Poselski projekt ustawy o Straży Kolejowej

Uzasadnienie


Proponowany projekt ustawy o Straży Kolejowej nie tworzy nowej formacji, lecz sankcjonuje
i porządkuje stan prawny obecnie funkcjonującej Straży Ochrony Kolei. Wynika z konieczno ci
uregulowania prawno – organizacyjnych podstaw działania Straży Kolejowej, nadania jej statusu
centralnego organu państwowego oraz stworzenia przepisów gwarantujących utrzymanie
wła ciwego poziomu bezpieczeństwa publicznego na obszarach kolejowych, w pociągach i innych
pojazdach kolejowych.

W wyniku procesu restrukturyzacji przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje
Państwowe, rozpoczętego na podstawie ustawy z dnia 9 wrze nia 2000 r.

o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje
Państwowe ”, w roku 2001 powstała Grupa PKP. W ten sposób, zgodnie z dyrektywami Uni
Europejskiej, nastąpiło rozgraniczenie działalno ci przewozowej kolei od zarządzania liniami
kolejowymi oraz utworzenie samodzielnych podmiotów prawa handlowego, mogących wiadczyć
usługi, nie tylko na rynku kolejowym. Zostały utworzone trzy spółki przewozowe oraz jedna
spółka zarządzająca liniami kolejowymi „PKP Polskie Linie Kolejowe S. A.”. W skład tej ostatniej
weszła Straż Ochrony Kolei, powołana w drodze decyzji administracyjnej, działająca w strukturach
zarządcy infrastruktury kolejowej, to jest podmiotu gospodarczego, którego funkcjonowanie
okre la kodeks spółek handlowych. Tym samym Straż Ochrony Kolei utraciła status formacji
państwowej.
Obecnie zasady działalno ci straży ochrony kolei okre la rozdział 10 ustawy z dnia 28
marca 2003 r. o transporcie kolejowym oraz rozporządzenia wykonawcze wydane na podstawie tej
ustawy, między innymi rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 14 lipca 2004 r. w sprawie
szczegółowego zakresu działania oraz sposobu organizacji straży ochrony kolei.

Zgodnie z cyt. wyżej ustawą do podstawowych zadań straży ochrony kolei należy:
1. kontrola przestrzegania przepisów porządkowych na obszarze
kolejowym, w pociągach i innych pojazdach kolejowych;
2. ochrona
życia i zdrowia ludzi oraz mienia na obszarze
kolejowym, w pociągach i innych pojazdach kolejowych.

Dotychczasowe do wiadczenia w funkcjonowaniu straży ochrony kolei w strukturach
spółki prawa handlowego wyraźnie wskazują na konflikt interesów, pomiędzy ustawowymi
zadaniami straży ochrony kolei, a celami spółki nastawionej na osiąganie zysku. Konieczno ć
poszukiwania dodatkowych źródeł finansowania, poprzez zawieranie umów o wiadczenie
dodatkowej ochrony na zasadach komercyjnych, powoduje negatywne konsekwencje w zakresie
planowania i organizacji działań porządkowych i ochronnych, obniżając jednocze nie poziom
bezpieczeństwa w pociągach i na obszarze kolejowym.
Kolejnym ważnym elementem ograniczającym sprawną realizację ustawowych zadań
straży ochrony kolei w spółce prawa handlowego, są tendencje do marginalizacji działań
w obszarze zatrudniania i doposażenia funkcjonariuszy w odpowiedni sprzęt służbowy, na rzecz
podstawowych zadań o charakterze komercyjnym.
Jednocze nie do wiadczenia funkcjonowania straż ochrony kolei w oparciu o obecnie
obowiązujące przepisy, wskazują na wiele obszarów utrudniających sprawną realizację
ustawowych zadań, co negatywnie wpływa na stan bezpieczeństwa i porządku na obszarach
kolejowych, w pociągach i innych pojazdach kolejowych.
Najważniejsze z nich to:
Brak uprawnienia dostępu do ewidencji PESEL w celu identyfikacji danych osobowych
osób podejrzewanych o popełnienie wykroczenia lub przestępstwa.
Brak szczegółowych przepisów regulujących posiadanie broni przez straż ochrony kolei
i dopuszczenie funkcjonariuszy do pracy z bronią.
Brak uprawnień do stosowania niektórych rodków przymusu bezpo redniego, uznanych
za skuteczniejsze i bezpieczniejsze w użyciu (np. paralizatory elektryczne, chemiczne rodki
obezwładniające).
Brak uprawnień do przetwarzania danych osobowych osób podejrzewanych o popełnienie
wykroczenia lub przestępstwa.
Ponadto obecne kompetencje straży ochrony kolei, okre lone w ustawie z dnia 28 marca
2003 r. o transporcie kolejowym, nie przewidują możliwo ci prowadzenia postępowań
przygotowawczych, które stanowią zdecydowaną większo ć naruszeń prawa, co uniemożliwia
uzyskanie wiedzy o rzeczywistych zagrożeniach i wykorzystanie jej na rzecz poprawy
bezpieczeństwa publicznego.
Następną kwestią, na którą należy zwrócić uwagę jest sprawa obecnie obowiązującego
wieku emerytalnego funkcjonariuszy i wynikające z tego konsekwencje.
Wysokie wymagania w zakresie predyspozycji psychofizycznych funkcjonariusza straży
ochrony kolei oraz uciążliwo ci wynikające ze specyfiki pracy na obszarach kolejowych, przy

2
obecnie obowiązującym wieku emerytalnym (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn) powodują
konieczno ć zwalniania ze służby funkcjonariuszy z dużym stażem zawodowym, z powodu
niespełnienia wymogów zdrowotnych, bez prawa do wiadczeń emerytalnych i rentowych, przy
zminimalizowanej możliwo ci uzyskania innego zatrudnienia. Z drugiej strony należy podkre lić,
że praca funkcjonariusza straży ochrony kolei wykazuje daleko idące podobieństwo do zadań
policyjnych, dodatkowo charakteryzuje się dużą uciążliwo cią i niebezpieczeństwem wynikającym
ze specyfiki pracy na obszarach kolejowych (praca w torach czynnych, przy odbywającym
się ruchu pociągów).
Wskazuje to jednoznacznie na dyskryminację funkcjonariuszy straży ochrony kolei, wobec
funkcjonariuszy innych służb wykonujących analogiczne zadania. Zasadne jest zatem, przyznanie
uprawnień w zakresie praw do nabywania i otrzymywania wiadczeń emerytalno-rentowych,
podobnie, jak dla funkcjonariuszy policji przyjmując 35 lat jako wiek emerytalny .
W założeniach projektodawców, przedmiotowa ustawa o Straży Kolejowej ma służyć
przede wszystkim stworzeniu warunków do wła ciwego zapewnienia obywatelem bezpieczeństwa
i utrzymania porządku na obszarze kolejowym, w pociągach i innych pojazdach kolejowych.

W dobie olbrzymiego zagrożenia wiatowym terroryzmem (po bolesnych do wiadczeniach
z wrze nia 2001 r. w Nowym Jorku, wrze nia 2004 r. na kolejach w Madrycie, lipca 2005 r.
w Londynie), zapewnienie bezpieczeństwa ruchu kolejowego oraz ochrona życia i zdrowia ludzi
na obszarach kolejowych, które ze względu na specyfikę i dostępno ć, są szczególnie narażone
na tego typu działania, staje się zadaniem priorytetowym.
Ponadto zwalczanie przestępczo ci i wybryków chuligańskich, jakie występują
na obszarach i w obiektach kolejowych, wymaga utrzymania dobrze zorganizowanej, prawnie
umocowanej i wyodrębnionej formacji zdolnej te zagrożenia minimalizować i skutecznie im
przeciwdziałać.

Wymaganiom tym ma sprostać Straż Kolejowa utworzona na zasadach okre lonych
w przedłożonym projekcie ustawy.
Konieczno ć należytego uregulowania problematyki ochrony bezpieczeństwa osób
i mienia na obszarze kolejowym odrębnym aktem prawnym rangi ustawowej i realizowanie go
przez wyspecjalizowaną formację - Straż Kolejową, podyktowana jest następującymi względami:
1. Konstytucyjna zasada, ,,demokratycznego państwa prawnego art. 2 Konstytucji RP,
wymagająca m.in.", aby wszystkie formacje (struktury) wła ciwe w sprawach
bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego działały na podstawie i w granicach

3
prawa”. Stąd też Straż Ochrony Kolei powinna posiadać ustawowo okre loną wła ciwo ć –
status oraz uprawnienia i obowiązki.

2.
Działalno ć obecnej Straży Ochrony Kolei wkracza w sferę elementarnych praw i wolno ci
obywatelskich. Te za ,,mogą ulegać ograniczeniu w ustawowo okre lonym zakresie" (art.31
ust.3 Konstytucji RP). Obecna ustawa o transporcie kolejowym tych znamion nie wypełnia.

W większo ci krajów Uni Europejskiej funkcjonują wyspecjalizowane, państwowe służby
odpowiedzialne za ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego na obszarach kolejowych,
w pociągach i innych pojazdach kolejowych np.: Czechy, Słowacja ,Niemcy, Francja, Holandia,
Wielka Brytania, Włochy itd. Są to albo Policje Kolejowe lub podobne służby i inspekcje. Realizując
swoje zadania współdziałają, one ze sobą w ramach międzynarodowej organizacji
,,COLPOLFER", której celem jest m.in. koordynowanie działań oraz prowadzenie wspólnej polityki
i wymiana informacji pomiędzy państwowymi organami i służbami nadzorującymi bezpieczeństwo
przewozów kolejowych na terenie państw członkowskich. Polska reprezentowana przez Straż
Ochrony Kolei jest członkiem tej organizacji, ale ze względu na niepaństwowy charakter SOK
może utracić swoje członkostwo. Przekształcenie Straży Ochrony Kolei w formacje państwową
zapobiegnie powyższej sytuacji.
Przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 22 lutego 2005 r. Strategia Restrukturyzacji
i Prywatyzacji Grupy PKP S. A., nie uwzględniała żadnych zamierzeń mających na celu
bezpieczeństwo podróżnych i mienia na obszarach kolejowych, pociągach i innych pojazdach
kolejowych, jak również opracowana przez Ministerstwo Transportu i Budownictwa z maja 2005r.
Strategia dla Transportu Kolejowego do roku 2009, nie przewiduje powyższych zamierzeń.

Powołanie Straży Kolejowej stanowi odpowiedź na zapotrzebowanie i oczekiwania
społeczne, których odzwierciedleniem jest stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich wyrażone
w tej sprawie w pismach skierowanych do Ministra Infrastruktury i Przewodniczącego Sejmowej
Komisji Infrastruktury (pismo nr RPO/371539/01/IX/WK z dnia 11 grudnia 2001 r. ).
Do wiadczenia przeszło ci wskazują jak negatywne skutki może nie ć za sobą
oszczędzanie na bezpieczeństwie na obszarze kolejowym.
Utworzenie po odzyskaniu niepodległo ci w 1918 r. Straży Kolejowej, było odpowiedzią
na znaczne zagrożenia przestępczo cią występujące na terenach kolejowych. W następstwie

4
działań wojny polsko-bolszewickiej (1919 - 1922) Straż Kolejowa została przekształcona
w Wojskową Straż Kolejową, która skutecznie chroniła obszar kolejowy.
W latach 1920-1934 za bezpieczeństwo na terenach kolejowych odpowiedzialna była
Policja Państwowa. Jednak ograniczone rodki działania, jakimi dysponowała, nie pozwalały
na skuteczne przeciwdziałanie bezprawnym zamachom, godzącym w bezpieczeństwo transportu
kolejowego. Znane są przypadki działań wieloosobowych, uzbrojonych grup przestępczych
napadających na pociągi oraz terroryzujących podróżnych. Również od początku lat 30-tych
odnotowano liczne przypadki działań dywersyjnych i sabotażowych skierowanych przeciw
funkcjonowaniu kolei. Sytuacja ta doprowadziła do zainteresowania sprawami bezpieczeństwa
na obszarze kolejowym, ze strony Sejmu RP.
Po 14 latach od likwidacji Straży Kolejowej i wystąpienia poważnych zagrożeń
dla funkcjonowania kolei i bezpieczeństwa publicznego, przystąpiono od początku
1935 r. do organizowania ochrony kolei w oparciu o ustawę z dnia 15 marca 1934 r.
o ochronie porządku na kolejach użytku publicznego (Dz. U.R.P. z 15 kwietnia 1934 r. nr 32 poz.
285). Na mocy tej ustawy i wydanego do niej rozporządzenia Ministrów Komunikacji i Spraw
Wewnętrznych z dnia 24 listopada 1934 r. o przestrzeganiu porządku na kolejach użytku
publicznego (Dz. U.R.P. nr 109 poz. 961), zostały powołane organa ochrony kolei, a jako wiodący
organ, uzbrojona i umundurowana formacja - Straż Ochrony Kolei, podporządkowana Ministrowi
Komunikacji.
Zarządzeniem Ministra Kolei nr 173 z dnia 18 czerwca 1955 r. w sprawie organizacji
i zakresu działania organów straży kolejowej oraz straży zakładowych w resorcie Kolei, ponownie
ograniczono uprawnienia Straży Ochrony Kolei, tylko do zadań wartowniczo - ochronnych.
Zarządzenie powyższe było wynikiem Uchwały Nr 178/55 Rady Ministrów PRL, w sprawie
utworzenia w ramach Milicji Obywatelskiej Kolejowej Milicji Obywatelskiej" - jako odrębnie
funkcjonującego pionu M.O.
Po 5 letnim okresie marginalizacji roli SOK, na podstawie ustawy z dnia 10 grudnia 1960 r.
o kolejach, powołano ponownie organy ochrony kolei i jako organ wiodący - Służbę Ochrony Kolei,
której przywrócono uprawnienia do ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego na obszarze
kolejowym i w pociągach oraz sprawowania nadzoru nad przestrzeganiem przepisów
porządkowych na kolejach użytku publicznego, a także ochrony mienia kolejowego i kolei
powierzonego.

5