Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz ustawy - Kodeks postępowania cywilnego

Warszawa, 21 lipca 2011 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Prezes Rady Ministrów

DSPA-140-52(5)/11

Pan

Grzegorz
Schetyna
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej





Przekazuję przyjęte przez Radę Ministrów stanowisko wobec
poselskiego projektu ustawy


- o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i
opiekuńczy oraz ustawy - Kodeks
postępowania cywilnego (druk nr 4068).


Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Ministra
Sprawiedliwości do reprezentowania Rządu w tej sprawie w toku prac
parlamentarnych.


(-) Donald Tusk








Stanowisko Rządu

do poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks
rodzinny i opiekuńczy oraz ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego (druk sejmowy nr 4068)









I. W poselskim projekcie proponuje się zmiany Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
polegające na:
– wprowadzeniu preambuły,
– obligatoryjnym wysłuchaniu małoletniego przy rozstrzyganiu przez sąd
o istotnych sprawach dziecka w braku porozumienia między rodzicami
(projektowany art. 97 § 2),
– ograniczeniu możliwości zmiany orzeczenia o władzy rodzicielskiej
i sposobie jej wykonywania jedynie do przypadku, gdy orzeczenie to zostało
zawarte w wyroku ustalającym pochodzenie dziecka (projektowany art. 106),
– nałożeniu na rodziców żyjących w rozłączeniu obowiązku zawarcia
porozumienia co do zasad wykonywania władzy rodzicielskiej i opieki nad
dzieckiem. Porozumienie to, o ile dobro dziecka się temu nie sprzeciwia, powinno
wprowadzać opiekę naprzemienną zakładającą czasowe pozostawanie dziecka
z każdym z rodziców (projektowany art. 107 § 1). Dopiero jeśli do takiego
porozumienia by nie doszło, sąd opiekuńczy byłby władny określić zasady
wykonywania władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem, po uprzednim
zakreśleniu rodzicom terminu do zawarcia porozumienia (projektowany

art. 107 § 2),
– wprowadzeniu przykładowej przesłanki uzasadniającej ograniczenie władzy
rodzicielskiej jednemu z rodziców żyjących w rozłączeniu (projektowany

art. 107 § 3),
– nałożeniu na sąd obowiązku zawiadamiania jednostki organizacyjnej
pomocy społecznej o potrzebie udzielenia rodzinie dziecka odpowiedniej pomocy
(projektowany art. 109 § 2 pkt 4a),
– wprowadzeniu zakazu pozbawienia władzy rodzicielskiej wyłącznie
z powodu trwałej przeszkody niezawinionej przez rodziców, a zwłaszcza trudnej
sytuacji materialnej (projektowany art. 111 § 1b),
– uchyleniu art. 112 przewidującego możliwość pozbawienia lub zawieszenia
władzy rodzicielskiej także w wyroku orzekającym rozwód, separację albo
unieważnienie małżeństwa,
– ukształtowaniu bardziej rygorystycznych przesłanek ograniczenia
kontaktów z dzieckiem poprzez wskazanie, że mają one polegać w szczególności na
nadużywaniu władzy rodzicielskiej lub zagrożeniu ze strony rodziców dla
bezpieczeństwa dziecka (projektowany art. 113 2 § 1),
– uchyleniu pkt 1 w art. 113 2 § 2, a w konsekwencji pozbawieniu sądu
opiekuńczego możliwości wprowadzenia zakazu spotykania się z dzieckiem
ze względu na jego dobro,
– wskazaniu przykładowego zachowania rodziców, które poważanie zagraża
dobru dziecka lub je narusza, uzasadniając zakazanie przez sąd utrzymywania
kontaktów z dzieckiem, przez dodanie wyrazów: „w szczególności jeżeli istnieje
zagrożenie wykorzystania kontaktów do popełnienia przestępstwa na szkodę
dziecka” (projektowany art. 1133).
Oprócz wskazanych wyżej zmian, projekt zawiera propozycje zmian
Kodeksu postępowania cywilnego polegające na:
– zmianie właściwości miejscowej sądu opiekuńczego w sprawach
dotyczących władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez
rodziców żyjących w rozłączeniu (polegającej na odstąpieniu od określonej w art.
569 § 1 k.p.c. zasady wyłącznej właściwości sądu miejsca zamieszkania osoby,
której postępowanie ma dotyczyć, w braku miejsca zamieszkania – sądu
opiekuńczego miejsca jej pobytu, zaś w braku i tej podstawy – sądu rejonowego dla
m. st. Warszawy) i przyjęciu zasady wyłącznej właściwości sądu ostatniego
wspólnego miejsca zamieszkania rodziców, a jeśli takiego miejsca nie było, sądu

2
ostatniego miejsca zamieszkania dziecka (projektowany art. 569 § 1a),
– wprowadzeniu obligatoryjnej obecności psychologa przy wykonywaniu
orzeczeń o odebraniu dziecka (projektowany art. 59812 § 3);
– uchyleniu pkt 4 w art. 755 § 1 k.p.c. i wyłączeniu z katalogu sposobów
zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych możliwości uregulowania pieczy nad
małoletnimi dziećmi na czas trwania postępowania.

W uzasadnieniu projektu wskazano szereg celów, które mają zostać
osiągnięte dzięki proponowanej nowelizacji. Zdaniem projektodawców
proponowane zmiany mają prowadzić do zwiększenia ochrony rodziny przez
wyeliminowanie możliwości zbyt pochopnego ograniczania lub pozbawiania
jednego z rodziców władzy rodzicielskiej oraz ograniczania kontaktów między
rodzicami a dziećmi. Według autorów projektu zaproponowane zmiany powinny
przyczynić się do zwiększenia podmiotowości dziecka, przez respektowanie
zawartego w Konstytucji RP (art. 72 ust. 3), a także ratyfikowanej przez Polskę
Konwencji o Prawach Dziecka ONZ z 20 listopada 1989 roku, prawa dziecka
do wypowiadania się o własnym losie.
Wskazane w uzasadnieniu poselskiego projektu cele zasługują, co do zasady,
na aprobatę.
Jednakże należy zauważyć, że w ostatnim okresie problematyka władzy
rodzicielskiej była przedmiotem nowelizacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
dokonanej ustawą z dnia 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny
i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw ( Dz. U. Nr 220, poz.1431). W powołanej
ustawie wprowadzono zmiany przepisów w znacznej mierze zgodne z intencjami
projektu.
W zmienionym art. 95 § 1 k.r.o. wyeksponowano godność i prawa dziecka
jako istotne kryterium określające granice wykonywania władzy rodzicielskiej.
Zmiana treści tego przepisu oznacza obowiązek okazywania szacunku przez
rodziców dzieciom, co w dotychczasowym stanie prawnym miało walor jedynie
wychowawczy, a nie normatywny. Ponadto w § 4 wyżej wskazanego przepisu
wprowadzono prawo dziecka do jego wysłuchania przez rodziców w razie

3
podejmowania decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących dziecka. Jednocześnie
nadano nowe brzmienie art. 2161 i 576 § 2 k.p.c., nakładając na sąd obowiązek
wysłuchania dziecka poza salą posiedzeń, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan
zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala, oraz uwzględnienia jego zdania i
rozsądnego życzenia.
II. Uwagi co do rozwiązań dotyczących zmian k.r.o.
1. Jeżeli chodzi o propozycję dodania do k.r.o. preambuły, należy wskazać,
że polskie kodeksy, z wyjątkiem Kodeksu pracy, nie są poprzedzone preambułą.
Preambuła jest zwyczajowo przyjęta, co do zasady, w aktach o podstawowym
znaczeniu dla porządku prawnego np. w konstytucjach. Zgodnie z obowiązującymi
zasadami opracowywania aktów normatywnych, określonymi w załączniku do
rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie
„Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. Nr 100, poz. 908) – zwanego dalej „ZTP”,
motywy i funkcje wydawanego aktu są wyjaśniane w jego uzasadnieniu.

W § 11 ZTP wskazuje się, że w akcie normatywnym nie zamieszcza się wypowiedzi,
które nie służą wyrażaniu norm prawnych, a w szczególności apeli, postulatów,
zaleceń, upomnień oraz uzasadnień formułowanych norm. Jedynie zasady techniki
prawodawczej z 1961 r. (niepublikowane) dopuszczały wyraźnie możliwość
zamieszczenia w aktach prawnych wypowiedzi wyjaśniających uzasadnienie
stanowionych norm prawnych (z tego rozwiązania skorzystano na etapie

projektowania Kodeksu pracy).
2. Propozycja zmiany art. 97 § 2 poprzez uzupełnienie powyższego artykułu
o wyrazy: „kierując się dobrem dziecka” może budzić wątpliwości, albowiem zasada
dobra dziecka, jako przesłanka rozstrzygnięcia (zd. 1. in fine), jest ogólną zasadą
ustanowioną w k.r.o. Ponadto wyszczególnienie tej zasady w jednej z norm
prowadziłoby a contrario do wniosku, że w innych normach ta zasada nie
obowiązuje. Natomiast zdanie drugie: „Przed wydaniem rozstrzygnięcia sąd powinien
wysłuchać dziecko i uwzględnić jego zdanie, chyba że rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień
dojrzałości dziecka na to nie pozwala.” jest normą procesową i stanowi powtórzenie
normy już wyrażonej w art. 576 § 2 k.p.c.

4