Rządowy projekt ustawy - Prawo probiercze

wykonać zlecone zamówienie, bazując na konwencjonalnych zasadach wykonywania zawodu.
Jest z reguły pracownikiem zakładu jubilerskiego realizującego usługi w zakresie jubilerstwa.
Usługi takie związane są najczęściej z odtwarzaniem (kopiowaniem) wzoru wybranego przez
zleceniodawcę.
Absolwenci polskich szkół zawodowych cenieni są za wiedzę i pracowitość, brak im jednak
kompetencji w zakresie prowadzenia własnego biznesu. Absolwenci mogą terminować
w pracowniach autorskich, małych zakładach produkcyjnych i dopiero tam zdobyta wiedza
o rynku pozwala im podejmować decyzje co do dalszych swoich planów i losów, szczególnie,
że otwarty rynek europejski daje im szansę na praktykę zawodową.
Na poziomie szkół wyższych jubilerstwo i złotnictwo wykładane jest najczęściej w ramach
kierunku wzornictwo. W treści załącznika 114 „Standardy kształcenia dla kierunku studiów:
Wzornictwo” do rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 13 września
2007 r. w sprawie standardów kształcenia dla poszczególnych kierunków oraz poziomów
kształcenia, a także trybu tworzenia i warunków, jakie musi spełniać uczelnia, aby prowadzić
studia międzykierunkowe oraz makrokierunki (Dz. U. z 2007 r. Nr 164, poz. 1166), brak jest
zagadnień związanych z metodyką wdrażania i zarządzania nowym produktem wzorniczym
oraz rolą wzornictwa jako narzędzia przewagi konkurencyjnej na rynku, pozycjonowaniem
firmy na rynku i kształtowaniem marki, dostosowaniem produktów do trendów rynkowych
(metodyka badań rynku).
Uczelnie wyższe, widząc potrzeby i wymagania współczesnej gospodarki w stosunku do
przyszłych projektantów wzornictwa i wychodząc poza minima programowe, realizują często
rozszerzone, autorskie programy kształcenia. Przykładem jest Wyższa Szkoła Sztuki
i Projektowania w Łodzi. Na Wydziale Wzornictwa w Katedrze Projektowania, w Katedrze
Projektowania Tkaniny, Ubioru, Biżuterii i Obuwia proces badawczy i dydaktyczny skupia się
nie tylko na problemach: nauczania rysunku technicznego, technologii materiałowej
i
produkcyjnej, konstruowania oraz modelowania postaci podmiotu badanego lub
projektowanego, analizy i budowy formy plastycznej, analizy i budowy formy wzorniczej,
ergonomii, ale także obejmuje metodykę projektowania i wdrażania nowego produktu.
Stosowane rozwiązania fakultatywne nie są wystarczające i potrzebne są zmiany w treści
standardów kształcenia dla kierunku wzornictwo określanych rozporządzeniem Ministra Nauki
i Szkolnictwa Wyższego.
Problem niedoskonałości systemu kształcenia w zakresie prawnej ochrony własności
intelektualnej ma szerszy charakter, ponieważ problem niedoinformowania na temat prawnej
ochrony własności przemysłowej dotyczy nie tylko osób uczestniczących w systemie
11
kształcenia, ale praktycznie wszystkich prowadzących działalność jubilerską. Potwierdzeniem
tego zjawiska jest fakt, że liczba zarejestrowanych w Urzędzie Patentowym Rzeczypospolitej
Polskiej wzorów przemysłowych dla biżuterii wynosi 116. Trzydzieści dziewięć (33 %) z tych
wzorów zarejestrowanych jest na jednego właściciela. Praktycznie wszystkie te prawa są
w
mocy. W
przypadku wspólnotowych wzorów przemysłowych, tzn. zarejestrowane
w Urzędzie Harmonizacji Rynku Wewnętrznego do 30 listopada 2007 r. w klasie 11.01
(biżuteria) jest zarejestrowanych 6 538 wzorów, z tego 7 z Polski. W przypadku wzorów
i znaków towarowych problemem nie jest bariera kosztów, bo te są niewielkie. Ponadto istnieje
możliwość wsparcia.
Polscy złotnicy i jubilerzy czerpią często z wzornictwa zachodniego lub wytwarzają biżuterię,
korzystając z mało atrakcyjnych, tradycyjnych wzorów polskich. Słabość polskiego wzornictwa
wyraża się także w treści egzaminów mistrzowskich i czeladniczych. Nadal obowiązuje w nim
archaiczny i niemodny wzór pierścionka z tzw. „koszyczkiem”. Jedno z zadań na egzaminie
polega na wykonaniu wyrobu wskazanego w katalogu. To drugie zadanie nie sprzyja wzrostowi
świadomości znaczenia ochrony intelektualnej i jest, de facto, legitymizacją plagiatu
i kradzieży tej własności. Skoro bowiem na egzaminie cechowym każe się podrabiać czyjś
wzór, uprawnione wydaje się podrabianie wzorów z katalogów w codziennej wytwórczości.
Standardowe składniki kształtujące cenę detaliczną biżuterii (na podstawie raportu CBI z roku
2004) zostały przeanalizowane po to, aby wskazać potencjalną rolę wzornictwa
w kształtowaniu marży produktów jubilerskich.

Tabela 5. Składniki ceny detalicznej biżuterii
Składniki ceny biżuterii Biżuteria dekoracyjna
Biżuteria szlachetna
Koszt materiału (razem z

25 25
15 % udziałem zapasów
magazynowych)
Koszt pracy (razem z
25 25
projektem wzorniczym)
Pozostałe koszty (np.
15 15
opakowanie, promocja,
wysyłka wzorów)
Łączne koszty producenta
65
65
Marża producenta (z
35 35
kosztami ogólnymi i zyskiem
35 %)
Cena producenta
100
100
Narzut agenta
15
10
Cena agenta
115
110
Cła importowe
4
3
12
Pozostałe koszty (np.
20 20
transport, ubezpieczenie,
banki)
Koszty w kraju importu
140
133
Narzut importera/hurtownika
128 80
(90 % dekoracyjna, 60 %
szlachetna)
Cena importera/hurtownika
268
213
Narzut detalisty razem z VAT
400 320
(np. 22 %)
Cena detaliczna
668
553
Stosunek ceny detalicznej
6,7 5,3
do ceny producenta
ródło: Instytut Wzornictwa Przemysłowego, Wzornictwo szansą rozwoju branży jubilersko-
złotniczej i bursztyniarskiej w Polsce, Warszawa, listopad 2007.

Warto zauważyć, że biżuteria dekoracyjna cechuje się wyższymi (w porównaniu z biżuterią
z materiałów szlachetnych) marżami pobieranymi przez agenta, hurtownika, a często także
sprzedawcę detalicznego. Przyczyny tej sytuacji to:
− wysoki udział wzornictwa w postrzeganej na rynku wartości biżuterii – biżuteria
dekoracyjna jest kupowana głównie dla wzornictwa wobec niskich kosztów materiału,
− niższe ceny jednostkowe biżuterii dekoracyjnej pozwalają na uzyskiwanie wyższych
marż.
Wnioski z analizy czynników kształtujących marże producenta i pośredników, a tym
samym cenę detaliczną, dla zastosowania wzornictwa krajowych wyrobów jubilerskich są
następujące:
− poprawienie wzornictwa, nawet kosztem dodatkowych nakładów, przekłada się
bezpośrednio na możliwość osiągania wyższych marż i cen (analogicznie jak biżuteria
dekoracyjna wobec tej z materiałów szlachetnych),
− nadal relatywnie niskie koszty pracy w Polsce (w tym projektowania wzorniczego)
w połączeniu z lokalnymi zasobami wybranych materiałów (srebro, bursztyn) kryją
istotne możliwości konkurencji na rynku krajowym i europejskim.

Tabela 6. Analiza SWOT polskiego wzornictwa jubilerskiego
MOCNE STRONY
SŁABE STRONY
• specjalizacja (wyroby srebrne
• mało rozwinięty rynek sztuki jubilerskiej
i bursztynowe)
• dominacja wyrobów o charakterze
• duży wkład pracy ręcznej
masowym przeznaczonych dla
• aktywność środowiska
przeciętnego klienta
• kreatywność projektantów
• niskie umiejętności promocyjne firm
jubilerskich
13
SZANSE
ZAGRO ENIA
• globalizacja rynku
• sztywne i przestarzałe systemy nauczania
• wzrost mobilności społeczeństwa
• nadmierna regulacja rynku
• wzrost świadomości konsumentów
ródło: Opracowanie własne na podstawie: Instytut Wzornictwa Przemysłowego, Wzornictwo
szansą rozwoju branży jubilersko-złotniczej i bursztyniarskiej w Polsce, Warszawa, listopad
2007.
Nieefektywny system kontroli wtórnej
Przedmiotem działalności Urzędów Probierczych jest nie tylko badanie i cechowanie wyrobów
jubilerskich i złotniczych ze stopów metali szlachetnych, ale także nadzór nad przestrzeganiem
prawa probierczego w zakładach wytwórczych, w siedzibach przedsiębiorstw zajmujących się
hurtowym i detalicznym obrotem wyrobami ze stopów metali szlachetnych oraz w ruchomych
punktach sprzedaży, na targowiskach i bazarach i targach branżowych.
Zasady przeprowadzania kontroli reguluje rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy
i Polityki Społecznej z dnia 16 kwietnia 2004 r. w sprawie trybu i sposobu przeprowadzania
kontroli przez pracowników administracji probierczej. Kontrola ta ma charakter wtórny.
Liczba kontroli probierczych jest stała i w obydwu OUP wynosi łącznie ponad 400 rocznie
obejmujących ok. 130 – 150 producentów oraz 250 – 270 placówek handlowych. W wyniku
tych kontroli nakładanych jest rocznie ok. 100 mandatów (Tabela 5). Oznacza to, że jedna
czwarta podmiotów kontrolowanych nie przestrzega prawa probierczego, czyli na rynku
występuje znaczący problem nieprzestrzegania przepisów.
Wyroby niecechowane są najczęściej przedmiotem handlu w trudno kontrolowalnych punktach
sprzedaży – na bazarach i targowiskach, a także na stoiskach lokowanych w miejscach
wzmożonego ruchu turystycznego (np. u wejść na plaże w nadbałtyckich kurortach,
w
miejscach kultu religijnego, etc.). Do niedawna takim miejscem handlu wyrobami
niecechowanymi była także Warszawska Giełda Minerałów, która dawno przestała być giełdą
minerałów, a pełni funkcję targów kamieni jubilerskich i wyrobów złotniczych.
W przekonaniu Urzędów Probierczych sytuacja na tej giełdzie jest już opanowana dzięki
intensywnym kontrolom prowadzonym przez urzędników Urzędów Probierczych.
Organy probiercze dysponują niewielkim zakresem sankcji w stosunku do nieuczciwych
wytwórców i sprzedawców. Zgodnie z Kodeksem postępowania w sprawach o wykroczenia,
Urzędy Probiercze mogą nałożyć mandat w wysokości do 500 zł. Dodatkowo, w przypadku
podejrzenia popełnienia przestępstwa, Urzędy Probiercze mogą wystąpić z wnioskiem do
prokuratury. W opinii organów probierczych mandat w wysokości 500 zł nie jest sankcją na
tyle uciążliwą, żeby stanowiła bodziec dla nieuczciwych przedsiębiorców do przestrzegania
14
prawa. Kontrole przeprowadzane są w miejscach prowadzenia przetwórstwa, naprawy lub
obrotu wyrobami z metali szlachetnych przez zespół kontrolujący składający się z co najmniej
dwóch pracowników administracji probierczej. Kontrole przeprowadza się w dniach
i godzinach pracy kontrolowanego. Dopuszcza się wykonywanie czynności kontrolnych poza
godzinami pracy kontrolowanego, ale tylko za jego zgodą. Czynności kontrolnych dokonuje się
w obecności kontrolowanego lub osoby przez niego upoważnionej, po zapoznaniu
kontrolowanego z jego prawami i obowiązkami. Obowiązujące rozporządzenie dopuszcza też
tzw. kontrole wspólne organów administracji probierczej i jednostek administracji publicznej
oraz Policji. Udział Policji jest potrzebny w wyjątkowych przypadkach, kiedy kontrolowany
nie chce wpuścić inspektorów, obraża ich itp. Taki tryb kontroli (kontrola wspólna) nie jest
dopuszczalny na gruncie przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, co oznacza
konieczność odpowiedniej zmiany przepisów rozporządzenia. Natomiast możliwość udziału
czy wezwania Policji w opisanych wyżej przypadkach zapewniają ogólne przepisy ustawy
o Policji oraz Kodeksu postępowania karnego.

Tabela 7. Zestawienie kontroli probierczych w latach 2004 – 2006
ROK Urz d Kontrole Wyroby bez
Sfałszowane
Liczba
Kwota
Wnioski do
probiercze
cech
cechy
mandatów
(zł)
prokuratury
probierczych
probiercze
2004 Warszawa 200
990
71
24
5
100
2
Kraków 201
891
251
30
3
300
6
2005 Warszawa 205
753
18
4
400
Kraków 201 1929
901
43
5
950
4
2006 Warszawa 210
1157
30
11
250
Kraków 217 1473
185
70
11
300
3
2007 Warszawa 227
1646
0
31
7
250
1
Kraków 222 2282 79
91
17
900
b.d.

Istotny problem, który jest związany z systemem kontroli, stanowi przemyt. Skala ujawnionego
przez polskie organy celne przemytu wynosiła w latach 1996 – 2006 od 100 tys. zł (dane za
2006 r. obejmują trzy pierwsze kwartały) do ponad 2 mln zł.
15