Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o obrocie instrumentami finansowymi oraz o zmianie niektórych innych ustaw

i Nr 197, poz. 1306 oraz z 2011 r. Nr 34, poz. 173, Nr 75, poz. 398, Nr 106, poz. 622 i Nr 134,
poz. 781.
6) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2001 r. Nr 102, poz. 1117, z 2003 r. Nr 49,
poz. 408 i Nr 229, poz. 2276, z 2005 r. Nr 132, poz. 1108, Nr 183, poz. 1538 i Nr 184, poz. 1539,
z 2006 r. Nr 133, poz. 935 i Nr 208, poz. 1540, z 2008 r. Nr 86, poz. 524, Nr 118, poz. 747, Nr 217,
poz. 1381 i Nr 231, poz. 1547, z 2009 r. Nr 13, poz. 69, Nr 42, poz. 341 i Nr 104, poz. 860 oraz
z 2011 r. Nr 92, poz. 531, Nr 102, poz. 585, Nr 106, poz. 622 i Nr 133, poz. 767.
7) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. Nr 191, poz. 1484,
z 2010 r. Nr 155, poz. 1037, Nr 230, poz. 1509 i Nr 257, poz. 1724 oraz z 2011 r. Nr 85, poz. 458,
Nr 106, poz. 622, Nr 138, poz. 810 i Nr 142, poz. 828.
8) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2005 r. Nr 83, poz. 719, Nr 183, poz. 1537
i 1538 i Nr 184, poz. 1539, z 2006 r. Nr 157, poz. 1119, z 2007 r. Nr 112, poz. 769, z 2008 r. Nr 231,
poz. 1546, z 2009 r. Nr 18, poz. 97, Nr 42, poz. 341, Nr 168, poz. 1323 i Nr 201, poz. 1540, z 2010 r.
Nr 81, poz. 530, Nr 106, poz. 670, Nr 126, poz. 853 i Nr 182, poz. 1228 oraz z 2011 r. Nr 106,
poz. 622.
9) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2006 r. Nr 157, poz. 1119 i Nr 170,
poz. 1217, z 2007 r. Nr 50, poz. 331 oraz z 2009 r. Nr 18, poz. 97 i Nr 165, poz. 1316.



07/47rch

35

U Z A S A D N I E N I E

Rachunki zbiorcze (Omnibus accounts) – zgodnie z przyjętym rozumieniem, są to
rachunki prowadzone przez uczestników systemu depozytowo-rozliczeniowego, na
których mogą być rejestrowane papiery wartościowe nie należące do osób, dla których
rachunki te formalnie są prowadzone, lecz należące do innej osoby lub innych osób.
Zgodnie z obowiązującymi obecnie przepisami prawa, system depozytowo-
rozliczeniowy w Polsce charakteryzuje się dwupoziomową strukturą ewidencji:
1. Pierwszy poziom to rejestracja na kontach depozytowych prowadzonych
w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych S.A. (KDPW S.A.) dla firm
inwestycyjnych, banków powierniczych i innych podmiotów uprawnionych do
prowadzenia rachunków papierów wartościowych.
2. Drugi poziom to rejestracja na rachunkach papierów wartościowych prowadzonych
przez uczestników systemu depozytowo-rozliczeniowego (w ograniczonym
zakresie także przez KDPW S.A.), na którym to poziomie rachunków papierów
wartościowych można ustalić posiadaczy papierów wartościowych.
Jednocześnie zgodnie z zapisami art. 7 ust. 1 ustawy o obrocie instrumentami
finansowymi „prawa ze zdematerializowanych papierów wartościowych powstają
z chwilą zapisania ich po raz pierwszy na rachunku papierów wartościowych
i przysługują osobie będącej posiadaczem rachunku”. Oznacza to, że właścicielem
papierów wartościowych jest podmiot, na którego rachunku papierów wartościowych są
one zapisane.
Obecnie przepisy ustawy o obrocie instrumentami finansowymi zakładają konieczność
umiejscowienia wszystkich rachunków papierów wartościowych na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej. Wymóg ten zapewnia maksymalną przejrzystość systemu,
ponieważ umożliwia dokonanie identyfikacji wszystkich właścicieli papierów
wartościowych bez potrzeby „wychodzenia” poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Architektura funkcjonującego obecnie dwupoziomowego systemu ewidencji wyklucza
możliwość prowadzenia rachunków zbiorczych przez poszczególnych uczestników
systemu depozytowo-rozliczeniowego, ponieważ idea rachunków zbiorczych zakłada,
że ewidencja papierów wartościowych prowadzona na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej może kończyć się na poziomie rachunku zbiorczego prowadzonego dla
zagranicznej instytucji finansowej niebędącej finalnym właścicielem papierów
wartościowych oraz że rachunki indywidualne pozwalające na identyfikację takich
właścicieli mogą być prowadzone poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
O ile prostotę i przejrzystość rozwiązań przyjętych dotychczas w polskim systemie
prawnym ocenić należy pozytywnie, to brak możliwości otwierania rachunków
zbiorczych przez podmioty uprawnione do prowadzenia rachunków papierów
wartościowych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej stanowi jednak coraz większą
barierę w dalszym rozwoju rynku kapitałowego w Polsce.
Należy wskazać, iż rachunki zbiorcze funkcjonują już w wielu krajach UE jak i poza
nią. Wśród krajów UE, które wprowadziły konta zbiorcze, należy wymienić m.in.:
Austrię, Belgię, Danię, Finlandię, Francję, Hiszpanię, Portugalię, Niemcy czy Węgry.
Spośród państw spoza UE rachunki zbiorcze funkcjonują m.in. w Szwajcarii
i w Stanach Zjednoczonych.
W tym kontekście należy również zwrócić uwagę na regulacje europejskie jak
i międzynarodowe, które poruszają kwestie rachunków zbiorczych.
Dyrektywa 2004/39/WE w sprawie rynków instrumentów finansowych (MiFID),
podstawowa dyrektywa w zakresie usług inwestycyjnych i organizacji rynków
instrumentów finansowych, nie reguluje kwestii rachunków zbiorczych, wprowadza
jednak szereg rozwiązań mających przyczynić się do dalszej integracji europejskiego
rynku finansowego, m.in. zasadę swobodnego dostępu zagranicznych firm
inwestycyjnych do systemów rozliczenia i rozrachunku w danym kraju oraz prawa
wyboru przez uczestników rynków regulowanych systemu rozrachunku dla transakcji
zawartych na tym rynku. Wprowadzenie rachunków zbiorczych znacznie przyczyniłoby
się do realizacji tych postanowień, ułatwiając obrót instrumentami finansowymi.
Wyra nie odniesienie do konstrukcji rachunków zbiorczych znajduje się natomiast
w
Konwencji UNIDROIT w sprawie prawa materialnego dotyczącego papierów
wartościowych przechowywanych przez pośrednika. Art. 29 ust. 2 Konwencji stanowi,
iż „2. W szczególności, prawo Państwa Strony Umawiającej będzie uznawać
utrzymywanie takich papierów wartościowych przez osobę działającą pod swoim
własnym imieniem w imieniu innej osoby lub innych osób i będzie zezwalać na
egzekwowanie przez taką osobę praw głosu lub innych uprawnień, na różne sposoby,

2
w odniesieniu do różnych aspektów utrzymywania papierów wartościowych tego
samego oznaczenia; ale niniejsza Konwencja nie określa warunków, zgodnie z którymi
osoba tak jest upoważniona do egzekwowania takich uprawnień”. Zgodnie
z dotychczasową wykładnią postanowienie to nie nakłada na Państwa-Strony
obowiązku wprowadzenia w swoich własnych systemach prawnych rachunków
zbiorczych, a jedynie obowiązek uznawania tej konstrukcji. Obowiązek uznawania
konstrukcji „nominee” funkcjonującej w innym Państwie, przy istniejącym obecnie
zakazie prowadzenia rachunków zbiorczych przez podmioty polskie, może jednak
prowadzić do upośledzenia ich pozycji konkurencyjnej wobec zagranicznych
pośredników.
Należy również zwrócić uwagę na inicjatywy o charakterze analitycznym i doradczym
podejmowane na szczeblu europejskim, mające na celu integrację rynku finansowego.
Jedną z takich inicjatyw było powołanie przez Komisję Europejską Grupy
Giovaninniego, przed którą postawiono zadanie zbadania problemu wielości systemów
transakcyjnych, rozliczeniowych i rozrachunkowych w UE, co generuje znaczne koszty
obrotu transgranicznego, a tym samym stanowi poważną barierę tego obrotu.
W
listopadzie 2001 r. Grupa opublikowała swój pierwszy raport, w którym
zidentyfikowała 15 barier utrudniających efektywny rozrachunek transakcji
transgranicznych. Bariery te można podzielić na trzy grupy, tj: wymagania techniczne
i
praktyki rynkowe, procedury podatkowe oraz aspekty prawne związane
z niepewnością inwestora co do charakteru przysługujących mu praw z papierów
wartościowych przechowywanych przez pośredników w różnych państwach
członkowskich.
Ostatnia z grupy barier była jednym z zagadnień poddanych analizie przez Grupę ds.
Pewności Prawnej (Legal Certainity Group) powołaną z inicjatywy Komisji
Europejskiej w styczniu 2005 r. Efektem prac Grupy były m.in. dwa raporty. W swoim
drugim raporcie z 22 sierpnia1CG przedłożyła rekomendację podobną do
wskazanego wyżej postanowienia projektu Konwencji UNIDROIT, tj. zalecenie aby
Państwa Członkowskie uznawały (ang. „recognise”) m.in. systemy utrzymywania

1 „Solutions to Legal Barriers related to Post-Trading within the EU" („Usunięcie barier prawnych
związanych z fazą posttransakcyjną w obrocie wewnątrz UE”).

3
papierów wartościowych zarówno na rachunkach zbiorczych jak i w konstrukcji
nomine2
Zalecenia LCG nie są wiążące, stanowić jednak będą jedną z podstaw dla opracowania
przyszłej dyrektywy w sprawie papierów wartościowych przechowywanych przez
pośredników.
Analiza funkcjonowania „omnibus account” w innych krajach wskazuje zarówno na
korzyści, jak i potencjalne zagrożenia związane z ich funkcjonowaniem. Podstawowym
zagrożeniem, czy też konsekwencją wprowadzenia tego instrumentu, jest brak
bezpośredniej informacji o
końcowych (rzeczywistych) nabywcach papierów
wartościowych, a co za tym idzie zmniejszenie przejrzystości systemu. Niemniej jednak
należy zwrócić uwagę, iż prawodawstwo europejskie w zakresie „anti-money
laundering” (AML) zmierza w kierunku pewnej liberalizacji w tym zakresie.
Ponadto należy podkreślić, że wprowadzenie rachunków zbiorczych otwiera rynek dla
nowych inwestorów, ułatwia inwestowanie i w konsekwencji zwiększa napływ kapitału
poprzez istotne podniesienie atrakcyjności oraz dostępności rynku – z punktu widzenia
inwestorów, emitentów i pośredników zagranicznych, rynki z wielopoziomowym
systemem rejestracji są postrzegane jako łatwiej dostępne. Należy również wskazać, że
systemy z wielopoziomowym systemem rejestracji w stosunku do systemów
dwupoziomowych odznaczają się poszerzoną bazą inwestorów i bardziej zróżnicowaną
ich strukturą, co poprzez większą liczbę zawieranych transakcji w efekcie zwiększa
stabilność i poprawia płynność obrotu na danym rynku.
Obecne rozwiązania istniejące w polskim systemie finansowym, z punktu widzenia
zagranicznych inwestorów, są kosztowne i skomplikowane ponieważ wymagają
podejmowania dodatkowych działań nakierowanych wyłącznie na rynek polski
(konieczność posiadania odrębnego rachunku utworzonego specjalnie na rynek polski).
Powyższe z całą pewnością nie jest elementem przyciągającym potencjalnych
inwestorów, a w konsekwencji stanowi znaczącą barierę do dalszego rozwoju rynku
kapitałowego w Polsce.
Wprowadzenie rachunków zbiorczych może również przyczynić się do zwiększenia
płynności polskich skarbowych papierów wartościowych (SPW). Możliwość otwierania

2 Rekomendacja 13 „Recognition of different holding patterns for the purpose of processing of corporate
actions”.

4