Poselski projekt ustawy o licencjach prawniczych i świadczeniu usług prawniczych

przedstawicielom zawodu adwokata i radcy prawnego oraz osobom posiadającym licencję
prawniczą, dopóki przyznane uprawnienia nie doprowadzą do wykreowania następnego zawodu
zaufania publicznego. Przymiotem zawodu zaufania publicznego jest z pewnością prawo do
wyłącznego używania zastrzeżonego w ustawie tytułu zawodowego który jest potwierdzeniem
posiadania kwalifikacji zdobytych poprzez spełnienie przesłanek określonych w ustawie. W
związku z tym Państwo może przekazać przedstawicielom zawodu zaufania publicznego pewne
ważną sferę dzielności publicznej – w przypadku adwokatów i radców prawnych jest to możliwość
występowania w sprawach z urzędu. Podkreślenia wymaga fakt, iż sprawy sądowe przyznawane z
urzędu najbardziej potrzebującym są jedyną kategorią spraw, w których osoba nie ma wpływu na
wybór pełnomocnika lub obrońcy i musi polegać na potwierdzonych w obiektywny sposób
kwalifikacjach. W zakresie spraw sądowych prowadzonych z urzędu, weryfikacja dokonywana
jedynie przez mechanizmy wolnorynkowe byłoby niewystarczająca. Z Konstytucji nie sposób
jednak wywieźć zasady, zgodnie z którą, czynności o charakterze usługowym nie mogą wykonywać
inni przedsiębiorcy działający w oparciu o zasadę wolności działalności gospodarczej wyrażoną w
art. 22 Konstytucji. Jednakże uregulowania dotyczące działalności tych osób nie mogą sugerować
nawet pośrednio, iż osoby te są członkami samorządu zawodowego. Dlatego też osoby wykonujące
czynności prawnicze nie korzystają z zastrzeżonego w ustawie tytułu zawodowego oraz nie mają
uprawnienia do występowania w sprawach z urzędu.

Przedstawiona konstrukcja z jednej strony pozwoli na zwiększenie konkurencyjności na rynku
usług prawniczych, a z drugiej - zachowa niezależność adwokatów i radców prawnych zrzeszonych
w korporacjach zawodowych. Proponowany model funkcjonowania rynku prawniczego nie stanowi
zagrożenia dla interesu publicznego i klientów ponieważ prawnicy działający w oparciu o licencje
prawnicze nie będą mieli uprawnienia do używania tytułu zawodowego „adwokat” lub „radca
prawny”, który nadal będzie zastrzeżony dla członków korporacji. Klient będzie miał wybór, czy
skorzystać z usług prawnika, który funkcjonuje na rynku w oparciu o przynależność do samorządu
zawodowego, czy działającego w oparciu o licencję prawniczą.

Projektowana ustawa reguluje rynek usług prawniczych w zakresie przedmiotowym poprzez
kompleksowe uregulowanie warunków uprawniających do świadczenia usług prawniczych w
ramach prowadzonej działalności gospodarczej oraz w aspekcie podmiotowym poprzez określenie
obowiązków i praw osób posiadających licencję prawniczą i zasady nadzoru nad osobami
posiadającymi licencje prawniczą. Zgodnie art. 2 ust. 1 działalność gospodarcza polegająca na
świadczeniu usług prawniczych może być prowadzona wyłącznie przez osobę posiadającą licencję

prawniczą lub przez przedsiębiorcę, jeżeli powierza on czynności wchodzące w zakres licencji
prawniczej osobie posiadającej licencję prawniczą, pod warunkiem zawarcia umowy ubezpieczenia
odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy świadczeniu usług prawniczych.

Definicja ta odzwierciedla rzeczywiste czynności dokonywane przez prawnika w ramach
prowadzonej działalności gospodarczej i pozbawiona jest niejasności, jaką zawiera art. 4 ustawy z
dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze oraz art. 6 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach
prawnych1. Niejasności te wynikają z faktu, iż brak jest legalnej definicji pojęcia „pomoc prawna”.
W jej zakresie może mieścić się każda czynność wykonywana przez adwokata lub radcę prawnego,
w tym również skopiowanie i udostępnienie klientowi Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej,
podczas gdy czynności dokonywane przez prawnika to w istocie czynności wchodzące w zakres
każdej z licencji prawniczych.

Art. 2 projektu ustawy określa katalog podmiotów uprawnionych do świadczenia usług
prawniczych. Tak przyjęta konstrukcja, wraz z sankcją karną określona w art. 51, wyklucza
możliwość świadczenia usług prawniczych przez podmioty inne niż uprawnione w myśl art. 2
projektu ustawy jednocześnie nie ograniczając świadczenia pomocy prawnej przez adwokatów i
radców prawnych.

Prowadzenie działalności gospodarczej polegającej na świadczeniu usług prawniczych będzie
działalnością regulowaną w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004r. o swobodzie działalności
gospodarczej. Umożliwi to Prawniczej Komisji Licencyjnej weryfikację uprawnień
przedsiębiorców do świadczenia usług prawniczych oraz pozwoli na kontrolę przestrzegania
obowiązku posiadania ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody wynikłe ze
świadczenia usług prawniczych.

Przepisy projektu ustawy nie będą miały zastosowania do osób świadczących pomoc prawną na
podstawie przepisów ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2002 r. Nr
123, poz. 1058, z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2002
r. Nr 123, poz. 1059, z późn. zm.). Ustawy te w sposób kompleksowy regulują zasady
wykonywania zawodu adwokata i radcy prawnego i brak jest podstaw, aby w oparciu o przepisy

1 Zgodnie z art. 4. ust. 1.ustawy z dnia 26 maja 1982 roku zawód adwokata polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w
szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz
występowaniu przed sądami i urzędami. Wykonywanie zawodu radcy prawnego definiuje art. 6 ustawy z dnia 6 lipca 1982r.
zgodnie z którym zawód radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad
prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami.
- 11 -
projektowanej ustawy o licencjach prawniczych ingerować w zasady świadczenia pomocy prawnej
przez adwokatów i radców prawnych.

Ustawa wprowadza nowoczesny i oparty na zasadzie konkurencji mechanizm zdobywania
uprawnień zawodowych przez absolwentów wydziałów prawa, który w sposób samoistny będzie
mógł ewoluować w ramach ustawy w przypadku zmian na rynku usług prawniczych lub potrzeb
społecznych. Tego typu mechanizmów, uwzględniających specjalizację prawnika i aktualne
potrzeby rynku, pozbawione są dotychczasowe modele kształcenia przewidziane w ustawie o
radcach prawnych i ustawie o adwokaturze.

Zgodnie z projektem osoba, która ukończyła wyższe studia prawnicze, będzie mogła złożyć do
Prawniczej Komisji Licencyjnej wniosek o przyznanie licencji prawniczej I stopnia, która
uprawniać będzie do udzielania porad prawnych na etapie przedsądowym oraz do występowania
przed sądami powszechnymi (z wyłączeniem spraw rodzinnych, opiekuńczych, postępowania w
sprawach nieletnich, spraw o przestępstwa i przestępstwa skarbowe) na podstawie pełnomocnictwa
substytucyjnego udzielonego przez osobę posiadającą licencję prawniczą co najmniej II stopnia,
adwokata lub radcy prawnego. Działalność prowadzona w ten sposób, daje możliwość uzyskania po
dwóch latach licencji prawniczej II stopnia, która z kolei uprawnia do występowania przed sądami i
trybunałami samodzielnie, jednakże z wyłączeniem spraw rodzinnych, opiekuńczych, postępowania
w sprawach nieletnich, spraw o przestępstwa i przestępstwa skarbowe. Te ostatnie sprawy
zastrzeżone są dla osób posiadających licencję prawniczą III stopnia. Ponieważ licencja prawnicza
II stopnia rozszerza uprawnienia tylko o możliwość samodzielnego występowania przed sądami i
trybunałami, projekt ustawy przewiduje, że jako doświadczenie zawodowe niezbędne do uzyskania
licencji prawniczej II stopnia przyjmuje się występowanie w charakterze pełnomocnika
procesowego, w co najmniej 50 posiedzeniach sądowych wyznaczonych w celu przeprowadzenia
rozprawy, w nie mniej niż 10 sprawach. Taka regulacja powoduje, iż w sposób bezpieczny dla
klienta osoby posiadające licencję prawniczą I stopnia zdobywają doświadczenie zawodowe w
występowaniu przedsądami, umożliwiające uzyskanie licencji prawniczej II stopnia. Na podobnych
zasadach występują przed sądami aplikanci adwokaccy2 i radowscy3. Taki system nie jest

2 Zgodnie z art. 77 ustawy prawo o adwokaturze po sześciu miesiącach aplikacji adwokackiej aplikant adwokacki może zastępować
adwokata przed sądem rejonowym, organami ścigania, organami państwowymi, samorządowymi i innymi instytucjami, a po roku i
sześciu miesiącach aplikacji adwokackiej aplikant adwokacki może także zastępować adwokata przed innymi sądami, z wyjątkiem
Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu.
3
1
Zgodnie z art. 35 ustawy o radcach prawnych po upływie sześciu miesięcy od rozpoczęcia aplikacji radcowskiej aplikant radcowski
może zastępować radcę prawnego przed sądem rejonowym i organami administracji pierwszej instancji, a po dwóch latach aplikacji
aplikant radcowski może zastępować radcę prawnego przed innymi sądami, z wyjątkiem Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu
Administracyjnego.

zagrożeniem dla interesów klienta, ponieważ osoba posiadająca licencję prawniczą co najmniej II
stopnia, adwokat lub radca prawny, udzielający dalszego pełnomocnictwa osobie posiadającej
licencję prawniczą I stopnia, ponosi odpowiedzialność solidarną wraz z ustanowionym dalszym
pełnomocnikiem, za czynności przez niego dokonywane (art. 49 projektu ustawy). Dzięki tej
konstrukcji osoba udzielająca pełnomocnictwa substytucyjnego musi dołożyć najwyższej
staranności w doborze substytuta, pod rygorem ponoszenia odpowiedzialności za dokonane przez
niego błędy tak jak za swoje własne.

Uprawnienie do uzyskania licencji prawniczej III stopnia przysługuje po zaliczeniu państwowego
egzaminu- który weryfikuje wiedzę kandydata z zakresu prawa karnego, postępowania karnego,
prawa karnego skarbowego, postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe, postępowania w
sprawach nieletnich, prawa rodzinnego i opiekuńczego, przepisów postępowania z zakresu prawa
rodzinnego i opiekuńczego, oraz po odbyciu praktyki polegającej na występowaniu przed sądami w
w/w sprawach. Jedynie na tym etapie - uzyskania licencji prawniczej III stopnia - projekt ustawy
przewiduje weryfikację kandydatów w formie egzaminu. Wynika to ze szczególnego charakteru
spraw rodzinnych, opiekuńczych, postępowania w sprawach nieletnich, spraw o przestępstwa i
przestępstwa skarbowe, czyli spraw, w których błąd w sztuce może mieć charakter nieodwracalny i
może nie zostać zrekompensowany przez ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej.

Projekt ustawy przewiduje nowoczesny i oparty na zasadach konkurencji system zdobywania
doświadczenia zawodowego przez prawników, niezbędny do uzyskania licencji prawniczej II
stopnia. Kandydat może zdobywać doświadczenie zawodowe na dwa sposoby:
1)
w ramach licencji prawniczej I stopnia - występując przed sądami powszechnymi jako
pełnomocnik substytucyjny,
2)
kończąc szkolenie w jednostkach szkoleniowych akredytowanych przez Prawniczą Komisję
Licencyjną.

Doświadczenie zawodowe określone w pkt 1 zdobywane jest w oparciu o własną przedsiębiorczość
i zaradność kandydata. Ustawa w ten sposób nie narzuca zamkniętego programu praktycznej nauki
zawodu, ale poddaje je weryfikacji i aktualnym potrzebom rynku – klientów. Kandydat będzie
zdobywał doświadczenie zawodowe w ramach tych spraw na które jest popyt i w związku z tym
rozwijał specjalizację, która znajduje odzwierciedlenie w aktualnych potrzebach społecznych.

Alternatywą dla zdobywania doświadczenia zawodowego w ramach licencji prawniczej I stopnia
- 13 -
jest ukończenie szkolenia w jednostkach szkoleniowych akredytowanych przez Prawniczą Komisję
Licencyjną. Akredytacja będzie przyznawana jednostkom, które spełnią minimalne wymogi
programowe określone w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości. Przyjęty mechanizm nie
ogranicza liczby jednostek uprawnionych do szkolenia kandydatów, co spowoduje, iż będą one
miały możliwość konkurowania pomiędzy sobą zarówno ceną za szkolenie jak i jego poziomem. W
obecnym stanie prawnym szkoleniem praktycznym kandydatów zajmuje się jedynie samorząd
adwokacki i samorząd radców prawnych.

Osobami uprawnionymi do uzyskania licencji prawniczej II stopnia, bez konieczności
udokumentowania występowania w charakterze pełnomocnika procesowego, w co najmniej 50
posiedzeniach sądowych wyznaczonych w celu przeprowadzenia rozprawy w nie mniej niż 10
sprawach lub ukończenia szkolenia w jednostce akredytowanej, są osoby, które :
− posiadają stopień naukowy doktora nauk prawnych;
− w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji prawniczej,
pracowały co najmniej trzy miesiące na stanowisku asesora notarialnego lub prowadziły
kancelarię notarialną;
− w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji prawniczej
pracowały co najmniej 3 miesiące na stanowisku referendarza sądowego;
− w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji prawniczej
pracowały co najmniej rok na stanowisku asystenta sędziego;
− w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji prawniczej
pracowały co najmniej 3 miesiące na stanowisku asesora komorniczego lub prowadziły
kancelarię komorniczą;
− w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji prawniczej
były wpisane na listę doradców podatkowych;
− w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji prawniczej
były wpisane na listę rzeczników patentowych;
− w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji prawniczej
przez co najmniej 3 lata, zatrudnione były w urzędzie organu władzy publicznej i
wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane z
obsługą prawną tego organu lub legislacją.

- jednakże pod warunkiem, że osoby te spełnią wymogi niezbędne do przyznania licencji
prawniczej I stopnia, czyli: posiadają pełną zdolność do czynności prawnych i korzystają z pełni