Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

adwokatem lub radcą prawnym co do możliwości podjęcia się przez niego reprezentacji
lub gdy strona nie dysponuje wystarczającymi środkami finansowymi na
kontynuowanie współpracy z pełnomocnikiem na dotychczasowych zasadach.
Wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego i zawiadomienie o tym sądu następować
powinno niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu tygodnia.
6. Ustanowienie adwokata lub radcy prawnego przez sąd, analogicznie jak w obecnym
stanie prawnym, jest według projektu równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa
procesowego. Zakres uprawnień wynikających z pełnomocnictwa, zarówno dla
pełnomocnika z wyboru, jak i działającego w ramach ustanowienia przez sąd, reguluje
art. 91, obejmując m.in. określone czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia.
W projektowanym art. 118 § 2 postanowiono natomiast wyraźnie, że wynikający
z ustanowienia obowiązek zastępowania strony w procesie, o którym stanowił
dotychczas art. 91 pkt 2, trwa do prawomocnego zakończenia postępowania, chyba że
z postanowienia sądu wynikać będzie, iż obowiązek ten ustaje wcześniej. Z chwilą
prawomocnego zakończenia postępowania ustaje zatem zobowiązanie do działania
w procesie na rzecz strony.
7. Odstępstwo od reguły, że obowiązek zastępowania strony w procesie rozciąga się do
prawomocnego zakończenia postępowania, obejmuje projektowany art. 118 § 3, który
dopuszcza zwolnienie ustanowionego adwokata lub radcy prawnego od obowiązku
zastępowania strony w procesie. Zwolnienie może nastąpić wyłącznie z ważnych
przyczyn, przy czym za zasadne uznano, żeby ocena powodów usprawiedliwiających
zwolnienie od obowiązku zastępowania strony należała do sądu, nie zaś do organu
samorządu. Powierzenie sądowi decyzji w przedmiocie zwolnienia z obowiązku
zastępowania strony w większym stopniu koresponduje bowiem z gwarancyjną funkcją
tej instytucji. W związku z tym pozostaje zmiana towarzysząca art. 28 ust. 2 ustawy
z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058,
z późn. zm.). Do kompetencji sądu należeć będzie również ocena potrzeby wyznaczenia
adwokata lub radcy prawnego z innej miejscowości w celu podjęcia czynności poza
siedzibą sądu orzekającego (projektowany art. 118 § 4).
8. Proponowany art. 118 § 5 i 6 realizuje drugi ze wskazanych na wstępie celów
projektowanej nowelizacji. W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 21 września
2000 r., III CZP 14/00, OSNC 2001, nr 2, poz. 1, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że
pomoc prawna udzielona stronie przez ustanowionego dla niej adwokata, po wydaniu

5
w sprawie orzeczenia przez sąd drugiej instancji, nie może się sprowadzać do
bezwzględnego obowiązku sporządzenia kasacji i uznał, że adwokat ustanowiony dla
strony przez sąd może odmówić sporządzenia kasacji, jeżeli byłaby ona
niedopuszczalna lub oczywiście bezzasadna. Pogląd ten został zaakceptowany
w praktyce, niemniej jednak forma, w jakiej ustanowiony adwokat lub radca prawny
powinien zawiadomić stronę o swoim stanowisku, termin zawiadomienia, jak również
możliwość ubiegania się przez stronę o wyznaczenie przez organ samorządu kolejnego
adwokata lub radcy prawnego, nie były przedmiotem wyraźnej regulacji, co
wywoływało liczne wątpliwości. Sytuacja ta stała się przedmiotem oceny Europejskiego
Trybunału Praw Człowieka w dwóch wyrokach z dnia 22 marca 2007 r. w sprawie
Staroszczyk przeciwko Polsce (skarga nr 59519/00) i Siałkowska przeciwko Polsce
(skarga nr 8932/05). Trybunał uznał za zgodne z art. 6 Konwencji o Ochronie Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284) rozwiązanie
pozwalające odmówić adwokatowi lub radcy prawnemu ustanowionemu przez sąd
sporządzenia skargi kasacyjnej, zauważył jednak, że odmowa ta musi odpowiadać
określonym standardom tak, aby nie pozostawiała strony w stanie niepewności co do jej
sytuacji prawnej. Jak wynika z uwag Trybunału, odmowa taka powinna być
sporządzona na piśmie i uzasadniona, co umożliwi jej ocenę pod kątem ewentualnej
arbitralności. Trybunał wytknął również, że w obowiązującym stanie prawnym brak
przepisów, które określałyby termin, w którym strona powinna być zawiadomiona
o negatywnym stanowisku adwokata lub radcy prawnego.
9. Stosownie do powyższego, projektowany art. 118 § 5 wskazuje, że adwokat lub radca
prawny ustanowiony w związku z postępowaniem kasacyjnym może odmówić
sporządzenia i wniesienia skargi kasacyjnej, jeżeli nie stwierdza podstaw
usprawiedliwiających jej wniesienie. Odmienne rozwiązanie uznano za niemożliwe do
przyjęcia, jako pozostające w kolizji z jednym z celów objęcia skargi kasacyjnej
przymusem adwokacko-radcowskim, który powinien m.in. stanowić tamę przed
wnoszeniem skarg kasacyjnych oczywiście nieuzasadnionych i pozbawionych szans
powodzenia. Mając na względzie sformalizowany charakter skargi kasacyjnej, w tym
konieczność przytoczenia podstaw kasacyjnych i okoliczności uzasadniających
przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania (art. 3984 § 1), sytuacja, w której adwokat
lub radca prawny miałby bez przekonania formułować w skardze składanej na żądanie
strony okoliczności uzasadniające jej merytoryczne rozpoznanie, byłaby nie do

6
zaakceptowania. Ponieważ uwagi te odnoszą się mutatis mutandis do skargi
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (por. art. 4244, 4245
i 42412), uznano, że możność odmowy dokonania czynności procesowej powinna być
zagwarantowana również w tym przypadku. Akceptując prawo adwokata lub radcy
prawnego do odmowy sporządzenia skargi, projektowany art. 118 § 5 zobowiązuje
pełnomocnika do zawiadomienia na piśmie sądu o takiej sytuacji niezwłocznie,
jednakże nie później niż w terminie dwóch tygodni od zawiadomienia o wyznaczeniu.
Termin ten pozostawia stronie szansę na ewentualne ustanowienie pełnomocnika
z wyboru jeszcze przed upływem terminu do dokonania czynności, jeżeli nie zgodzi się
ona ze stanowiskiem pełnomocnika. Wychodząc naprzeciw wskazaniom ETPCz, nowy
art. 118 § 5 nakłada ponadto na adwokata i radcę prawnego obowiązek sporządzenia
pisemnej opinii o braku podstaw do wniesienia skargi, którą pełnomocnik jest
obowiązany dołączyć do zawiadomienia kierowanego do sądu i strony. Wraz

z wykonaniem tych czynności ustaje obowiązek udzielenia pomocy prawnej
spoczywający na wyznaczonym adwokacie lub radcy prawnym. Należy zauważyć, że
projekt nie formułuje konkretnych wymagań co do treści opinii sporządzanej przez
adwokata lub radcę prawnego, mając na względzie, że przygotowywanie opinii
prawnych należy do typowych zadań adwokatów i radców prawnych, a ustanowiony
adwokat lub radca prawny powinien wykorzystać wszelkie jurydyczne argumenty
w celu przekonania strony do swojego stanowiska i uzmysłowienia jej braku perspektyw
powodzenia środka zaskarżenia. Biorąc jednakże pod uwagę, że negatywna opinia
pełnomocnika z reguły zamknie stronie drogę do skutecznego dokonania zamierzonej
czynności, przyjęto, że sąd powinien dokonać oceny, czy opinia ta została sporządzona
z zachowaniem zasad należytej staranności (projektowany art. 118 § 6). Jeżeli zasady te
nie zostały dochowane, sąd zawiadomi o tym organ samorządu zawodowego, co
implikować będzie zarazem powstanie po stronie organu samorządowego obowiązku
wyznaczenia innego adwokata lub radcy prawnego.
10. Proponowany art. 124 § 2 − 5 zmierza do uregulowania wpływu złożenia wniosku
o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego na bieg terminu procesowego do
wniesienia środka zaskarżenia w sytuacji, w której strona w braku zdolności
postulacyjnej nie może dokonać tej czynności samodzielnie. W judykaturze Sądu
Najwyższego ugruntowało się uzasadnione względami celowościowymi stanowisko, że
wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, złożony w terminie otwartym do

7
wniesienia środka zaskarżenia, odsuwa w czasie obowiązek uiszczenia opłaty. W razie
oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych złożonego wraz ze środkiem
zaskarżenia, przewodniczący wzywa do uiszczenia opłaty, a termin do jej uiszczenia
otwiera się na nowo (por. np. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2006 r., III
CZP 98/06, OSNC 2007, nr 9, poz. 131). Składając wniosek o zwolnienie od kosztów
sądowych wraz ze środkiem zaskarżenia lub przed upływem terminu do opłacenia pisma
strona nie ponosi zatem ryzyka, że do chwili załatwienia wniosku środek zaskarżenia
zostanie odrzucony jako nieopłacony, a tym samym, w zależności od sposobu
załatwienia wniosku, utraci ona możliwość wniesienia środka zaskarżenia, ewentualnie
zaś – jeżeli wniosek zostanie uwzględniony – będzie zmuszona do ubiegania się
o przywrócenie terminu. Odmiennie sytuacja przedstawia się w przypadku wniosku
o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego. Złożenie wniosku o ustanowienie
adwokata lub radcy prawnego w terminie otwartym do wniesienia środka zaskarżenia
nie ma bowiem wpływu na bieg terminu do wniesienia tego środka, a strona może
jedynie ubiegać się o przywrócenie terminu, jeżeli in casu żądanie takie jest
usprawiedliwione (por. postanowienie SN z dnia 15 kwietnia 1997 r., II CZ 35/97,
OSNC 1997, nr 10, poz. 151; z dnia 21 kwietnia 1997 r., II CZ 38/97, OSNC 1997,
nr 10, poz. 152; z dnia 23 marca 2001 r., II UZ 17/01, PPiPS 2002, nr 10, s. 71).
Zróżnicowanie takie, dające się wytłumaczyć w sytuacji, w której strona działająca bez
pełnomocnika może samodzielnie dokonać czynności, wywołuje zastrzeżenia wówczas,
gdy niemożność ustanowienia pełnomocnika z wyboru stanowi nieusuwalną przeszkodę
w dokonaniu czynności, jak to rzecz się przedstawia w wypadku przymusu adwokacko-
-radcowskiego. Ponadto, jeżeli strona działająca bez pełnomocnika zamierza wnieść
zażalenie do Sądu Najwyższego, rozwiązanie takie, ze względu na krótki termin do
wniesienia zażalenia (art. 394 § 2 w zw. z art. 3941 § 3) implikuje konieczność
występowania z wnioskiem o przywrócenie terminu. Dodatkowe komplikacje powoduje
fakt, że judykatura nie jest w pełni jednolita, jeżeli chodzi o ocenę początkowej daty
biegu terminu do wniesienia wniosku o przywrócenie terminu (art. 169 § 1) w razie
pozytywnego załatwienia wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego.
Należy też mieć na uwadze, że nawet jeżeli strona bezzwłocznie wystąpi z wnioskiem
o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego i wniosek ten zostanie niezwłocznie
uwzględniony, termin do sporządzenia środka zaskarżenia pozostający faktycznie do
dyspozycji pełnomocnika ustanowionego przez sąd okaże się krótszy niż w przypadku,
w którym strona miałaby możliwość skorzystania z adwokata lub radcy prawnego

8
z wyboru. Celowe jest ponadto, żeby strona, której wniosek o ustanowienie adwokata
lub radcy prawnego załatwiono odmownie, zachowywała w każdym przypadku
możliwość wniesienia skargi kasacyjnej lub zażalenia, korzystając z adwokata lub radcy
prawnego z wyboru.
11. Kierując się tymi założeniami, w projektowanym art. 124 § 2 przewidziano, że w razie
ustanowienia adwokata lub radcy prawnego na wniosek strony zgłoszony w terminie
otwartym do wniesienia zażalenia, którego sporządzenie objęte jest przymusem
adwokacko-radcowskim, termin do wniesienia zażalenia będzie biegł od daty doręczenia
ustanowionemu adwokatowi lub radcy prawnemu odpisu postanowienia stanowiącego
przedmiot zaskarżenia, przy czym, jeżeli strona prawidłowo zażądała doręczenia
postanowienia z uzasadnieniem, wówczas sąd doręczy ustanowionemu pełnomocnikowi
odpis postanowienia z uzasadnieniem, także wówczas, gdy uprzednio odpis ten został
doręczony stronie. Analogiczny mechanizm przyjęto w przypadku skargi kasacyjnej,
przy czym treść proponowanego art. 124 § 2 ma na względzie okoliczność, że
przesłanką skutecznego wniesienia skargi kasacyjnej jest uprzednie wystąpienie przez
stronę z wnioskiem o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem na podstawie art. 387 § 3.
Zastosowanie projektowanego art. 124 § 3 warunkowane jest zatem prawidłowym
wystąpieniem przez stronę z żądaniem doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem, która to
czynność nie jest objęta przymusem adwokacko-radcowskim. Natomiast w wypadku,
w którym wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego złożony w sytuacji,
o której mowa powyżej, zostanie załatwiony odmownie, termin do złożenia zażalenia
lub skargi kasacyjnej będzie biegł co do zasady od dnia doręczenia stronie
postanowienia oddalającego wniosek, a jeżeli postanowienie zostało wydane na
posiedzeniu jawnym – od dnia jego ogłoszenia (chyba że strona wniesie zażalenie
w przepisanym terminie). Przedstawione zasady nie znajdą zastosowania, jeżeli strona
składa kolejny wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, opierając się na
takich samych okolicznościach. Wniosek taki nie ma wpływu na bieg terminu do
wniesienia środka zaskarżenia i podlega odrzuceniu zgodnie z projektowanym art. 1172
(projektowane art. 124 § 5 i art. 1172).
12. Zmiana art. 39823 ma charakter towarzyszący. Za celowe uznano, żeby analogicznie jak
w przypadku skargi na postanowienia referendarza sądowego wskazane
w
dotychczasowym art. 39823 § 1, sąd, rozpoznając skargę na postanowienie
referendarza sądowego o odmowie ustanowienia adwokata lub radcy prawnego (art. 123

9