Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

Warszawa, 29 sierpnia 2011 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Prezes Rady Ministrów

DSPA-140-74(5)/11

Pan

Grzegorz
Schetyna
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej




Przekazuję przyjęte przez Radę Ministrów stanowisko wobec
poselskiego projektu ustawy


- o zmianie ustawy – Kodeks karny (druk
nr 4253).


Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Ministra
Sprawiedliwości do reprezentowania Rządu w tej sprawie

w toku prac parlamentarnych.


(-) Donald Tusk
DL-P-I-400-9/11



Stanowisko Rządu
do poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny
(druk sejmowy nr 4253)


Projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny (druk sejmowy nr 4253) zawiera
propozycję nowelizacji przepisów: art. 119 § 1 k.k., art. 256 § 1 k.k. oraz art. 257 k.k.

Przepis art. 119 § 1 k.k. określa typ przestępstwa dyskryminacyjnego polegającego na
stosowaniu przemocy lub groźby bezprawnej wobec grupy osób lub poszczególnej osoby
z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej lub
z powodu jej bezwyznaniowości.
Projektodawcy zakładają nowelizację wskazanej normy prawnej poprzez
wprowadzenie dodatkowych znamion określających okoliczności, z powodu których
realizowana jest czynność wykonawcza analizowanego typu czynu zabronionego, takich
jak: płeć, tożsamość płciowa, wiek, niepełnosprawność, orientacja seksualna. Ponadto
przewiduje się wyeliminowanie zaimka „jej” występującego w powołanym przepisie
dwukrotnie po słowach „z powodu”.

Przepis art. 256 § 1 k.k. określa typ przestępstwa publicznego propagowania
faszystowskiego lub innego totalitarnego ustroju państwa lub nawoływania do nienawiści
na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu
na bezwyznaniowość.
Projektodawcy zakładają nowelizację wskazanej normy poprzez zmianę części
znamion czasownikowych – z „nawoływania do nienawiści” na rzecz „wywoływania albo
szerzenia nienawiści lub pogardy”. Ponadto, podobnie jak w przypadku nowelizowanego
przepisu art. 119 § 1 k.k., projektodawcy zakładają uzupełnienie katalogu okoliczności,
z powodu których podejmowane są wyżej wskazane czynności wykonawcze, wskazując
następujące okoliczności: płeć, tożsamość płciowa, wiek, niepełnosprawność, orientację
seksualną.

Przepis art. 257 k.k. określa typ przestępstwa publicznego znieważenia grupy ludności
lub poszczególnej osoby z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej,
wyznaniowej albo z powodu jej bezwyznaniowości lub naruszenia nietykalności cielesnej
innej osoby z wyżej wskazanych przyczyn.
Projektodawcy zakładają nowelizację wskazanej normy prawnej poprzez
wyeliminowanie zaimka „jej” występującego w powołanym przepisie dwukrotnie
po słowach „z powodu”, a także wprowadzenie nowych okoliczności, ze względu na które
podejmowana jest czynność sprawcza, takich jak: płeć, tożsamość płciowa, wiek,
niepełnosprawność, orientacja seksualna.

Proponowana nowelizacja wymaga pogłębionej analizy prawnej, która winna być
przeprowadzona w toku dalszych prac legislacyjnych nad projektem.

Należy podkreślić, że zarówno Konstytucja RP, jak i akty prawa międzynarodowego,
w tym: Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Międzynarodowy Pakt
Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, czy Europejska Konwencja
o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności zawierają uniwersalny zakaz
dyskryminacji. Warto przy tym zauważyć, że wskazane akty prawne nawet jeśli wymieniają
jakąś grupę osób podlegającą ochronie, to zawsze jedynie na zasadzie przykładu,
posługując się sformułowaniami: „z jakiegokolwiek powodu”, „jakakolwiek dyskryminacja”,
„z jakichkolwiek innych przyczyn”, „jakiekolwiek inne okoliczności”. Powołane zwroty
normatywne wskazują na brak zamkniętego katalogu przyczyn dyskryminacyjnych.

Polski ustawodawca w zakresie tzw. przestępstw dyskryminacyjnych (art. 119 § 1 k.k.,
art. 256 § 1 k.k. oraz art. 257 k.k.) przyjął odmienną technikę legislacyjną obejmując
wzmożoną penalizacją czynności dyskryminacyjne podejmowane z uwagi na zamknięty
katalog okoliczności, wymieniając wśród nich: przynależność narodową, etniczną, rasową,
wyznaniową bądź bezwyznaniowość. Warto jednak podkreślić, że większość czynności
sprawczych stypizowanych w powołanych przepisach, samodzielnie stanowi również

2
przestępstwa - naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 § 1 k.k.), znieważenie (art. 216 §
1 lub 2 k.k.), kierowanie gróźb karalnych (art. 190 § 1 k.k.). Wyodrębnienie zaś
przestępstw dyskryminacyjnych ma to zasadnicze znaczenie, że są to zachowania
zagrażające określonym dobrom ogólnym. Istotną wskazówkę interpretacyjną w tym
zakresie daje systematyka Kodeksu karnego. Art. 119 § 1 k.k. został umieszczony
w Rozdziale XVI, grupującym przestępstwa przeciwko pokojowi i ludzkości oraz
przestępstwa wojenne, zaś art. 256 § 1 i art. 257 k.k. w Rozdziale XXXII, obejmującym
przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu.
Ogólny przedmiot ochrony w wypadku czynów zabronionych określonych
w art. 119 § 1 i 2 k.k. stanowi dobro w postaci pokojowego współżycia członków
społeczeństwa pluralistycznego i właśnie w związku z koniecznością ochrony tegoż dobra
następuje wyodrębnienie zachowań typowo zagrażających pokojowemu współżyciu ludzi
o różnych postawach politycznych, światopoglądowych, czy też należących do określonej
rasy, narodowości, czy grupy etnicznej. Istotą tego rodzaju regulacji nie jest zatem objęcie
zakresem wynikającej z niej penalizacji wszelkiego rodzaju aktów dyskryminacji człowieka
– ta może być bowiem motywowana bardzo różnymi czynnikami, a tylko tych, które
równocześnie ze swej istoty zagrażają wartości, jaką stanowi pokojowe współżycie
międzyludzkie.

Podobnie analizowany problem przedstawia się w odniesieniu do typów
przestępstw określonych w art. 256 § 1 k.k. i art. 257 k.k. Również w tych wypadkach
ustawodawca poddaje wzmożonej penalizacji określone zachowania motywowane takiego
rodzaju okolicznościami, które mogą wywołać niepokoje społeczne, godząc tym samym
bezpośrednio w dobro o charakterze ogólnospołecznym, jakim jest porządek publiczny.
Istotą zatem analizowanych norm prawnych nie jest penalizacja wszystkich zachowań
o charakterze dyskryminacyjnym, ale tylko tych, które równocześnie zagrażają określonym
dobrom ogólnospołecznym.
Nie można również zapominać, że bezpośrednią przyczyną wyodrębnienia
wskazanych przestępstw dyskryminacyjnych przez ustawodawcę były tragiczne
doświadczenia II Wojny Światowej.
Warto zauważyć, że projektodawcy, wzorem przyjętej w Kodeksie karnym techniki
legislacyjnej, również postulują utrzymanie zamkniętego katalogu przyczyn
dyskryminacyjnych, uzupełniając go o nowe, dodatkowe okoliczności, które mają być

3
motywem podjęcia działań dyskryminacyjnych.
Uwzględniając jednak aksjologiczne uwarunkowania wyodrębnienia analizowanych
typów przestępstw należy postulować, aby w toku dalszych prac parlamentarnych nad
projektem dokonać pogłębionej analizy występujących w Polsce zjawisk
dyskryminacyjnych w aspekcie zagrożeń, jakie stwarzają one dla dobra prawnego jakim
jest pokojowe współżycie poszczególnych członków społeczeństwa. Analiza taka
– w postaci ekspertyzy kryminologicznej lub socjologicznej - wydaje się niezbędna z uwagi
na konstytucyjne uwarunkowania stanowienia norm prawnokarnych. Należy bowiem
zwrócić uwagę, że prawo karne, w demokratycznym państwie prawa stanowi instrument
ultima ratio, którym ustawodawca może się posłużyć tylko wówczas, gdy istniejące
instytucje prawne okazały się niewystarczające, a także gdy przewidziane w innych
gałęziach prawa instrumenty regulacyjne nie przyniosły spodziewanego rezultatu. Pogląd
ten czerpie bezpośrednie uzasadnienie z art. 31 ust. 3 Konstytucji, gdzie została wyrażona
zasada proporcjonalności w ustanawianiu ograniczeń w zakresie korzystania z wolności
i praw konstytucyjnych. Zgodnie z powołaną zasadą ustanawianie ograniczeń praw
i wolności konstytucyjnych wymaga właściwego rozpoznania określonego problemu
społecznego. W tym też zakresie ustawodawca musi wykazać, że określone dobra prawne
wymagają wzmożonej ochrony, w szczególności zaś, że istniejące instrumenty prawne
ochrony tej nie zapewniają, bądź zapewniają ją na niedostatecznym poziomie.
Ustawodawca jest następnie związany wymaganiami wynikającymi z doboru instrumentów
prawnych, przy pomocy których chce zapewnić określonym dobrom odpowiednią
ochronę - mają one być z jednej strony jak najmniej uciążliwe z punktu widzenia praw
i wolności jednostki, z drugiej zaś strony mają zapewniać dostateczną ochronę
określonym dobrom prawnym.
Uwzględniając zatem fakt, że poszczególne czynności sprawcze objęte dyspozycją
przestępstw określonych w art. 119 § 1 k.k., art. 256 § 1 k.k. i art. 257 k.k. samodzielnie
(a więc niezależnie z jakich przyczyn zachowania takie są podejmowane) również
podlegają penalizacji, decyzja normatywna o wzmożeniu represji karnej w odniesieniu do
tego rodzaju zachowań motywowanych nowymi okolicznościami dyskryminacyjnymi,
winna być poprzedzona stosowną, pogłębioną analizą kryminologiczną zjawiska.
Warto również zwrócić uwagę na pewne zagadnienia prawne, które winny być
rozważone w toku dalszych prac parlamentarnych nad projektem. Tak też należy

4