Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

6. W związku z likwidacją postępowania w sprawach gospodarczych pozostaje także
zmiana art. 34 k.p.c. i wprowadzenie w art. 153 k.p.c. nowego § 11. Zmiana
art. 34 k.p.c. zakłada rozszerzenie zakresu zastosowania określonej w tym przepisie
podstawy właściwości miejscowej przemiennej stosownie do dotychczasowej treści
art. 4794 § 1 k.p.c. Z kolei w art. 153 § 11 k.p.c. wprowadzono podstawę odbycia
posiedzenia przy drzwiach zamkniętych w postaci ryzyka ujawnienia okoliczności
stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa stron, nawiązując do dotychczasowego
rozwiązania przewidzianego w art. 47910 k.p.c.

7. Mimo likwidacji postępowania w sprawach gospodarczych projekt zakłada, że
zachowane zostaną sądy gospodarcze jako wydziały sądów powszechnych. Uznano
bowiem, że na obecnym etapie celowe jest wykorzystanie dotychczasowej
specjalizacji sędziów sądów gospodarczych przy rozpoznawaniu tych spraw.
W związku z tym utrzymana została w mocy ustawa z 24 maja 1989 r.
o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (Dz. U. Nr 33, poz. 175, z późn.
zm.) z uwagi na potrzebę zachowania definicji sprawy gospodarczej dla celów
określenia granic właściwości sądów gospodarczych. Przy tej okazji dokonano jednak
doprecyzowania zawartej w ustawie z 1989 r. definicji sprawy gospodarczej oraz
modyfikacji treści art. 12 § 3 ustawy z 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów
powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, z późn. zm.).

III. Ciężar wspierania postępowania, gromadzenie materiału procesowego i

słuchanie
informacyjne stron

1. W związku z likwidacją postępowania w sprawach gospodarczych projekt zakłada
także zmiany przepisów ogólnych o procesie, zmierzające do usprawnienia
i przyspieszenia rozpoznawania spraw cywilnych w ogólności. Uznano, że celowe
jest zmodyfikowanie wspomnianych przepisów, gdyż konieczne jest tworzenie
regulacji o charakterze uniwersalnym, mogących przyczynić się do poprawy
efektywności ochrony prawnej udzielanej w postępowaniu cywilnym.


10

2. Ważnym elementem warunkującym efektywność postępowania cywilnego są
działania procesowe stron i uczestników postępowania, a ściśle rzecz biorąc – czas
i sposób ich podejmowania. W dotychczasowym stanie prawnym art. 3 k.p.c.
przewiduje, że strony i uczestnicy postępowania obowiązani są dawać wyjaśnienia co
do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz
przedstawiać dowody. Wskazany przepis, niedoceniany w nauce i praktyce, statuuje
zakaz tzw. kłamstwa procesowego i wymaganie kompletności wyjaśnień stron,
sankcjonowane głównie w płaszczyźnie odpowiedzialności za koszty postępowania
(art. 103 § 2 k.p.c.). Od pewnego czasu podnosi się, że nie ma w polskim prawie
procesowym regulacji, które w ujęciu ogólnym dotyczyłyby problemu nadużywania
przez strony i uczestników postępowania ich uprawnień procesowych. Zagadnienie to
jest częściowo tylko uwzględnione w niektórych regulacjach szczegółowych.
W związku z tym pozostaje propozycja nowego brzmienia przepisu art. 3 k.p.c.,
zgodnie z którą na stronach i uczestnikach postępowania spoczywać ma ciężar
dokonywania czynności procesowych zgodnie z dobrymi obyczajami. Naruszenie
tego ciężaru również będzie sankcjonowane głównie w sferze odpowiedzialności za
koszty postępowania, chociaż w grę wchodzi także uwzględnienie takiego naruszenia
przy ocenie zachowania stron w kontekście spóźnionego przedstawienia materiału
procesowego (por. projektowane art. 207 § 5 i art. 217 § 2 k.p.c.). Nie jest to pełne
rozwiązanie problemu nadużywania uprawnień procesowych, jednak uznano, że na
obecnym etapie rozwiązanie dalej idące nie byłyby możliwe.

3. Szybkość i sprawność postępowania, determinujące efektywność udzielanej

w postępowaniu cywilnym ochrony prawnej, uzależnione są w dużej mierze od tego,
w jaki sposób i w jakim czasie strony i uczestnicy postępowania przedstawiają
sądowi materiał procesowy (twierdzenia o okolicznościach faktycznych i wnioski
dowodowe).
Z tego punktu widzenia istniejące dotąd postępowanie w sprawach gospodarczych
uchodzi za przykład postępowania, w którym przez wprowadzenie systemu prekluzji
ustawodawca dążył do tego, aby skłonić strony do koncentracji prezentowanego
materiału procesowego. Niezależnie od tego, jak oceni się celowość wyboru systemu
prekluzji jako metody oddziaływania na strony w zakresie prezentacji przez nie
materiału procesowego, trzeba przyznać, że istnieje potrzeba funkcjonowania takich

11

regulacji, które umożliwią sądowi możliwie najszybsze uzyskanie tego materiału,
a przez to szybkie i możliwie najbardziej prawidłowe rozstrzygnięcie. W związku
z tym trzeba podkreślić, że unormowania Kodeksu postępowania cywilnego zawarte
wśród przepisów ogólnych o procesie (chodzi głównie o art. 217 § 1 i 2 k.p.c.
w obecnym brzmieniu) nie są – z tego punktu widzenia – zadowalające.

Projekt zakłada zmianę powyższego stanu rzeczy. Podstawę nowych regulacji
stanowi z jednej strony normatywne ujęcie tzw. ciężaru wspierania postępowania,
a z drugiej strony rozwiązania upoważniające sąd – w ramach ściśle zakreślonej
władzy dyskrecjonalnej – do pominięcia spóźnionych przytoczeń prezentowanych
przez strony i uczestników postępowania.

Nie ulega wątpliwości, że przy realizacji skupienia materiału procesowego

i przyśpieszenia postępowania sąd ma istotne możliwości, wynikające przede
wszystkim z tzw. formalnego i materialnego kierownictwa procesem, w tym
rozprawą. To na sądzie spoczywa w dużej mierze odpowiedzialność za należyte
gromadzenie materiału procesowego, które może przyczynić się do szybkiego
załatwienia sprawy. Wyrazem tego jest art. 6 k.p.c., nakładający na sąd obowiązek
przeciwdziałania przewlekaniu postępowania i dążenia do tego, aby rozstrzygnięcie
nastąpiło na pierwszym posiedzeniu, jeżeli jest to możliwe bez szkody dla
wyjaśnienia sprawy. Pamiętać jednak należy, że postępowanie cywilne, a w pierwszej
kolejności proces cywilny, ma za przedmiot prawa prywatne stron. Oczywiste jest
więc, że także na stronach i uczestnikach postępowania powinna spoczywać
powinność przyczyniania się do zapewnienia sprawnego i szybkiego przebiegu
postępowania. Powinność tę w nauce określa się mianem ciężaru wspierania procesu
(postępowania). Projekt zakłada wprowadzenie regulacji przewidującej taki ciężar
w nowym art. 6 § 2 k.p.c., w świetle którego strony i uczestnicy postępowania
obowiązani będą przytaczać wszystkie okoliczności faktyczne i dowody bez zwłoki,
aby postępowanie mogło być przeprowadzone sprawnie i szybko.

Ciężar wspierania postępowania realizowany będzie naturalnie w dużej mierze dzięki
istniejącym rozwiązaniom Kodeksu postępowania cywilnego, nakładającym na
strony i uczestników postępowania ciężar przytoczenia okoliczności faktycznych,
ciężar ustosunkowania się do twierdzeń strony przeciwnej lub ciężar dowodu

12

w znaczeniu formalnym. Niemniej pamiętając o potrzebie zapewnienia koncentracji
materiału procesowego przyjęto założenie, że konieczne jest wprowadzenie regulacji,
które skłaniać będą strony do przytaczania okoliczności faktycznych i powoływania
dowodów we właściwym czasie. Celowi temu służyć mają rozwiązania proponowane
w art. 207 i 217 k.p.c. w nowym brzmieniu, stanowiące rozwinięcie koncepcji ciężaru
wspierania postępowania przez strony i uczestników postępowania.

Ogólniejsze znaczenie ma art. 217 k.p.c. w nowym brzmieniu. Utrzymuje on zasadę,
że strony mogą prezentować materiał procesowy do zamknięcia rozprawy (§ 1), ale
jednocześnie przewiduje, że sąd pomijać będzie spóźnione twierdzenia i dowody,
chyba że strona nie zgłosiła ich we właściwym czasie bez swej winy lub
uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki
w rozpoznaniu sprawy albo wystąpią inne wyjątkowe okoliczności (§ 2). W ten
sposób ustanowiony zostaje tzw. system dyskrecjonalnej władzy sędziego jako
zasadnicza metoda koncentracji materiału procesowego prezentowanego przez
strony. Należy podkreślić, że nie jest to system prekluzji, gdyż wykluczenie
spóźnionych przytoczeń nie następuje z mocy prawa, lecz na mocy decyzji sądu. Od
oceny sądu zależeć będzie, czy strona powołała twierdzenia lub dowód we
właściwym czasie, czy też uczyniła to zbyt późno. Ocena ta powinna być
uwarunkowana tym, czy strona mogła i z uwagi na naturalny bieg procesu powinna
była powołać twierdzenie lub dowód wcześniej ze względu na jego łączność
z materiałem poprzednio zaprezentowanym. Ustalenie, że doszło do opóźnienia
w prezentacji twierdzenia lub dowodu, obligować będzie sąd do jego pominięcia,
z wyjątkiem trzech sytuacji, tj. gdy strona wykaże, że nie ponosi winy w opóźnieniu,
gdy uwzględnienie spóźnionych twierdzeń lub dowodów nie spowoduje zwłoki
w postępowaniu oraz gdy wystąpią inne wyjątkowe okoliczności. Dodać należy, że
art. 217 § 2 k.p.c. w nowym brzmieniu przewiduje pominięcie przez sąd spóźnionych
twierdzeń i dowodów, nie ma w nim natomiast mowy o pomięciu „zarzutów”
(por. obecne brzmienie art. 207 § 3 k.p.c., art. 47914 § 2 k.p.c. i art. 495 § 3 zd. 1
k.p.c.). Nie jest to rozwiązanie przypadkowe, a uzasadnia je kilka względów. Po
pierwsze pojęcie „zarzutów” – w przeciwieństwie do „twierdzeń” i „dowodów” – nie
jest jednoznaczne i bywa różnie rozumiane w nauce i praktyce. Po drugie,
obowiązujące przepisy k.p.c. dla pewnych rodzajów zarzutów procesowych
przewidują uregulowania szczególne (np. art. 202 zd. 1, art. 1104 § 2 i art. 1165 § 1),

13

których istnienie powoduje, iż obecnie powstaje problem ich relacji do przepisów
rozciągających prekluzję na „zarzuty” (np. art. 47914 § 2 k.p.c.). Przykładem
pojawiających się w tym zakresie komplikacji jest wyrok Sądu Najwyższego
z 16 lipca 2004 r., I CK 41/04, OSNC 2005, nr 7 – 8, poz. 136. Po trzecie,
podnoszenie przez strony określonych okoliczności faktycznych, które bywa
potocznie określane mianem powoływania „zarzutów”, w rzeczywistości oznacza
powoływanie „twierdzeń” i będzie objęte działaniem art. 217 § 1 k.p.c. Przykładem
jest zarzut spełnienia świadczenia. Po czwarte, w zakresie, w którym chodzi o zarzuty
oparte na oświadczeniach woli (np. zarzut przedawnienia), nie sposób zgodzić się
z tym, aby mogły one zostać wykluczone na skutek opóźnienia strony. Prawo
procesowe nie może zawierać regulacji, które ograniczają prawa podmiotowe stron.

Dodać należy, że w nowym art. 217 § 3 k.p.c., wzorem art. 217 § 2 k.p.c.
w brzmieniu dotychczasowym, utrzymana zostaje regulacja mająca przeciwdziałać
przewlekaniu postępowania przez strony. Regulacja ta – inaczej niż dotąd – rozciągać
się jednak będzie nie tylko na powoływanie dowodów, ale także prezentację
twierdzeń co do okoliczności faktycznych.

Reguły, które wynikają z art. 217 § 2 k.p.c. w projektowanym brzmieniu, mają
obowiązywać także w stosunku do sytuacji, w której strona nie powołała pewnych
twierdzeń w pozwie, odpowiedzi na pozew lub dalszym piśmie przygotowawczym.
Przewiduje to nowy art. 207 § 5 k.p.c., zgodnie z którym sąd pomijać będzie
spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona nie zgłosiła ich w pozwie,
odpowiedzi na pozew lub dalszym piśmie przygotowawczym bez swej winy lub
uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki
w rozpoznaniu sprawy albo wystąpią inne wyjątkowe okoliczności. W tym wypadku
od oceny sądu zależeć będzie to, czy strona mogła i powinna była powołać
twierdzenia i dowody w pozwie, odpowiedzi na pozew lub dalszym piśmie
przygotowawczym. W razie pozytywnego ustalenia w tym zakresie sąd będzie
zobligowany do pominięcia spóźnionych twierdzeń i dowodów, z wyjątkiem trzech
sytuacji, analogicznych do tych, które przewiduje art. 217 § 2 k.p.c.
w projektowanym brzmieniu.


14