi może zostać odrzucony;
wprowadzenia procedur umożliwiających rozstrzyganie sporów powstałych z
tytułu wykonywania prawa do odpowiedzi na drodze sądowej.

4. Konkluzje
Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo prasowe i niektórych innych
ustaw jest zgodny z prawem Unii Europejskiej.

Opracował: Zespół Prawa Europejskiego
Akceptował: Dyrektor Biura Analiz Sejmowych

Michał Królikowski

Deskryptory bazy Rex: Unia Europejska, projekt ustawy, prawo prasowe