Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz ustawy - Kodeks postępowania cywilnego

przepisy, w odró nieniu od stanu prawnego i praktyki w USA, są bardzo syntetyczne.
aden akt normatywny nie precyzuje minimalnych wymagań odnośnie do treści
„porozumień”. Im bardziej są one szczegółowe i im więcej zawierają rozwiązań
problemów konfliktowych, tym ich rola wydaje się donioślejsza. Postuluje się
przygotowanie „kwestionariusza” ułatwiającego zawieranie porozumień – najpierw
przez poszczególne sądy w celu ujednolicenia ich praktyki orzeczniczej, w dalszej
perspektywie o zasięgu ogólnopolskim, weryfikację ich przez kilkuletnią praktykę, a
finalnie sformułowanie wzorca porozumienia w formie normatywnej
Zgodnie z aktualnie obowiązującym stanem prawnym uwzględnienie porozumienia
przez sąd zale y od stwierdzenia, i zasadne jest oczekiwanie, e rodzice będ
współdziałać w sprawach dziecka. Rezygnacja z tego wymagania nie została
uzasadniona przez projektodawców zmiany. Wydaje się, e nie jest słuszna.
Władza rodzicielska obojga rodziców żyjących w rozłączeniu
Wielokrotnie ponawiane badania praktyki orzekania o władzy rodzicielskiej rodziców
yjących w rozłączeniu, w szczególności wskutek orzeczenia rozwodu, wykazały
powszechną tendencję do pozostawiania rodzicom pełnej władzy rodzicielskiej bez
nale ytego zbadania rzeczywistych mo liwości zgodnego jej wykonywania w sposób
odpowiadający dobru dzie
Dlatego w nowelizacji z 2008 r. uzale niono uwarunkowanie takiego rozstrzygnięcia
od przedstawienia sądowi porozumienia rodziców o sposobie wykonywania władzy
rodzicielskiej i utrzymywania z dzieckiem kontaktów. Opiniowany projekt, przywiązuje
du ą wagę do porozumień między rodzicami yjącymi w rozłączeniu. Niemniej

10 W. Stojanowska w: Nowelizacja prawa rodzinnego na podstawie ustaw z 6 listopada 2008 r. i 10
czerwca 2010 r..., s. 89 – 92, oraz szerzej w powołanych tam opracowaniach tej e.
11 W. Stojanowska: Pozostawienie pełnej władzy rodzicielskiej obojgu rozwiedzionym mał onkom nad
ich małoletnimi dziećmi, „Zeszyty Naukowe IBPS” 1975, nr 2; tej e: Sposób wykonywania władzy
rodzicielskiej po rozwodzie w razie pozostawienia jej obojgu rodzicom bez ograniczenia, „Zeszyty
Naukowe IBPS” 1979, nr 11; tej e: Dowód z opinii rodzinnego ośrodka diagnostyczno-konsultacyjnego
w sprawach o rozwód i jego wpływ na treść wyroku w świetle wyników badań aktowych, „Zeszyty
Prawnicze” Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, z. 2.1
(2002), tej e Pozostawienie pełnej władzy rodzicielskiej obojgu rozwiedzionym rodzicom przed i po
nowelizacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dokonanej przez ustawę z dnia 6 listopada 2008
roku" w: "Finis legis Christus. Księga Pamiątkowa dedykowana Księdzu Profesorowi Wojciechowi
Góralskiemu z okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin" Warszawa 2009. W sposób syntetyczny
„historia” orzekania o pozostawieniu władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom na podstawie art. 58 k.r.o.
została przedstawiona przez W. Stojanowską w: Nowelizacja prawa rodzinnego na podstawie ustaw z
6 listopada 2008 r. i 10 czerwca 2010 r..., s. 61 – 67.

7
traktuje równą, pełną władzę rodzicielską obojga rodziców yjących w rozłączeniu,
jako zasadę. Mo liwość powierzenia wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z
rodziców z ograniczeniem władzy rodzicielskiej drugiego do określonych obowiązków
i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, projekt przewiduje dla sytuacji, gdy jedno
z rodziców nadu ywa władzy rodzicielskiej lub trwale nie interesuje się losem
dziecka (projektowany art. 107 § 3 k.r.o.). Takie rozwi zanie oznaczałoby, e
odst pienie od pozostawienia równej pełnej władzy rodzicielskiej rodzicom
yj cym w rozł czeniu byłoby mo liwe tylko w stanach faktycznych, które
aktualnie uzasadniaj pozbawienie władzy rodzicielskiej (!). Trudno przyjąć, aby
takie rozwiązanie realizowało zasadę ochrony dobra dziecka.
Zarządzenia sądu opiekuńczego usuwające stan zagrożenia dobra dziecka
(art. 109 k.r.o.)
Art. 109 k.r.o. powszechnie jest traktowany jako podstawa ograniczenia władzy
rodzicielskiej w ró nych sytuacjach zagro enia dobra dziecka. W tym celu sąd
opiekuńczy wydaje odpowiednie zarządzenia, które w sposób dora ny lub trwały
ingerują w uprawnienia rodziców. Charakteru takiego nie ma zawiadomienie
jednostki organizacyjnej pomocy społecznej o potrzebie udzielenia rodzinie dziecka
odpowiedniej pomocy (pkt 4a dodany do art. 109 § 2 k.r.o.) Proponowany zapis jest
zbędny. Bez niego, w ramach współpracy z jednostkami pomocy społecznej, sąd
opiekuńczy mo e dokonać stosownego zawiadomienia.
Celowe wydaje się zwrócenie uwagi na wynikający z art. 112 pkt 10 ustawy z dnia 12
marca 2004 r (Dz. U nr 64 poz.593, ze zm) o pomocy społecznej obowiązek
kierownika powiatowego centrum pomocy rodzinie współpracy z sądem w sprawach
dotyczących opieki i wychowania dzieci pozbawionych całkowicie lub częściowo
opieki rodzicielskiej. Tak e inne jednostki organizacyjne pomocy społecznej powinny
podejmować działania w celu ujawnienia rodzin potrzebujących ich pomocy.
Natomiast Sądy, są między innymi, obowiązane, na wniosek pracownika socjalnego,
niezwłocznie udzielić odpowiednich informacji mających znaczenie dla
rozstrzygnięcia o przyznaniu lub wysokości świadczeń z pomocy społecznej (art. 105
ustawy o pomocy społecznej).

8
Pozbawienie władzy rodzicielskiej (art.111 k.r.o.)
Nieuzasadniona jest propozycja nowelizacji art. 111 k.r.o. przez dodanie § 1 b
wykluczającego mo liwość pozbawienia władzy rodzicielskiej wyłącznie z powodu
trwałej przeszkody niezawinionej przez rodziców, bez równoczesnego
zaproponowania innej konstrukcji ustania władzy rodzicielskiej z takiej przyczyn
Wydaje się, e twórcy nowelizacji nie uwzględnili treści władzy rodzicielskiej (piecza
nad osobą i majątkiem dziecka oraz jego wychowywanie – art. 95 § 1 k.r.o.), a tak e
faktu, e wynika z niej przedstawicielstwo ustawowe (art. 98 k.r.o.). Skoro rodzic z
powodu trwałej przeszkody (choćby niezawinionej) nie mo e wykonywać władzy
rodzicielskiej konieczna jest adekwatna reakcja prawa. Nie jest uzasadnione
tolerowanie „fikcji” sprawowania władzy rodzicielskiej przez osobę, która z
obiektywnych przyczyn nie mo e jej wykonywać.
Wbrew obiegowym opiniom i doniesieniom medialnym o pojedynczych przypadkach
rozstrzygnięć (bez wnikania w motywy sądu i wszystkie aspekty oceny stanu
faktycznego) sądy bardzo wstrzemię liwie korzystają z mo liwości pozbawienia
władzy rodzicielskiej. Sformułowanie projektu, sugerujące mo liwość potraktowania
złej sytuacji materialnej rodziców, jako trwałej przeszkody w wykonywaniu władzy
rodzicielskiej, jest zupełnie nieusprawiedliwione. Je eli zaś takie rozstrzygnięcie
zapadło w konkretnej sprawie to powinno być przedmiotem kontroli instancyjnej. Być
mo e autorzy projektu mają wiedzę o szerszej praktyce uto samiania złej sytuacji
materialnej rodzica z trwała przeszkodą w wykonywaniu władzy rodzicielskiej –
powinni podać jej ródła (np. wyniki badania reprezentatywnej próby akt spraw, w
których sądy orzekły o pozbawieniu władzy rodzicielskiej).
Rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi
mał onków w wyroku orzekaj cym rozwód (separację, uniewa nienie
mał eństwa)
Aktualnie sąd w wyroku orzekającym rozwód (separację, uniewa nienie mał eństwa)
mo e zamieścić ka de, najbardziej adekwatne do sytuacji faktycznej rozstrzygnięcie

12 Nazwa „pozbawienie władzy rodzicielskiej” ma wyd więk pejoratywny. Być mo e z tej przyczyny
celowe byłoby stosowanie jej tylko w przypadku zawinionych przyczyn niewywiązywania się przez
rodziców z obowiązków wobec dzieci lub nadu ywania uprawnień. Taka zmiana miałaby wyłącznie
„kosmetyczny” charakter.

9
o władzy rodzicielskiej – w tym o jej ograniczeniu z przyczyn wskazanych w art. 109
k.r.o., zawieszeniu (art. 110 k.r.o.), pozbawieniu (art. 111 k.r.o.) W projekcie
proponuje się rezygnację z tego przez skreślenie art. 112 k.r.o. (mo liwość
orzeczenia o zawieszeniu i pozbawieniu władzy rodzicielskiej tak e w wyroku
rozwodowym). Autorzy nie podali argumentów na rzecz takiego rozstrzygnięcia. Jest
ono zdecydowanie nietrafne. Oznaczałoby bowiem (orzeczenie o władzy
rodzicielskiej nale y do obligatoryjnych elementów treści wyroku rozwodowego)
konieczność orzeczenia pozostającego w sprzeczności z wynikami postępowania
dowodowego (pozostawienie władzy rodzicielskiej mał onkowi, który swym
zachowaniem wypełnił przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej). To zaś nie jest
mo liwe do przyjęcia.
Ograniczenie i zakaz utrzymywania kontaktów z dzieckiem
W projekcie wyklucza się dopuszczalność zakazu spotkań z dzieckiem, a wszelkie
ograniczenia w kontaktach uzale nia się od stanu zagro enia ze strony rodziców dla
bezpieczeństwa dziecka wynikającego z nadu ywania władzy rodzicielskiej
(proponowana nowelizacja art. 1132. k.r.o.) Autorzy projektu w ten sposób zmierzają
do radykalnego ograniczenia swobody sądu w doborze środków ograniczających
kontakty z dzieckiem, gdy tego wymaga jego dobro. Jest to propozycja
nieuzasadniona.
Nie jest potrzebne (a dodatkowo jest przykładem niedoskonałości sztuki legislacyjnej)
przykładowe wskazanie na czym polega stan powa nego zagro enie lub naruszenia
dobra dziecka w związku z utrzymywaniem przez rodziców kontaktów z nim
(projektowany art. 1133. k.r.o.).
Wył czna właściwość s du w sprawach dotycz cych władzy rodzicielskiej i
utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez rodziców yj cych w rozł czeniu
Propozycja nowelizacji art. 569 k.p.c. przez dodanie § 1a nie wydaje się
uzasadniona. Wyłączną właściwość sądu ostatniego wspólnego miejsca
zamieszkania rodziców, a jeśli takiego miejsca nie było, sądu ostatniego miejsca
zamieszkania dziecka w sprawach dotyczących władzy rodzicielskiej i utrzymywania
kontaktów z dzieckiem przez rodziców yjących w rozłączeniu, wydaje się typowym
„wylaniem dziecka z kąpielą”. W praktyce mo e utrudniać dochodzenie uprawnień

10
nie tylko rodzicowi, który zmierzał do przejęcia pieczy nad dzieckiem przy pomocy
metody „faktów dokonanych”.

Obecność psychologa przy odbieraniu osoby podlegaj cej władzy
rodzicielskiej lub pozostaj cej pod opiek
Propozycja nowelizacji art. 59812 k.p.c. (obligatoryjna obecność psychologa przy
wykonywaniu orzeczenia o odebraniu osoby), zawiera ideę trafną co do zasady.
Wydaje się jednak, e obecność psychologa powinna być fakultatywna i stosowana,
gdy jest to rzeczywiście niezbędne.

Wył czenie z postępowania zabezpieczaj cego spraw dotycz cych pieczy nad
małoletnimi dziećmi (art. 755 § 1 pkt 4 k.p.c.)
Projekt proponuje skreślenie pkt 4 w § 1 art. 755 k.p.c., nie przewiduje jednak
środków prawnych, które miałyby spełnić funkcje realizowane obecnie przez
wymieniony przepis. Realizacja tej propozycji pogorszyłaby sytuację uprawnionych.
Autorzy projektu nie rozwa ali te motywów nowelizacji kodeksu postępowania
cywilnego dokonanej ustawą z dnia 2 lipca 2004 r. (Dz.U.2004 r., nr 172, poz.1804).
Jak wynika z uzasadnienia projektu stosownej ustawy, zmiana umiejscowienia w
k.p.c. postępowania zabezpieczającego była traktowana jako konieczna w związku
ze zmieniającą się funkcją tego postępowania. Historycznie związane było z
postępowaniem egzekucyjnym. Współcześnie jest postępowaniem niezale nym od
postępowania egzekucyjnego. Dlatego utworzono w k.p.c. nową część poświęconą
wyłącznie postępowaniu zabezpieczającemu

Konkluzja
Opiniowany projekt nie powinien stać się ustawą. Być mo e celowe byłoby, w
przypadku porzucenia koncepcji włączenia prawa rodzinnego do kodeksu cywilnego,
rozwa enie podjęcia działań organizacyjnych w celu powołania przy Ministrze
Sprawiedliwości komisji do opracowania projektu nowego kodeksu rodzinnego. Nie

13 Zob. uzasadnienie projektu ustawy nowelizacyjnej, Sejm RP IV kadencji, nr druku 65.


11