Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz ustawy - Kodeks postępowania cywilnego

Uzasadnienie
Dość często w ostatnim czasie obserwujemy dramaty rodzin, zwłaszcza
dzieci, które w sytuacjach kryzysu w rodzinie są traktowane przedmiotowo przez
niektórych rodziców, ale także przez sądy i inne instytucje publiczne, od których
zależny jest los dziecka.
Obserwuje się sytuacje, gdy dzieci są pochopnie odbierane z ich rodzin i
kierowane do domów dziecka czy do rodzin zastępczych, w sytuacji gdy ich los
można by poprawić w drodze pomocy nie sięgającej do aż tak drastycznych środków.
Obserwujemy też sytuacje, gdy rodzice rozwiedzeni czy żyjący w rozłączeniu
toczą między sobą walkę o dziecko i w ramach tej walki jedna strona zyskuje
przewagę, uzyskuje rozstrzygnięcia ograniczające bądź eliminujące drugie z
rodziców w zakresie kontaktów z dzieckiem w sytuacjach, gdy nie jest to niezbędne,
a wręcz przeciwnie, gdy szkodzi to dziecku, które ma przecież prawo i potrzebę
kontaktu z obojgiem rodziców.
Proponowane zmiany zmierzają do złagodzenia skutków takich sytuacji
konfliktowych, a ich zasadniczym celem jest troska o dobro dziecka.
Proponowane zmiany zmierzają w szczególności do osiągnięcia
następujących celów:
1) Wprowadzenia do języka prawnego pojęcia „miłość", dotychczas prawu
nieznanego i doprowadzeniu do tego, aby w rozstrzygnięciach prawnych dotyczących
stosunków między rodzicami a dziećmi, brane były pod uwagę nie tylko kwestie
władzy rodzicielskiej, ale by również chroniona była miłość rodziców do dziecka i
dziecka do rodziców.
2) Zwiększenia ochrony rodziny, a zwłaszcza dzieci przed pochopnym odbieraniu
ich z ich naturalnych rodzin. Chodzi w szczególności o wyeliminowanie zdarzających
się obecnie przypadków, że dzieci są odbierane z ich naturalnych rodzin tylko dlatego,
że rodzina żyje w biedzie. W takich przypadkach rodzinie należy najpierw pomóc, a
odbieranie dzieci i stosować w ostateczności, gdy mimo udzielonej pomocy
pozostawienie dziecka w rodzinie nadal zagraża jego dobru.
3) Wyeliminowania możliwości zbyt pochopnego ograniczania i pozbawiania
jednego z rodziców władzy rodzicielskiej. Takie rozstrzygnięcia powinny być
podejmowane w ostateczności, w razie rzeczywistego, popartego konkretnymi
zarzutami zagrożenia ze strony rodzica dla dobra dziecka, w szczególności gdy
następuje nadużywanie władzy rodzicielskiej i istnieje obawa popełnienia
przestępstwa na szkodę dziecka.
4)
Wyeliminowania przypadków zbyt pochopnego i szkodliwego ograniczania
kontaktów między rodzicami o dziećmi. Tu również ingerencja w kontakty rodziców
z dziećmi powinna być ograniczona do sytuacji rzeczywistego i realnego zagrożenia
nadużywania władzy rodzicielskiej ze strony rodzica.
5) Zachęcania rodziców żyjących w rozłączeniu do układania ich relacji z
dzieckiem w drodze porozumienia, które jest zawsze lepsze od konfliktu. Sad
powinien ingerować władczo w relacje między rodzicami i dziećmi dopiero wtedy,
gdy nie jest możliwe zawarcie zgodnego z dobrem dziecka porozumienia rodziców,
określającego zasady wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów
z dzieckiem. Sąd powinien też zachęcać do takiego porozumienia, a dopiero w
sytuacjach braku szans na takie porozumienie powinien władczo ingerować w relacje
rodziców z dzieckiem.
6)
Wprowadzenia tzw. opieki naprzemiennej, polegającej na tym, ze dziecko
pozostawałoby naprzemiennie pod opieka obojga rodziców. Pozostawienie dziecka
stale u jednego z rodziców miałoby miejsce jedynie wtedy, gdyby z jakichś
względów opieka naprzemienna była niezgodna z dobrem dziecka.
7)
Wprowadzenie tzw. zasady domicylu, polegającej na tym, że sądem właściwym
do ingerencji w relacje rodzice dzieci byłby zawsze sąd miejsca ostatniego
wspólnego zamieszkania rodziców i dziecka. Chodzi o to, aby nie zachęcać rodziców
do działania metoda faktów dokonanych, to znaczy zabierania dzieci, a następnie
korzystania z fakty, że drugie z rodziców z uwagi na odległość ma utrudnione
dochodzenie swoich praw.
8)
Respektowania zawartego w konstytucji (art. 72 ust. 3) a także ratyfikowanej
przez Polskę Konwencji Praw Dziecka Dziecka ONZ, z 20 listopada 1989 roku,
uprawnienia dziecka do wypowiadania się o własnym losie. Sąd nie powinien
rozstrzygać o dziecku jak o przedmiocie, lecz jako o podmiocie, który jeśli jest już w
stanie wypowiadać swoje zdanie, to powinno ono być wysłuchane i wzięte pod
uwagę,

9)
Wyeliminowania rozstrzygania o losach dzieci w sprawach rozwodowych i
separacyjnych, gdyż rozwód między rodzicami nigdy nie powinien „przy okazji"
powodować ich rozwodu z dzieckiem.
10)
Zapewnienia dziecku ochrony psychologicznej w sytuacji gdy dojść musi do
jego odebrania, co zazwyczaj jest stresującym, czy nawet traumatycznym
przeżyciem. Dziecko nie może być traktowane jak rzecz, lecz jak człowiek, i to
wymagający szczególnej delikatności i wrażliwości wszystkich ludzi, od których
zależny jest jego los.
11) Zniesienia orzekania o losie dzieci w trybie postępowania zabezpieczającego,
który to tryb jest właściwy do roszczeń materialny i nie powinien być stosowanych w
sprawach dotyczących dobra dzieci. Chodzi o to, żeby dzieci nie były w takim
postępowaniu traktowane przedmiotowo.
Z uwagi na powyższe projektowana regulacja rodzi pozytywne skutki
społeczno-gospodarcze. Projekt jest zgodny z przepisami prawa europejskiego i nie
powoduje kosztów dla budżetu państwa, wręcz je ograniczy, gdyż ograniczenie
odbierania dzieci z ich rodzin zmniejszy koszty utrzymywania placówek
opiekuńczych.
Warszawa, 1 marca 2011 r.
BAS-WAPEiM-422/11



Pan
Grzegorz Schetyna
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej



Opinia prawna
w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej poselskiego projektu
ustawy o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz ustawy
Kodeks postępowania cywilnego (przedstawiciel wnioskodawców: poseł
Teresa Wargocka)

Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca
1992 roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2009 r. Nr 5, poz.
47, ze zmianami) sporządza się następującą opinię:



1. Przedmiot projektu ustawy
Projekt przewiduje zmianę ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks
rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59, ze zmianami) oraz ustawy z dnia
17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296,
ze zmianami). Proponowana regulacja zakłada wprowadzenie preambuły w
Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym oraz zmianę przepisów kodeksowych
regulujących rozstrzyganie przez sąd opiekuńczy sporów w sprawach
dotyczących władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez
rodziców żyjących w rozłączeniu. Zmiana dotyczy w szczególności:
rozstrzygania sporów w sposób uwzględniający dobro dziecka, wprowadzenia
wymogu wysłuchania dziecka i uwzględniania jego zdania przed wydaniem
rozstrzygnięcia lub zawarciem porozumienia między rodzicami ustalającego
zasady wykonywania władzy rodzicielskiej i opieki na dzieckiem, zapewnienia
obecności psychologa przy odbieraniu osoby podlegającej władzy rodzicielskiej
lub pozostającej pod opieką. Zgodnie z projektem sąd opiekuńczy nie będzie
mógł zmienić orzeczenia o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania w
przypadku, gdy orzeczenie jest zawarte w wyroku orzekającym rozwód,
separację bądź unieważnienie małżeństwa.

Projekt przewiduje ponadto uregulowanie dotyczące ustalenia
właściwości miejscowej sądu opiekuńczego w sprawach dotyczących władzy
rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez rodziców żyjących
w rozłączeniu. W sprawach tych sądem właściwym ma być wyłącznie sąd
ostatniego wspólnego miejsca zamieszkania rodziców, a jeśli takiego miejsca
nie było, właściwym będzie sąd ostatniego miejsca zamieszkania dziecka.
Artykuł 3 projektu stanowi, że „ustawa wchodzi w życie po 14 dniach od
dnia uchwalenia”.

2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem ustawy
Ze względu na przedmiot projektu ustawy należy wskazać:
- art. 3 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej, dotyczący wspierania przez
Unię Europejską ochrony praw dziecka,
- art. 81 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, dotyczący
przyjmowania środków w zakresie współpracy sądowej w sprawach cywilnych
mających skutki transgraniczne,
- art. 24 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, dotyczący praw
dziecka do ochrony i opieki, swobodnego wyrażania przez nie swoich
poglądów, obowiązku uwzględniania tych poglądów w sprawach ich
dotyczących oraz prawa każdego dziecka do utrzymywania stałego, osobistego
związku i bezpośredniego kontaktu z obojgiem rodziców, a także obowiązku
władz publicznych i instytucji prywatnych do uwzględniania najlepszego
interesu dziecka w podejmowanych przez nie działaniach dotyczących dzieci,
- rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r.
dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach
małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej,
uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz. Urz. UE L 338 z 23.12.2003
r., str. 1, oraz L 367 z 14.12.2004 r., str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie
specjalne rozdz. 19, t. 6, str. 243).

3. Analiza przepisów projektu pod kątem ustalonego stanu prawa
Unii Europejskiej
3.1. Zgodnie z art. 51 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej
postanowienia Karty (a więc także jej art. 24 dotyczącego praw dziecka) mają
zastosowanie do instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii oraz do
państw członkowskich wyłącznie w zakresie, w jakim stosują one prawo Unii i
w poszanowaniu granic kompetencji Unii określonych w traktatach. Przyjęcie
proponowanej ustawy nie będzie stanowiło wykonania prawa UE. Działania
państwa podejmowane na podstawie tej ustawy nie będą więc aktem stosowania
prawa UE oraz nie będą podlegały kontroli sądowej sprawowanej przez
Trybunał Sprawiedliwości (z punktu widzenia zasady poszanowania praw
podstawowych).

2