Rządowy projekt ustawy o emeryturach kapitałowych

jekcie. W ocenie KIG propozycja powierzenia OFE zadania polegającego na wy-
płacaniu emerytur kobietom w wieku 60-65 lat co prawda ograniczy zjawisko pre-
selekcji, jednak jednocześnie spowoduje skomplikowanie systemu wypłat emery-
tur. Skutkiem wejścia w życie tego rozwiązania będzie również brak możliwości
przygotowania się przez zakłady emerytalne do prowadzenia tego typu działalności
na węższej grupie klientów. Zdaniem KIG zaproponowane rozwiązania w sposób
zbyt daleko idący ograniczają ryzyka związane z prowadzeniem zakładów emery-
talnych, a także jakąkolwiek konkurencję między tego typu podmiotami, zapew-
niając im jednocześnie bardzo duże zyski przez określenie maksymalnej opłaty za
zarządzanie aktywami emeryta na poziomie 3,5 %. Należy w tym miejscu zauwa-
żyć, że prowizja ta jest wyższa o średnio 1 % od maksymalnych opłat dystrybucyj-
nych pobieranych przez Fundusze Inwestycyjne przy niskich kwotach inwestowa-
nych. Prowizje te maleją wraz ze wzrostem wartości inwestowanych środków.
Zdaniem KIG zaproponowana w projekcie ustawy o zakładach emerytalnych pro-
wizja jest bardzo wysoka, biorąc pod uwagę średnią wysokość aktywów, jakimi
będą zarządzać zakłady emerytalne.
KIG podkreśliła, że zadania związane z wypłacaniem emerytur i zarządzaniem fi-
nansami należy uniezależnić od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, powierzając je
niepublicznym zakładom ubezpieczeń emerytalnych. Swoje oficjalne stanowisko w
tej sprawie przesłała na początku stycznia br. W opinii KIG ZUS powinien być
odpowiedzialny jedynie za wypłacanie tzw. emerytury pochodzącej z „pierwszego
filara”. Zakłady emerytalne powinny mieć możliwość swobodnego wyboru pod-
miotów dokonujących wypłat, oceniając je zarówno pod względem kosztów, jak i
jakości świadczonych usług.
Krajowa Izba Gospodarcza postuluje, aby ubezpieczeni mieli prawo wyboru spo-
śród kilku ustandaryzowanych produktów emerytalnych, które dałyby ubezpieczo-
nym większy wybór, tak aby zaspokoić ich oczekiwania. Jednym z nich powinna
być emerytura małżeńska, gwarantująca świadczenia kobietom nigdy niepracują-
cym oraz tym z niskimi emeryturami, jednak po osiągnięciu przez nie odpowied-
niego wieku (np. 50 lat). W ocenie KIG przedstawione przez MPiPS rozwiązania w
zakresie ograniczenia liczby produktów emerytalnych w sposób istotny sprzeciwia-
ją się celom przeprowadzonej w 1999 r. reformy emerytalnej. W projekcie brak jest
rozwiązań dotyczących powierzenia zakładom emerytalnym zadań związanych z
45
wypłatą tzw. „renty rodzinnej”; sytuacja taka wskazuje na to, że świadczenia te w
dalszym ciągu będą wypłacane ze środków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Skutkiem zastosowania powyższego rozwiązania będzie nie tylko utrzymanie do-
płat z budżetu do FUS, ale również demotywacja niepracujących małżonków.
Gromadzenie środków w otwartych funduszach emerytalnych będzie dla nich bo-
wiem niekorzystne, ponieważ w przyszłości, w przypadku śmierci dobrze zarabia-
jącego małżonka, przyniesie im niższe świadczenia niż „renta rodzinna”.
Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów ocenił, że aktualna wersja pro-
jektowanej ustawy w sposób zasadniczy i pod wieloma względami różni się od
rozwiązań proponowanych wcześniej. Problem został nie tylko podzielony na dwa
oddzielne tematy, ale przede wszystkim zaprezentowano dalece odmienne koncep-
cje rodzajów świadczeń, uprawnień do dysponowania zgromadzonym kapitałem,
zasad ustalania wysokości świadczeń. Formalnie w projekcie przewidywany jest
tylko jeden rodzaj emerytury kapitałowej, zbliżony do indywidualnej emerytury
dożywotniej rozważanej w poprzednich projektach. W rzeczywistości uwzględnio-
no trzy formy emerytury kapitałowej, uzależnione od wieku osoby przechodzącej
na emeryturę, a także od wysokości zgromadzonych przez nią składek na obu kon-
tach emerytalnych. Na szczególną uwagę zasługuje wprowadzenie rozwiązania
określonego mianem okresowej emerytury kapitałowej. Przewidziany sposób funk-
cjonowania tej formy świadczenia pozwala częściowo złagodzić następstwa różnic
w ustawowym wieku emerytalnym w zależności od płci, dla poziomu przyszłych
emerytur dożywotnich kobiet. Biorąc pod uwagę horyzont czasowy, w którym re-
alnie może być zrealizowane wyrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn –
rozwiązanie powyższe zatraca jednak cechy tymczasowości. Sytuacja ta zobowią-
zuje projektodawcę do wnikliwego rozpatrzenia szerokiego spektrum okoliczności,
które mogą dotyczyć ubezpieczonych ubiegających się o okresową emeryturę, tak
aby maksymalnie zapobiec potrzebie permanentnej nowelizacji przepisów.
Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów ocenił, że jedną z ważniejszych
zmian jest rezygnacja z różnych wariantów emerytur. Z przykrością odnotowano
zaniechanie emerytury małżeńskiej. Ten rodzaj emerytur był poprzednio przez
Związek pozytywnie opiniowany. Odejście od tej koncepcji oznacza bardzo po-
ważne ograniczenie uprawnień ubezpieczonych do dysponowania – swoistą
wprawdzie – ale jednak ich własnością. Mało przekonujący jest argument, że eme-
46
rytura małżeńska byłaby produktem nadmiernie kłopotliwym dla zakładów emery-
talnych, bo obarczonym znaczącym poziomem ryzyka. Na rynku ubezpieczenio-
wym nietrudno znaleźć bardzo wiele ofert wyróżniających się znacznie większą
różnorodnością oraz stopniem ryzyka. W dobie coraz to szybszego rozwoju rozwią-
zań technicznych poziom komplikacji nie stanowi przeszkód w upowszechnianiu
się tego typu usług. Wycofanie się z emerytur małżeńskich to nadmierne ułatwianie
„życia” zakładom emerytalnym, które mają zarządzać kapitałem zgromadzonym
przez ubezpieczonych w otwartych funduszach emerytalnych i wypłacać im świad-
czenia z tych środków.
Odnosząc się do kwestii związanych z rentami rodzinnymi, Związek stwierdził, że
zgodnie z wypowiedziami przedstawicieli Ministerstwa Pracy i Polityki Społecz-
nej, parlamentarzystów oraz innych osób zabierających głos w dyskusji na temat
wypłat emerytur z II filara, zabezpieczenie materialne wdów i wdowców, którzy
nie wypracowali i nie zdołają wypracować własnych emerytur, ma być zapewnione
przez system rent rodzinnych. Renty te mają być finansowane z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych. Aktualnie nie przewiduje się partycypacji w ich wypłatach
zakładów emerytalnych. W sytuacji permanentnego niedoboru środków własnych
FUS oznacza to, że cały ciężar wypłat rent rodzinnych będzie ponosić budżet pań-
stwa, a ściśle mówiąc podatnicy. Ze względu na powyższe rozwiązanie, które nie
przewiduje jakiejkolwiek formy udziału zakładu emerytalnego w zabezpieczeniu
bytu materialnego owdowiałego współmałżonka, jest koncepcją budzącą zastrze-
żenia i wymagającą przeanalizowania.
Jednocześnie Związek zauważył, że w czasie konsultacji społecznej, która toczyła
się wokół poprzedniego projektu ustawy, z szeroką negatywną oceną spotkał się
zamysł różnicowania wysokości świadczenia emerytalnego w zależności od pro-
gnozowanego dalszego trwania życia według płci. W związku z powyższym
Związek uznał, że przywoływane wówczas ważkie, merytoryczne argumenty uza-
sadniają zmianę koncepcji na rzecz tabel wspólnych dla kobiet i mężczyzn.
Zaprezentowana w projekcie procedura ustalania prawa członka OFE do dożywot-
niej emerytury kapitałowej oraz ustalania jej wysokości wskazują, że obligatoryjne
będzie jednoczesne wnioskowanie o emeryturę z I i II filara. Zdaniem Związku za-
sadne byłoby umożliwienie członkom OFE późniejszego ubiegania się o dożywot-
nią emeryturę kapitałową w stosunku do terminu ubiegania się o emeryturę „pierw-
47
szofilarową”, w sytuacji gdy wysokość świadczenia wypłacanego z FUS nie będzie
niższa od granicznej – 24 % kwoty bazowej.
Z zadowoleniem Związek odnotował wprowadzenie regulacji przewidującej:
–
prawo dziedziczenia składek przekazanych z OFE do zakładu emerytalnego, w
ciągu pierwszych 3 lat pobierania dożywotniego świadczenia,
–
prawo emeryta do odstąpienia od umowy zawartej z zakładem emerytalnym w
terminie 30 dni od otrzymania potwierdzenia zawarcia tej umowy.
Związek ocenił, że zgodnie z intencją projektodawcy ograniczenie liczby „produk-
tów emerytalnych” do jednego (tj. dożywotniej emerytury kapitałowej) miało mię-
dzy innymi pozwolić na skonstruowanie jasnych, prostych i zrozumiałych dla
wszystkich ubezpieczonych reguł przyznawania i ustalania wysokości świadczeń
emerytalnych ze środków zgromadzonych w OFE. Niestety ustawa w zapropo-
nowanym kształcie jest niekomunikatywna, co po części wynika z charakteru regu-
lowanych problemów. Tym bardziej należy postulować, aby w toku dalszych prac
legislacyjnych zwrócić uwagę na zwiększenie czytelności przepisów. Czytelności
ustawy sprzyjałoby, gdyby procedury postępowania dotyczące poszczególnych
„postaci” emerytur kapitałowych, tj.: okresowej, dożywotniej oraz trzyletniej okre-
sowej, zostały ujęte w postaci odrębnych, kolejnych rozdziałów.
Dodatkowo w ocenie tej organizacji złożoność procedur ustalania uprawnień do
emerytur kapitałowych, wyliczania ich wysokości, a także świadomość, że porów-
nanie i wybór ofert zgłaszanych przez poszczególne zakłady emerytalne w prakty-
ce będzie dla ubezpieczonych bardzo trudne. Związek jest zdania, że będzie ko-
nieczne systematyczne prowadzenie szeroko zakrojonej akcji informacyjnej,
zaadresowanej do osób przechodzących na emeryturę, która pomoże zrozumieć
zawiłości nowego systemu i umożliwi dokonywanie racjonalnych wyborów.
Odnosząc się do szczegółowych przepisów, Związek wyraził wątpliwość, czy gwa-
rancją państwa jest objęta tylko wypłata emerytur czy również ich pełna wysokość.
Zaproponowano doprecyzowanie, komu emerytura jest wypłacana i o jaką umowę
chodzi. Przykładowo: „Dożywotnia emerytura kapitałowa jest wypłacana emery-
towi przez zakład emerytalny, na podstawie zawartej między nimi umowy emery-
talnej”.
48
Za szczególnie nieczytelną Związek uznał formułę trzyletniej okresowej emerytury
kapitałowej, procedurę jej ustalania i finansowania. Definicja trzyletniej okresowej
emerytury kapitałowej, która jest zamieszczona w słowniczku, nie informuje, że
odnosi się ona do sytuacji, kiedy to kwoty składek zgromadzonych w II filarze oraz
łącznie w I i II filarze nie spełniają ściśle określonych kryteriów minimalnej wyso-
kości świadczenia emerytalnego. Dla większości ubezpieczonych zrozumienie, w
jakich okolicznościach taka postać emerytury będzie ich dotyczyć i jakie będą dla
nich dalsze tego skutki – będzie bardzo trudne. Z przepisów projektu wynika, że
prawo do trzyletniej okresowej emerytury kapitałowej będzie ustalane przez ZUS
na wniosek złożony w tej sprawie przez członka otwartego funduszu emerytalnego.
Jest co najmniej wątpliwe, aby znacząca część ubezpieczonych była w stanie sa-
modzielnie ustalić, że wartość środków zgromadzonych na ich indywidualnych
kontach w OFE oraz w FUS nie uprawnia do przyznania im dożywotniej emerytury
kapitałowej i wobec tego powinni złożyć wniosek o ustalenie prawa do emerytury
trzyletniej okresowej. Jak będzie przedstawiać się dalsze zabezpieczenie emerytal-
ne świadczeniobiorcy w okolicznościach przewidzianych w projekcie, a zwłaszcza
w sytuacji, gdy w rezultacie kwota emerytury wypłacanej tylko z FUS będzie się
kształtować poniżej 24 %? Wymóg ustalania przez ZUS zaliczkowej wysokości
trzyletniej okresowej emerytury budzi analogiczne pytanie o zasadność tej czynno-
ści jak w przypadku emerytury okresowej i dożywotniej.
Co do przepisów, w których określono sztywny termin dostosowania statutów OFE
do przepisów projektu, Związek zauważył, że termin wejścia w życie tego aktu jest
obecnie nieznany.
Zdaniem Forum Związków Zawodowych od rozpatrzenia przez ZUS oświadczenia
nie powinna być pobierana jakakolwiek opłata. Odnosząc się do odpowiedniego
przepisu, FZZ ocenił, że należałoby wprowadzić obowiązek pisemnego informo-
wania przez ZUS o obowiązku złożenia wniosku o dożywotnią emeryturę kapita-
łową. W przypadku braku takiego wniosku ZUS z urzędu wyznaczałby zakład
emerytalny właściwy do wypłaty emerytury kapitałowej.
Zdaniem FZZ osoba uposażona po śmierci emeryta powinna zawsze nabywać pra-
wo do zwrotu przez zakład emerytalny niewykorzystanych środków składki nieza-
leżnie od tego, w którym momencie od dnia przekazania składki do zakładu emery-
talnego nastąpiła śmierć emeryta. Dodatkowo kwestie wskazane w przepisie
49