Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

poz. 508, Nr 63, poz. 635, Nr 98, poz. 1069, 1070 i 1071, Nr 123, poz. 1353, Nr 125, poz. 1368 i Nr 138,
poz. 1546, z 2002 r. Nr 25, poz. 253, Nr 26, poz. 265, Nr 74, poz. 676, Nr 84, poz. 764, Nr 126, poz. 1069
i 1070, Nr 129, poz. 1102, Nr 153, poz. 1271, Nr 219, poz. 1849 i Nr 240, poz. 2058, z 2003 r. Nr 41,
poz. 360, Nr 42, poz. 363, Nr 60, poz. 535, Nr 109, poz. 1035, Nr 119, poz. 1121, Nr 130, poz. 1188,
Nr 139, poz. 1323, Nr 199, poz. 1939 i Nr 228, poz. 2255, z 2004 r. Nr 9, poz. 75, Nr 11, poz. 101, Nr 68,
poz. 623, Nr 91, poz. 871, Nr 93, poz. 891, Nr 121, poz. 1264, Nr 162, poz. 1691, Nr 169, poz. 1783,
Nr 172, poz. 1804, Nr 204, poz. 2091, Nr 210, poz. 2135, Nr 236, poz. 2356 i Nr 237, poz. 2384, z 2005 r.
Nr 13, poz. 98, Nr 22, poz. 185, Nr 86, poz. 732, Nr 122, poz. 1024, Nr 143, poz. 1199, Nr 150, poz. 1239,
Nr 167, poz. 1398, Nr 169, poz. 1413 i 1417, Nr 172, poz. 1438, Nr 178, poz. 1478, Nr 183, poz. 1538, Nr
264, poz. 2205 i Nr 267, poz. 2258, z 2006 r. Nr 12, poz. 66, Nr 66, poz. 466, Nr 104, poz. 708 i 711, Nr
186, poz. 1379, Nr 208, poz. 1537 i 1540, Nr 226, poz. 1656 i Nr 235, poz. 1699, z 2007 r. Nr 7, poz. 58, Nr
47, poz. 319, Nr 50, poz. 331, Nr 61, poz. 418, Nr 99, poz. 662, Nr 106, poz. 731, Nr 121, poz. 831, Nr 123,
poz. 849, Nr 176, poz. 1243, Nr 181, poz. 1287, Nr 192, poz. 1378 i Nr 247, poz. 1845, z 2008 r. Nr 59, poz.
367, Nr 96, poz. 609 i 619, Nr 110, poz. 706, Nr 122, poz. 796, Nr 116, poz. 731, Nr 119, poz. 772, Nr 120,
poz. 779, Nr 122, poz. 796, Nr 171, poz. 1056, Nr 220, poz. 1431, Nr 228, poz. 1507, Nr 231, poz. 1547 i Nr
234, poz. 1571 oraz z 2009 r. Nr 26, poz. 156.
3) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2007 r. Nr 123, poz. 849,
Nr 166, poz. 1172, Nr 176, poz. 1240 i Nr 181, poz. 1290 oraz z 2008 r. Nr 171, poz. 1056.
4) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2005 r. Nr 64, poz. 565 oraz z 2007 r. Nr 176,
poz. 1238.
5) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2008 r. Nr 171, poz. 1056 oraz
z 2009 r. Nr 6, poz. 33.
6) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2002 r. Nr 126, poz. 1069
i Nr 153, poz. 1271, z 2003 r. Nr 124, poz. 1152, z 2004 r. Nr 34, poz. 303, Nr 62, poz. 577 i Nr 202,
poz. 2067, z 2005 r. Nr 163, poz. 1361, Nr 169, poz. 1417 i Nr 264, poz. 2205, z 2006 r. Nr 75, poz. 529
i Nr 218, poz. 1592, z 2007 r. Nr 25, poz. 162, Nr 80, poz. 540, Nr 85, poz. 571 i Nr 99, poz. 664 oraz
z 2009 r. Nr 37, poz. 286.
7) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2006 r. Nr 126, poz. 876, z 2007 r. Nr 21, poz.
123, Nr 82, poz. 560, Nr 123, poz. 849, Nr 125, poz. 873 i Nr 191, poz. 1371 oraz z 2008 r. Nr 228, poz.
1524 i Nr 234, poz. 1572.


04/01zb

15
U Z A S A D N I E N I E

Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych
innych ustaw wprowadza nowe zasady zwalniania stron (uczestników postępowania) od
kosztów pomocy prawnej w postępowaniu cywilnym oraz działania ustanowionego adwokata
lub radcy prawnego w postępowaniach, w których obowiązuje przymus adwokacki. Projekt
zawiera także regulacje mające na celu przyspieszenie i usprawnienie postępowania.
W projekcie zawarta została również zmiana art. 373 K.p.c. mająca na celu dostosowanie
stanu prawnego do skutków wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 maja 2008 r.
(sygn. akt P 18/07, Dz. U. z 2008 r. Nr 96, poz. 619). Oprócz powyższego, projekt reguluje
również kwestię wyłączenia możliwości dokonania egzekucji, co do określonych kategorii
przedmiotów i wierzytelności, w celu zabezpieczenia prawidłowego wykonywania świadczeń
opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz zapewnienia dłużnikom,
pobierającym świadczenia z pomocy społecznej, przyznane ustawowo minimum środków do
egzystencji.
I. Przepisy
dotyczące pomocy prawnej.
1. Podstawowe cele proponowanej nowelizacji sprowadzają się do:
a) uniezależnienia możliwości domagania się przez stronę ustanowienia adwokata
lub radcy prawnego przez sąd od uprzedniego uzyskania zwolnienia od kosztów
sądowych,
b) uregulowania trybu i konsekwencji odmowy sporządzenia skargi kasacyjnej
przez ustanowionego adwokata lub radcę prawnego,
c) uregulowania
wpływu wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego na
bieg terminu do złożenia środka zaskarżenia w sytuacji, w której
w postępowaniu wywołanym wniesieniem środka zaskarżenia obowiązuje
obligatoryjne zastępstwo przez adwokatów lub radców prawnych (art. 871
K.p.c.).
2. W obecnym stanie prawnym ustanowienia adwokata lub radcy prawnego może domagać
się strona zwolniona od kosztów sądowych w całości lub w części (art. 117 K.p.c.1)).

1) Numery artykułów powoływane w dalszych uwagach bez dodatkowych oznaczeń odwołują się do przepisów
Kodeksu postępowania cywilnego.
W przypadku podmiotów, które nie korzystają z ustawowego zwolnienia od kosztów
sądowych oznacza to, że brak przesłanek sądowego zwolnienia od kosztów sądowych
(art. 102 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych,
Dz. U. Nr 167, poz. 1398, z późn. zm. – dalej „u.k.s.c.”) determinuje niemożność
skorzystania przez stronę z pomocy adwokata lub radcy prawnego ustanowionego przez
sąd. Kodeks nie zezwala na ustanowienie adwokata lub radcy prawnego tylko dlatego,
że strony nie stać na zapłacenie wynagrodzenia pełnomocnika. Tymczasem niemożność
poniesienia kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie
i
rodziny nie jest w obecnych realiach adekwatnym kryterium, które mogłoby
decydować o tym, czy ze względów ekonomicznych uzasadnione jest przyznanie stronie
pomocy prawnej przez ustanowienie adwokata lub radcy prawnego. Często bowiem
może zdarzyć się tak, na co trafnie zwracał uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich
w wystąpieniach kierowanych do Ministra Sprawiedliwości, że strona dysponuje
wprawdzie dostatecznym majątkiem, aby uiścić przepisaną opłatę sądową i wydatki,
niemniej jednak pokrycie kosztów wynagrodzenia adwokackiego lub radcowskiego
przekracza jej możliwości. Problem ten unaocznia się w szczególności w przypadkach,
w których warunkiem skuteczności podejmowanych czynności procesowych jest
zastępstwo prawne przez adwokata lub radcę prawnego (art. 871 K.p.c.). Dlatego też
w
proponowanej nowelizacji, uwzględniając ponadto stanowisko Trybunału
Konstytucyjnego zajęte w wyroku z dnia 16 czerwca 2008 r., P 37/07 (Dz. U. Nr 110,
poz. 706), zdecydowano się odejść od uzależnienia możliwości domagania się
ustanowienia adwokata lub radcy prawnego od uprzedniego zwolnienia od kosztów
sądowych, utrzymując zarazem odrębność obu instytucji. Kierowano się przy tym
założeniem, że wobec niedawnego usunięcia przepisów o zwolnieniu od kosztów
sądowych z Kodeksu postępowania cywilnego, stworzenie jednolitej instytucji na wzór
prawa pomocy funkcjonującego w postępowaniu sądowo-administracyjnym, byłoby
niecelowe (por. art. 243 i n. ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu
przed sądami administracyjnymi, Dz. U. Nr 153, poz. 1270, z późn. zm.).
3. Według proponowanego art. 117 o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego będzie
mogła ubiegać się strona niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych, w tym strona
korzystająca ze zwolnienia od kosztów sądowych z mocy ustawy (por. obecny art. 117
§ 6), jeżeli złoży oświadczenie, że nie jest w stanie bez uszczerbku koniecznego
utrzymania siebie i rodziny ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy

2
prawnego, a w odniesieniu do stron będących osobami prawnymi lub innymi
jednostkami organizacyjnymi, którym ustawa przyznaje zdolność sądową – jeżeli
wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia
adwokata lub radcy prawnego. W konsekwencji, o ustanowieniu adwokata lub radcy
prawnego rozstrzygać będzie potrzeba jego udziału w sprawie (projektowany art. 117
§ 5) i możność pokrycia jego wynagrodzenia przez stronę, nie zaś – jak dotychczas −
posiadanie majątku wystarczającego na zapłatę kosztów sądowych. Przyjęto jednakże,
że jeżeli strona została uprzednio zwolniona przez sąd od kosztów sądowych w całości
lub w części, to uzasadnione jest jej zwolnienie z obowiązku składania oświadczenia,
o którym mowa w projektowanym art. 117 § 2, albo wykazywania braku dostatecznych
środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego.
W takim wypadku, analogicznie jak w obowiązującym stanie prawnym, uwzględnienie
wniosku zależeć będzie od tego, czy sąd uzna udział w sprawie adwokata lub radcy
prawnego za potrzebny (projektowany art. 117 § 5). Należy przy tym zwrócić uwagę, że
jeżeli wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego zostanie złożony
w związku z postępowaniem ze skargi kasacyjnej lub skargi o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, w odniesieniu do których ocenę
perspektyw powodzenia wnoszonego środka prawnego powierzono ustanowionemu
adwokatowi lub radcy prawnemu, który może zwolnić się z obowiązku zastępowania
strony, zawiadamiając sąd o braku podstaw do wniesienia skargi (nowy art. 118 § 5 i 6),
potrzeba ustanowienia adwokata lub radcy prawnego wynikać będzie z samego faktu, że
strona nie może dokonać zamierzonej czynności procesowej samodzielnie.
W projektowanym art. 117 § 6 wprowadza się zasadę, że wniosek o ustanowienie
adwokata lub radcy prawnego, zgłoszony po raz pierwszy w postępowaniu apelacyjnym,
kasacyjnym lub postępowaniu ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia, sąd przekazuje do rozpoznania sądowi pierwszej instancji,
chyba że uzna wniosek za uzasadniony. Rozwiązanie to daje możliwość
przeprowadzenia kontroli instancyjnej każdego orzeczenia odmawiającego ustanowienia
adwokata lub radcy prawnego (w przeciwieństwie do obecnego art. 117 § 3
przewidującego fakultatywne przekazywanie wniosku o ustanowienie adwokata lub
radcy prawnego do rozpoznania sądowi pierwszej instancji), zgodnie ze wskazaniami
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (por. wyrok z dnia 27 czerwca 2006 r.
w sprawie Tabor przeciwko Polsce (skarga nr 12825/02)).

3
4. Uniezależnienie ustanowienia adwokata lub radcy prawnego od uprzedniego zwolnienia
od kosztów sądowych zakłada konieczność badania stanu majątkowego strony. Celem
przyspieszenia postępowania, w przypadku osób fizycznych, za zasadne uznano w tym
względzie przyjęcie analogicznego mechanizmu jak funkcjonujący w ustawie
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w razie złożenia przez osobę fizyczną
wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych (nowy art. 1171). A zatem, do wniosku
o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego strona powinna dołączyć oświadczenie
sporządzone według ustalonego wzoru, obejmujące dane o jej stanie rodzinnym,
majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Wzór tego oświadczenia określi Minister
Sprawiedliwości, w drodze rozporządzenia, przy czym wskazane jest, żeby jeden i ten
sam wzór oświadczenia mógł być wykorzystywany jako załącznik do wniosku
o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego i zwolnienie od kosztów sądowych.
Z założenia takiego wychodzi projektowany art. 1171 § 1, stanowiąc, że jeżeli oba
wnioski składane są łącznie, strona składa tylko jedno oświadczenie. Obowiązek
dołączania do wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego oświadczenia
o stanie majątkowym nie dotyczy, co oczywiste, osób fizycznych zwolnionych przez
sąd od kosztów sądowych w całości lub części (projektowany art. 1171 § 4).
Z koniecznością weryfikacji stanu majątkowego strony łączy się także nowy art. 1191,
wzorowany na art. 109 ust. 1 u.k.s.c. Analogicznie jak w przypadku zwolnienia od
kosztów sądowych (por. art. 107 u.k.s.c.) uznano, że w razie oddalenia wniosku, strona
nie może ponownie domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, powołując
się na te same okoliczności. W takim przypadku wniosek podlegać będzie odrzuceniu;
postanowienie o odrzuceniu wniosku nie jest zaskarżalne zażaleniem (nowy art. 1172).
5. Projekt pozostaje przy tradycyjnym rozwiązaniu, według którego o ustanowieniu
adwokata lub radcy prawnego rozstrzyga sąd, natomiast osobę konkretnego adwokata
lub radcy prawnego wskazuje właściwy organ samorządu adwokackiego lub
radcowskiego. Jednakże, dostrzegając celowość umożliwienia stronie wpływu na wybór
konkretnego adwokata lub radcy prawnego, postanowiono, że jeżeli strona wskazała we
wniosku adwokata lub radcę prawnego, który miałby ją reprezentować i sąd ustanowi
adwokata lub radcę prawnego, to właściwy organ samorządu w miarę możliwości
i w porozumieniu ze wskazanym adwokatem lub radcą prawnym, wyznaczy adwokata
lub radcę prawnego wskazanego przez stronę. Rozwiązanie to okaże się adekwatne
przede wszystkim wówczas, gdy strona uprzednio poczyniła już ustalenia z konkretnym

4