Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

że jest on uprawniony do wytoczenia powództwa bez wiedzy, a także bez woli osoby,
której praw postępowanie dotyczy. Skoro w świetle proponowanych rozwiązań
warunkiem wytoczenia powództwa przez organizację pozarządową jest uzyskanie
uprzedniej pisemnej zgody osoby, na której rzecz toczyć się będzie postępowanie,
tworzenie dodatkowego mechanizmu chroniącego stronę w znaczeniu materialnym
przed niekorzystnym orzeczeniem jest pozbawione uzasadnienia i godzi w interes
strony przeciwnej, która w ten sposób narażona byłaby na konieczność obrony
w ponownym procesie, tym razem wszczętym samodzielnie przez materialnie
„uprawnionego”. Ponieważ organizacja pozarządowa, wytaczając powództwo,
wszczyna postępowanie cywilne, nie zaś „powoduje” wszczęcie postępowania,
skorygowano także brzmienie art. 8.

4. Odmiennie aniżeli w razie wytoczenia powództwa, jeżeli organizacja przystępuje do
strony toczącego się już postępowania, jej rola procesowa powinna polegać
wyłącznie na pomocy tej stronie w uzyskaniu przez nią korzystnego orzeczenia;
decydujący wpływ na przebieg procesu powinna jednak zachowywać sama strona,
która wszczęła postępowanie i która jest materialnie zainteresowana jego wynikiem.
Z założeniem tym nie koresponduje obecne brzmienie art. 62, odsyłające w takiej
sytuacji do odpowiedniego stosowania przepisów o prokuratorze. Stąd też
w proponowanym nowym art. 62 § 2 przewidziano, że do przystąpienia organizacji
pozarządowej do strony odpowiednie zastosowanie mają przepisy o interwencji
ubocznej, do której nie mają odpowiedniego zastosowania przepisy
o współuczestnictwie jednolitym (tzw. interwencja uboczna niesamoistna).

5. Proponowany przepis art. 61 § 3 odpowiada częściowo dotychczasowemu art. 4796,
z tym że organizacja pozarządowa, której członkiem jest przedsiębiorca, będzie
mogła także, za jego zgodą, wytoczyć na jego rzecz powództwo przeciwko innemu
przedsiębiorcy w sprawie o roszczenia wynikające z działalności gospodarczej.
Zmiana umiejscowienia tego rozwiązania wynika z likwidacji postępowania
odrębnego w sprawach gospodarczych. Bez zmian pozostawiono natomiast
umiejscowienie art. 462, z tym że przepis ten uzyskał treść dostosowaną do zmian
przewidzianych w art. 61 i nn.


20

6. W treści proponowanego art. 61 § 4 k.p.c. postanowiono, że organizacja pozarządowa
powinna dołączyć do pozwu lub swego przystąpienia wyrażoną na piśmie zgodę
osoby fizycznej. Przesądza to, że dołączenie takiej zgody stanowi warunek formalny
pisma procesowego, którego brak podlega usunięciu zgodnie z art. 130 k.p.c.

7. Z oczywistych względów konieczności uzyskania pisemnej zgody na przystąpienie
do toczącego się postępowania nie przewiduje art. 546 § 3 k.p.c. Uzyskanie takiej
zgody od osoby, której dotyczy postępowanie w przedmiocie ubezwłasnowolnienia,
mogłoby w praktyce być problematyczne lub niemożliwe.

8. Ze zmianami dotyczącymi uczestnictwa w postępowaniu cywilnym organizacji
pozarządowych wiąże się także zmiana brzmienia art. 633 § 1, podyktowana
dążeniem do zapewnienia jednolitości terminologicznej z nowym art. 61 § 1 pkt 4
i uchylenie art. 64 § 2. Uznano bowiem, że organizacje pozarządowe nie będące
osobami prawnymi powinny uzyskiwać przymiot zdolności sądowej tylko wówczas,
gdy ustawa przyznaje im zdolność prawną. Stąd też odpada potrzeba wyodrębniania
organizacji społecznych jako odrębnej kategorii podmiotów, którym przysługuje
zdolność sądowa, jeżeli zdolność ta z mocy art. 64 § 11 przysługuje jednostkom
organizacyjnym niebędącym osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność
prawną. Rozwiązanie takie koresponduje także z głosami doktryny, w których
sygnalizowano, że w kontekście art. 64 § 11 przepis art. 64 § 2 stał się zbędny.

V. Zmiany
dotyczące środków zaskarżenia

1. Projekt zawiera kilka istotnych zmian dotyczących środków zaskarżenia.
Za najważniejszą należy uznać wprowadzenie do Kodeksu postępowania cywilnego
novum w postaci możliwości zaskarżenia rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji
uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponownego
rozpoznania. Potrzeba wprowadzenia takiego rozwiązania uzasadniona jest kilkoma
względami. Z prowadzonych badań wynika, że instytucja uchylenia wyroku sądu
drugiej instancji wraz z przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania jest
nadużywana. Tymczasem obecny model postępowania cywilnego zakłada, że druga
instancja stanowi instancję merytoryczną, w ramach której rozstrzygnięcie sprawy

21

powinno nastąpić ex novo i zakończyć się wydaniem merytorycznego rozstrzygnięcia
kończącego spór pomiędzy stronami. Zbyt częste uciekanie się do uchylenia wyroku
sądu pierwszej instancji wraz z przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania
prowadzi do wypaczenia tego założenia i przedłużenia postępowania. Ponadto
w judykaturze w zróżnicowany sposób interpretowane jest „nierozpoznanie istoty
sprawy”, jako jeden z warunków upoważniających do uchylenia orzeczenia
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Celowe jest zatem zapewnienie
Sądowi Najwyższemu możliwości kontroli tego rodzaju rozstrzygnięć. Stąd też
w nowym art. 3941 § 11 postanowiono, że zażalenie do Sądu Najwyższego
przysługiwać będzie także w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu
pierwszej instancji i przekazania mu sprawy do ponownego rozpoznania. Wybór
zażalenia jako środka inicjującego kontrolę ze strony Sądu Najwyższego
motywowany jest przez wzgląd na charakter kontrolowanego orzeczenia, jak również
pożądaną szybkość kontroli. Projektowany art. 3941 § 11 określa wprost przedmiot
zaskarżenia zażaleniem, wskazując, że przysługuje ono na orzeczenie sądu drugiej
instancji o uchyleniu wyroku sądu pierwszej instancji i przekazaniu sprawy do
ponownego rozpoznania. Postać orzeczenia kasatoryjnego sądu drugiej instancji
należy do kwestii spornych w nauce i praktyce. Projektodawcy nie zamierzali
rozstrzygać tego sporu, stąd posłużenie się w projektowanym art. 3941 § 11
ogólniejszym sformułowaniem „orzeczenie”, bez precyzowania jego postaci. Dodać
należy, że projektodawca nie przewidział ograniczenia dopuszczalności rozważanego
zażalenia do spraw kasacyjnych.

2. Druga z istotnych modyfikacji dotyka również art. 3941 i polega na dodaniu nowego
art. 3942, dopuszczającego w szerszym zakresie aniżeli dotychczas zażalenie
na postanowienia wydawane w sprawach wpadkowych przez sąd drugiej instancji.
Zmiana ta wiąże się przede wszystkim z niefortunną i wywołującą wiele wątpliwości
implementacją do Kodeksu postępowania cywilnego wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 27 marca 2007 r., SK 3/05 (OTK-A 2007, nr 3, poz. 32)
dokonaną ustawą z dnia 19 marca 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego (Dz. U. Nr 69, poz. 592). W miejsce zażalenia do Sądu Najwyższego
ograniczonego do postanowienia sądu drugiej instancji o kosztach procesu, „które nie
były przedmiotem rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji”, projekt wprowadza do
Kodeksu postępowania cywilnego kompleksowe rozwiązanie, polegające na

22

możliwości zaskarżenia niektórych postanowień sądu drugiej instancji zażaleniem do
innego składu tego sądu (tzw. zażalenie poziome). Zażalenie to przysługiwać będzie
na wymienione w art. 3942 § 1 postanowienia dotyczące skazania na grzywnę oraz
zarządzenia przymusowego sprowadzenia i aresztowania z zastrzeżeniem
postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia. Uznano bowiem, że
charakter tych postanowień, dotyczących bezpośrednio praw i wolności
obywatelskich, wymaga stworzenia możliwości ich zaskarżenia ponad standard
konstytucyjny określony w art. 78 zd. 1 Konstytucji, a jednocześnie nie są to sprawy,
które wymagałyby angażowania autorytetu Sądu Najwyższego. Zgodnie
z powołanym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego w sprawie SK 3/05 oraz
późniejszym wyrokiem z dnia 2 czerwca 2010 r., SK 38/09 (Dz. U. Nr 109,
poz. 724), stworzono również możliwość zaskarżenia – według tych samych reguł –
postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie zwrotu kosztów procesu
(art. 3942 § 1 in princ.) oraz postanowienia sądu drugiej instancji o oddaleniu
wniosku o wyłączenie sędziego, przy czym możliwość ta zachodzić będzie także
wówczas, gdy w sprawie przysługuje skarga kasacyjna.

3. Spośród zmian dotyczących pozostałych środków odwoławczych, proponowana
modyfikacja art. 369 § 3 nawiązuje do rozwiązań przewidywanych w niektórych
obcych ustawodawstwach i ma na celu wyeliminowanie nadmiernie rygorystycznych
dla strony skutków wniesienia apelacji do sądu ad quem. W świetle dotychczasowych
rozwiązań wniesienie apelacji bezpośrednio do sądu powołanego do jej rozpoznania
było równoznaczne z wniesieniem jej do sądu niewłaściwego, czego konsekwencją
było z reguły naruszenie terminu do wniesienia środka zaskarżenia. Natomiast
zmiana art. 3982 § 1 ma charakter pochodny do uchylenia przepisów o postępowaniu
odrębnym w sprawach gospodarczych i pociąga za sobą rozszerzenie dostępu do
Sądu Najwyższego w sprawach, w których o dopuszczalności skargi kasacyjnej
decyduje kryterium ratio valoris.

VI. Wpływ ogłoszenia upadłości na postępowanie cywilne

1. W projekcie przewiduje się uchylenie art. 1821, który to przepis wprowadził
umorzenie procesu cywilnego w przypadku ogłoszenia upadłości pozwanego

23

obejmującej likwidację jego majątku. Rozwiązanie to prowadzi w praktyce do
poważnych komplikacji. Po pierwsze – regulację tę oparto na błędnym założeniu, że
każdy proces cywilny, w którym pozwany został postawiony w stan upadłości
obejmującej likwidację jego majątku, nie może być kontynuowany. Założenie to nie
odpowiada regulacjom Prawa upadłościowego i naprawczego (Dz. U. Nr 60,
poz. 535, z późn. zm.), w świetle których kontynuowanie procesu w takiej sytuacji
jest niedopuszczalne tylko wtedy, gdy jego przedmiotem jest wierzytelność
(tj. roszczenie wynikające ze stosunków obligacyjnych) podlegająca zgłoszeniu do
masy. W żadnym razie nie dotyczy to natomiast procesów, w których dochodzone są
roszczenia wynikające z praw podmiotowych bezwzględnych (np. roszczeń
o zaniechanie naruszenia praw własności intelektualnej itp.). Procesy takie muszą
być kontynuowane także po ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku
upadłego, albowiem uprawnionemu nie przysługuje żadna ochrona jego praw
w postępowaniu upadłościowym. Nie jest on bowiem wierzycielem upadłościowym.
Obecne sformułowanie art. 1821 § 1, lege non distinguente, stało się w praktyce
podstawą do umarzania wszelkich procesów wskutek ogłoszenia upadłości
pozwanego obejmującej likwidację jego majątku, co jest niemożliwe do
zaakceptowania.

2. Po drugie – umorzenie postępowania wskutek ogłoszenia upadłości obejmującej
likwidację majątku pozwanego, nawet w odniesieniu do wierzytelności
podlegających zgłoszeniu do masy upadłości, jak pokazuje praktyka, jest
rozwiązaniem powodującym niepożądane konsekwencje. W razie odmowy
wciągnięcia wierzytelności na listę wierzytelności, a także w razie uchylenia,
umorzenia albo zakończenia postępowania upadłościowego wierzyciel (powód),
któremu umorzono postępowanie, musi ponownie wytaczać proces o swą należność,
co wiąże się z ponoszeniem przez niego dodatkowych kosztów. Z punktu widzenia
wymiaru sprawiedliwości oznacza to zaś konieczność prowadzenia postępowania na
nowo, co jest szczególnie drastyczne, w przypadku gdy umorzeniu uległ proces
toczący się już w drugiej instancji, a nawet w postępowaniu kasacyjnym.

3. Z tego względu, uchylając art. 1821, w projekcie powraca się do stanu prawnego
mającego w Polsce blisko osiemdziesięcioletnią tradycję, według którego

24