Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

Zasady wynikające z art. 207 § 5 k.p.c. będą miały odpowiednie zastosowanie do
pisma obejmującego sprzeciw od wyroku zaocznego (por. nowe zdanie drugie
w

art.

344 § 2 k.p.c.), pisma obejmującego zarzuty od nakazu zapłaty
w postępowaniu nakazowym (por. nowe zdanie trzecie w art. 493 § 1 k.p.c. oraz
uchylenie art. 495 § 3 k.p.c.) i pisma obejmującego sprzeciw od nakazu zapłaty
w postępowaniu upominawczym (por. nowe zdanie trzecie w art. 503 § 1 k.p.c.).
Uregulowanie to zastąpi zatem istniejący w obecnym stanie prawnym system
prekluzji w postępowaniu nakazowym (uchylenie art. 495 § 3) i wypełni lukę
w obecnej regulacji postępowania zaocznego i postępowania upominawczego,
w których brak jest aktualnie sankcji za niepowołanie okoliczności faktycznych lub
dowodów w sprzeciwie od wyroku zaocznego lub sprzeciwie od nakazu zapłaty.
Rozwiązania wynikające z art. 207 § 5 k.p.c. i art. 217 § 2 k.p.c. w nowym brzmieniu
będą miały także zastosowanie w postępowaniu uproszczonym, czego wyrazem jest
uchylenie art. 5055 k.p.c. W tym wypadku dojdzie zatem także do zastąpienia
obecnego systemu prekluzji nowymi mechanizmami koncentracji materiału
procesowego (projektowane art. 207 § 5 k.p.c. i art. 217 § 2 k.p.c. w nowym
brzmieniu).

4. Projekt utrzymuje zasadę fakultatywności odpowiedzi na pozew (art. 207 § 1 k.p.c.).
Możliwość zarządzenia przez przewodniczącego wniesienia odpowiedzi na pozew
nie będzie jednak ograniczona do spraw zawiłych lub rozrachunkowych, lecz będzie
istniała w każdej sprawie (nowe brzmienie art. 207 § 2 k.p.c.). Odpowiedź na pozew
złożona z naruszeniem art. 207 § 2 k.p.c. w nowym brzmieniu podlegać będzie
zwrotowi (nowy art. 207 § 7 k.p.c.).

5. W obecnym stanie prawnym nie jest jasne, czy strony mogą składać pisma
przygotowawcze tylko na zarządzenie przewodniczącego lub jeżeli sąd tak postanowi
(por. art. 207 § 2 k.p.c. w obowiązującym brzmieniu), czy też również bez
zarządzenia lub postanowienia. Praktyka wskazuje na to, że pisma składane są także
wtedy, gdy brak zarządzenia przewodniczącego lub postanowienia sądu. Strony
często nadużywają tej możliwości, co negatywnie wpływa na tok postępowania
i wypacza zasadę ustności na rozprawie. W związku z tym projekt przesądza, że
dalsze pisma przygotowawcze (inne niż odpowiedź na pozew) składane mogą być

15

tylko wtedy, gdy zadecyduje o tym przewodniczący lub (w toku sprawy) sąd (nowe
brzmienie art. 207 § 3 k.p.c.), a pismo przygotowawcze złożone z naruszeniem tej
reguły podlegać będzie zwrotowi (nowy art. 207 § 7 k.p.c.). Nadmienić należy
jednak, że zwrot odpowiedzi na pozew lub pisma przygotowawczego nie wyklucza
prezentowania twierdzeń i dowodów przez stronę na rozprawie z zachowaniem reguł
wynikających z art. 217 k.p.c. Przewidziano ponadto wyjątek dla sytuacji, w której
pismo przygotowawcze obejmować będzie wyłącznie wniosek dowodowy. Pismo
obejmujące taki wniosek będzie mogło być złożone przez stronę z własnej
inicjatywy. Naturalnie wyjątek ten nie będzie mógł być wykorzystywany do tego, aby
przy okazji prezentować nowe twierdzenia faktyczne. Przewodniczący, a w toku
sprawy sąd, będą także mogli przed podjęciem decyzji co do wymiany pism
przygotowawczych wysłuchać strony na posiedzeniu niejawnym (nowy art. 207 § 4
k.p.c.). Rozwiązanie to ma umożliwić przewodniczącemu lub sądowi, przed
określeniem porządku i terminów składania pism przygotowawczych oraz ich
przedmiotu, wysłuchanie propozycji stron w tym zakresie.

Projekt przewiduje także, że pismo przygotowawcze może obejmować wskazanie
przez stronę podstawy prawnej jej żądań lub wniosków (nowe brzmienie art. 127
k.p.c.). Zabieg ten zmierza do tego, aby działanie nowej regulacji zawartej w art. 207
§ 3 i § 7 k.p.c. rozciągnąć także na takie pisma przygotowawcze, które będą
obejmować wywody prawne stron lub będą nawet ograniczone do takich wywodów.
Podkreślenia wymaga, że nowe rozwiązanie wykluczać będzie składanie przez strony
jakichkolwiek pism, obejmujących swoją treścią którykolwiek z elementów,
o których mowa w art. 127 k.p.c. (z wyjątkiem wniosku dowodowego), pod
pozorem, że chodzi o inne pismo procesowe niż pismo przygotowawcze. O tym
bowiem, czy pismo procesowe jest pismem przygotowawczym, rozstrzyga wyłącznie
jego treść, nie zaś nazwa nadana mu przez stronę. W związku z tym, jeżeli strona
złoży pismo procesowe obejmujące którykolwiek z elementów właściwych pismu
przygotowawczemu (z wyjątkiem wniosku dowodowego), zastosowanie będzie miał
w odpowiednim zakresie przepis art. 207 § 7 k.p.c. w nowym brzmieniu. Dodać
należy, że – podobnie jak to jest już w obecnym stanie prawnym – pisma
przygotowawcze będą mogły być składane, na zasadach wynikających z art. 207 § 3
k.p.c. w nowym brzmieniu, zarówno przed pierwszym posiedzeniem wyznaczonym
na rozprawę, jak i przed kolejnymi posiedzeniami, które będą wyznaczane na

16

rozprawę. Trzeba zwrócić ponadto uwagę na okoliczność, że pojęcie pism
przygotowawczych, co oczywiste, nie obejmuje załącznika do protokołu (art. 161
k.p.c.).

6. Kodeksowi postępowania cywilnego w dotychczasowym kształcie znana jest
instytucja tzw. słuchania informacyjnego stron (art. 212 zd. pierwsze k.p.c. w
obecnym brzmieniu oraz art. 216 k.p.c.). Instytucja ta jest często wykorzystywana w
praktyce, jednak jej dotychczasowe unormowanie nie jest zadowalające. Obecnie
mowa jest jedynie o tym, że przewodniczący, jeżeli to możliwe, jeszcze przed
wszczęciem postępowania dowodowego powinien przez zadawanie pytań stronom
ustalić, jakie okoliczności sprawy są między nimi sporne, i dążyć do ich wyjaśnienia.
Takie sformułowanie może stawiać barierę w aktywności sądu przy pozyskiwaniu od
stron twierdzeń co do okoliczności sprawy w taki sposób, aby mogła ona zostać
wyjaśniona w należyty sposób. Jest to istotne szczególnie wtedy, gdy w pozwie lub
odpowiedzi na pozew strona przedstawi twierdzenia niewystarczające do tego, aby w
ogóle merytorycznie ocenić jej żądanie. Aby uwypuklić tę funkcję wskazanej
instytucji art. 212 § 1 k.p.c. w brzmieniu według projektu przewiduje dodatkowo, że
sąd na rozprawie przez zadawanie pytań stronom dążyć ma do tego, aby przytoczyły
lub uzupełniły twierdzenia lub dowody na ich poparcie oraz udzieliły wyjaśnień
koniecznych dla zgodnego z prawdą ustalenia podstawy faktycznej dochodzonych
przez nie praw lub roszczeń. Przewidziano ponadto, że w omawianym zakresie
aktywność przejawiać ma nie tylko sam przewodniczący, ale sąd, przez co należy
rozumieć w tym wypadku to, że chodzi o aktywność każdego
z członków składu orzekającego. Ma to znaczenie w razie, gdy sąd orzeka w składzie
kolegialnym (np. z udziałem ławników lub trzech sędziów zawodowych).
W rezultacie w grę będzie wchodziło zadawanie pytanie przez każdego z członków
składu orzekającego, a nie tylko przez przewodniczącego.

Wyodrębnienie § 2 w art. 212 k.p.c. ma charakter porządkujący, gdyż przepis ten
odpowiada dotychczasowej treści zdania drugiego art. 212 w obecnym brzmieniu.

Przy okazji zmian art. 212 k.p.c. projekt przewiduje usunięcie zapisu zawartego
w obecnym zdaniu trzecim tego przepisu. Regulacja ta, będąca pozostałością okresu,

17

w którym sąd miał w określonych wypadkach orzekać ponad żądanie strony, budzi
poważne wątpliwości i jest niezgodna ze współczesnym modelem procesu cywilnego.

7. Celem zapewnienia lepszego informowania stron i uczestników postępowania,
w szczególności o regulacjach, których zastosowanie powodować może negatywne
konsekwencje procesowe, projekt rozbudowuje obowiązki sądu w zakresie udzielania
pouczeń. W związku z tym pozostaje nowy art. 207 § 6 k.p.c., nowy § 21 w art. 210
k.p.c. oraz nowe brzmienie art. 491 § 3 i art. 502 § 2 k.p.c. Ponadto według projektu
pouczenia udzielane w trakcie rozprawy powinny zostać wpisane do protokołu (por.
nowe brzmienie art. 158 § 2 k.p.c.).

Pouczenie, o którym mowa w nowym art. 210 § 21 k.p.c., ma charakter obligatoryjny,
ma być kierowane tylko do strony, która nie jest reprezentowana przez fachowego
pełnomocnika, i obejmuje tylko konkretne regulacje prawne, których stosowanie
może pociągnąć za sobą dla strony negatywne skutki lub których znajomość jest
warunkiem świadomego i starannego działania strony w procesie. To różni tę normę
od ogólnej regulacji zawartej w art. 212 § 2 k.p.c. w nowym brzmieniu, która
przyznaje przewodniczącemu ogólne uprawnienie do udzielenia stronie „niezbędnych
pouczeń”, a ponadto nakłada obowiązek wskazania na celowość ustanowienia
pełnomocnika procesowego.
Podkreślić należy, że projektowane art. 207 § 5 i 217 § 2 k.p.c. nie naruszają prawa
do sądu strony, która działa w procesie samodzielnie. Z jednej strony projekt zakłada
w tym zakresie odpowiednie pouczenie (art. 207 § 6 i art. 210 § 21), z drugiej strony
wskazać trzeba, że Trybunał uznał za zgodną z Konstytucją dalej idącą obecną
regulację zawartą w art. 5055 § 1 i 2 k.p.c., wprowadzającą prekluzję dowodową
w postępowaniu uproszczonym (por. wyrok TK z dnia 13.01.2004 r., SK 10/03,
OTK–A 2004, nr 1, poz. 2), chociaż ma ona zastosowanie także wtedy, gdy strona
działa bez fachowego pełnomocnika, a nadto nie jest warunkowana żadnym
uprzednim pouczeniem.
IV. Udział w postępowaniu organizacji pozarządowych

1. Obecny stan prawny w zakresie udziału w postępowaniu cywilnym organizacji
społecznych nie odpowiada współczesnym założeniom procesu cywilnego. W efekcie

18

następujących po sobie nowelizacji jest on także niespójny i nie czyni zadość
wymaganiom techniki legislacyjnej. Proponowane zmiany zmierzają do
wyeliminowania tych mankamentów.

2. Dotychczasowe pojęcie „organizacje społeczne” zdecydowano się zastąpić
określeniem „organizacje pozarządowe”. Pojęcie to stosowane jest w miejsce
określenia „organizacja społeczna” w coraz większej liczbie aktów prawnych,
w szczególności zostało ono przyjęte w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r.
o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. nr 96, poz. 873). Jego
zakres jest dostatecznie szeroki, aby objąć wszystkie jednostki mieszczące się
w dotychczasowym określeniu „organizacje społeczne”, w tym związki zawodowe,
a zarazem pozwala ono uniknąć dotychczasowych wątpliwości co do przynależności
do kręgu organizacji społecznych np. fundacji. Proponowane określenie koresponduje
również z szeroko stosowanym obecnie pojęciem „sektora pozarządowego”
(non-governmental sector). Konsekwencją tej zmiany jest modyfikacja wszystkich
tych przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, które operowały terminem
„organizacja społeczna”.

3. Obecna treść przepisów art. 61 i 62 sprawia, że organizacjom społecznym
przysługuje uprawnienie do wytoczenia powództwa na rzecz osoby trzeciej bez jej
wiedzy, a nawet wbrew jej woli. Rozwiązanie takie stawia organizacje w roli
zbliżonej do prokuratora i stanowi daleko idące odstępstwo od podstawowej dla
procesu cywilnego zasady dyspozycyjności, którego zakres nie jest obecnie
dostatecznie uzasadniony względami aksjologicznymi. Stąd też w projektowanym
art. 61 § 1 uznano, że dla uzyskania przez organizację legitymacji procesowej w celu
wytoczenia powództwa na rzecz osoby fizycznej, niezbędne będzie uprzednie
udzielenie przez tę osobę pisemnej zgody na występowanie organizacji na jej rzecz w
konkretnej sprawie. Zmiana ta wymusiła jednocześnie konieczność modyfikacji
przepisów odsyłających do odpowiedniego stosowania do organizacji wytaczającej
powództwo przepisów o prokuratorze wytaczającym powództwo na rzecz określonej
osoby przez wyłączenie zastosowania art. 58 zd. 2 (proponowany art. 62 § 1).
Potrzeba ta wynikła stąd, że wyrażone w art. 58 zd. 2 odstępstwo od pełnego
rozciągnięcia na osobę, na rzecz której wytoczono powództwo, prawomocności
materialnej orzeczenia wydanego wobec prokuratora, znajduje uzasadnienie w tym,

19