Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych oraz ustawy o zmianie ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych oraz niektórych innych ustaw

1) groźba wojny cenowej lub innych działań odwetowych konkurentów,
2) świadomość, że konkurenci nie kierują się ceną przy wyborze OFE7.
Po ustabilizowaniu się udziałów podmiotów na rynku (czyli po 1999 r.) nie nastąpił
żaden ruch cen8 w celu pozyskania klientów, co świadczy o niskim poziomie
konkurencyjności w branży.
Odnosząc się do wprowadzonej w 2003 r. progresywnej metody naliczania opłaty od
aktywów, Komisja Nadzoru Finansowego stwierdziła:
„Nowelizacja ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych z 2003 roku
wprowadziła nową metodę naliczania opłaty od aktywów – wprowadzono regresyjny system
opłaty za zarządzanie, o stawce od 0,045% miesięcznie za aktywa OFE do 8 miliardów zł, do
0,015% miesięcznie od aktywów powyżej 65 miliardów zł. Wprowadzono również
mechanizm wynagradzania OFE za dobre wyniki inwestycyjne, przez tzw. rachunek
premiowy, który w skali miesiąca pozwala dodatkowo zyskać od 0 do 0,005% wartości
aktywów netto. Maksymalny zysk z rachunku premiowego i najwyższa stawka opłaty za
zarządzanie dają w sumie 0,05% miesięcznie, czyli limit opłaty za zarządzanie w pierwotnej
wersji ustawy. Fundusze zostały także zobowiązane, żeby do roku 2010 zachować limity
kwotowe opłaty za zarządzanie ze swoich statutów. Nowe limity opłaty za zarządzanie czynią
oszczędzanie w OFE tańszym dla członków, a ich regresyjna struktura jest uzasadniona
ekonomicznie, bowiem w zarządzaniu aktywami mamy do czynienia z wyraźnymi efektami
skali. Z drugiej jednak strony, taki mechanizm może zachęcać klientów do wybierania
większych podmiotów, ponieważ ceteris paribus będą one dla nich tańsze – zagwarantują
wyższy kapitał emerytalny. Gdyby klienci byli bardzo wyczuleni na wysokość opłat,
mechanizm ten mógłby nawet prowadzić do wzrostu koncentracji, ponieważ członkowie
świadomie wybieraliby tańsze (większe) fundusze.”9.
Materialnym wyrazem zaniepokojenia brakiem konkurencji cenowej między
funduszami emerytalnymi są również dwa ubiegłoroczne poselskie projekty ustaw o zmianie
ustawy o organizacji funkcjonowania funduszy emerytalnych (druki sejmowe nr 668 i 755).
Zgodnie z pierwszym z projektów od dnia 1 stycznia 2009 r. otwarte fundusze
emerytalne (OFE) miały pobierać opłaty od składki w wysokości nieprzekraczającej 3,5 %
kwoty składek przekazywanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych do OFE.

7 Fundusze, które wprowadziły znaczące najniższe stawki wynagrodzenia za zarządzanie nie osiągnęły sukcesu
rynkowego, a fundusz, który jako jedyny ma niższą niż maksymalna wysokość opłaty od składki dla nowych
klientów, ma niższe niż przeciętne wyniki sprzedaży.
8 Oprócz wymuszonego ustawą z dnia 27 sierpnia 2003 r. o zmianie ustawy o organizacji i funkcjonowaniu
funduszy emerytalnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 170, poz. 1651).
9 Tamże, s. 34.

18
Wnioskodawcy w uzasadnieniu projektu wskazali, że towarzystwa emerytalne
nie konkurują między sobą i niemal wszystkie pobierają 7 % opłaty od składki, a więc
maksymalny limit, jaki przewiduje ustawa. Wnioskodawcy zauważają, że wolą ustawodawcy
było zachęcenie do konkurowania między funduszami, które z roku na rok dysponują
większym kapitałem przyszłych emerytów i tym samym z roku na rok inwestują coraz
większe kwoty środków w nich zgromadzonych. Jednocześnie w ocenie wnioskodawców,
sytuacja finansowa powszechnych towarzystw emerytalnych (PTE), zarządzających OFE,
jest bardzo dobra, a utrzymywanie się wysokich kosztów ich funkcjonowania

jest nieuzasadnione, a wręcz sztuczne i szkodliwe dla przyszłych świadczeniobiorców.
Koszty te ponoszą przyszli emeryci, co wiąże się z tym, że mniejsza część ich składek jest
obecnie inwestowana – niższe będą w związku z tym ich przyszłe świadczenia.
Drugi z projektów przewidywał wyłączenie możliwości łączenia się funduszy
emerytalnych między sobą, obniżenie wysokości wynagrodzenia za zarządzanie zgodnie
z tabelą 15 i pobieranie w okresie od dnia 1 stycznia 2009 r. do dnia 31 grudnia 2013 r. opłaty
wyłącznie w formie potrącenia określonej procentowo kwoty z wpłacanych składek,
w wysokości ustalonej w statucie, jednak nie wyższej niż:
1) 3,5 % kwoty z wpłaconych składek w latach 2009 – 2010,
2) 3 % kwoty z wpłaconych składek w roku 2011,
3) 2,5 % kwoty z wpłaconych składek w roku 2012,
4) 2 % kwoty z wpłaconych składek w roku 2013.

Tabela 15. Maksymalne stawki opłat za zarządzanie zgodnie z art. 1 pkt 8 poselskiego
projektu ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych i niektórych innych
ustaw (druk 755)
Wysokość aktywów netto
Miesięczna opłata za zarządzanie otwartym funduszem od aktywów netto
(w mln zł)
wynosi:
Ponad do

8.000
0,031 % wartości aktywów netto w skali miesiąca
8.000
20.000
2,48 mln zł + 0,028 % nadwyżki ponad 8.000 mln zł wartości aktywów netto,
w skali miesiąca
20.000
35.000
5,84 mln zł + 0,022 % nadwyżki ponad 20.000 mln zł wartości aktywów
netto, w skali miesiąca
35.000
65.000
9,14 mln zł + 0,016 % nadwyżki ponad 35.000 mln zł wartości aktywów
netto, w skali miesiąca
65.000

13,94 mln zł + 0,01 % nadwyżki ponad 65.000 mln zł wartości aktywów
netto, w skali miesiąca

19

W ocenie autorów tego projektu doszło do znaczącej koncentracji rynku otwartych
funduszy emerytalnych. W efekcie ograniczona została konkurencja wynikami
inwestycyjnymi oraz praktycznie zanikła występująca w pierwszym okresie funkcjonowania
systemu konkurencja cenowa. Prowadzi to do ryzyka znaczącego ograniczenia poziomu
świadczeń z nowego systemu.
Ponieważ kluczowe dla obecnych członków OFE jest, jakie środki uda im się
zgromadzić na emeryturę kapitałową, a na wysokość tych aktywów istotny wpływ ma
efektywność inwestycji OFE oraz koszty ponoszone przez członków OFE, to w celu
zwiększenia efektywności inwestycji OFE projektodawcy proponują zahamowanie procesu
tzw. konsolidacji OFE, która ogranicza w istotny sposób konkurencję między OFE. Skutkuje
to ograniczeniem konkurencji wynikami inwestycyjnymi oraz zanikiem konkurencji cenowej,
co wymusza na państwie administracyjną ingerencję w wysokość opłat.
Odnosząc się do konkurencji cenowej na rynku, projektodawcy zauważają jej wyraźny
zanik. Po wprowadzeniu w 2003 r. maksymalnego poziomu prowizji od składki, wszystkie
podmioty, poza jednym, ustaliły pobierane przez siebie prowizje na maksymalnym poziomie.
Jednocześnie OFE podjęły działania w celu zaprzestania konkurencji cenowej w zakresie
opłat za zarządzanie. Te podmioty, których poziom aktywów zbliżał się do poziomu,
w którym znaczenie zaczynał odgrywać zapisany w statucie OFE limit kwotowy, podjęły
próby zniesienia tego ograniczenia.
Projektodawcy uznają za konieczną kontynuację administracyjnej ingerencji w poziom
opłat pobieranych przez OFE, uzasadniając ją wysoką koncentracją rynku OFE, procesem
tzw. konsolidacji oraz zanikiem konkurencji cenowej i wynikami inwestycyjnymi.
W ocenie wnioskodawców projekt jest wyrazem ich troski o to, aby koszty
zarządzania kapitałem przyszłych emerytów maksymalnie uwolnić od obciążeń za
zarządzanie, tym bardziej że tak znacznej ewolucji uległy parametry ekonomiczne

i gospodarcze otoczenia. Projektodawcy zdają sobie również sprawę z tego, jak kapitalne
znaczenie dla wartości pieniądza w czasie ma obciążenie wpłacanych kwot opłatą za
zarządzanie zwłaszcza na początku okresu.

W stanowiskach Rządu do obu poselskich projektów ustaw Rada Ministrów podzieliła
wyrażoną przez projektodawców troskę o poziom oszczędności gromadzonych

w otwartych funduszach emerytalnych.

Rada Ministrów dostrzegła jednak zagrożenia, które mogłyby wynikać z przyjęcia
proponowanych przepisów:

20
1) znaczącego pogorszenia sytuacji towarzystw emerytalnych zarządzających małymi
i średnimi funduszami emerytalnymi,
2) utrwalenia dominującej pozycji trzech największych podmiotów na rynku,
3) zwiększenia barier wejścia na rynek,
4) przyspieszenia procesów koncentracji rynku.
Jednocześnie Rada Ministrów zadeklarowała, że po zakończeniu prac nad zasadami
wypłat emerytur kapitałowych (świadczeń z II filaru) przedstawi Sejmowi RP kompleksową
nowelizację ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych związaną
z jednoczesną dywersyfikacją portfeli inwestycyjnych otwartych funduszy emerytalnych
i wskaźników służących ocenie efektywności ich inwestycji. Jednocześnie Rada Ministrów
wyraziła nadzieję, że w ten sposób uda się uniknąć zagrożeń, na które wskazała
w powyższym stanowisku.

Stanowisko Izby Gospodarczej Towarzystw Emerytalnych

Najlepszym komentarzem, który może posłużyć do opisu skutków planowanych
zmian, jest stanowisko Izby Gospodarczej Towarzystw Emerytalnych z czerwca 2008 r.
W stanowisku tym Izba stwierdziła:
„W dyskusji nad efektywnością Otwartych Funduszy Emerytalnych i ich wpływem
na wysokość przyszłych emerytur, pojawia się energicznie promowany postulat radykalnego
i jak najszybszego zmniejszenia opłaty od składki. Krok ten, zdaniem części mediów, które
wspierają propozycję, ma zwiększyć kapitał emerytalny, a przez to wyraźnie podnieść
wypłacane z funduszy emerytury.
Skuteczność takiej metody powiększania emerytur można zweryfikować. W analizie,
która w tym celu została przeprowadzona, przyjęto:
a) obniżenie opłaty od składki do 3,5% od początku 2009 r.
b) zgromadzony na koncie emerytalnym w końcu 2008 r. kapitał 10000 zł
c) regularnie
wpłacaną składkę miesięczną, w wysokości 100 zł w roku 2008
d) średnioroczny wzrost płac w wysokości 3%
e) 30-letni dalszy okres członkostwa w funduszu i gromadzenia środków, liczony
od 2009 r.
Rozpatrywano trzy scenariusze gromadzenia kapitału:
1. przy zachowaniu opłaty od składki zgodnie z obecnie obowiązującymi
przepisami i 5% rocznej stopie zwrotu,

21
2.
przy obniżeniu opłaty od składki do 3,5% od początku 2009 r. i 5% rocznej
stopie zwrotu,
3. przy zachowaniu opłaty od składki zgodnie z obecnie obowiązującymi
przepisami i 5,5% rocznej stopie zwrotu.
SCENARIUSZ III
SCENARIUSZ I
opłaty zgodnie z
opłaty zgodnie z
SCENARIUSZ II
obowiązującymi

obowiązującymi
opłaty obniżone, stopa przepisami, stopa
przepisami, stopa
zwrotu 5% rocznie
zwrotu 5,5%
zwrotu 5% rocznie
rocznie
suma składek netto
przez 30 lat
56 587
56 745
56 587
(2009 – 2038)
kapitał na koniec
158 416
159 037
174 462
2038
różnice w sumie
składek vs scenariusz
-
158 -
I
różnice kapitału na
koniec 2038 vs
-
622 16
046
scenariusz I

Jak wynika z drugiego ze scenariuszy, na skutek obniżenia opłaty od składki
w stosunku do obecnie obowiązujących przepisów, na rachunek członka wpłynęłoby zaledwie
o 158 zł więcej.
W wyniku inwestowania przez kolejne 30 lat zaoszczędzonych dzięki obniżce
środków, zgromadzona na rachunku emerytalnym kwota może być wyższa o około 622 zł, co
stanowi zaledwie 0,4% całości kapitału.
Wysokość miesięcznego świadczenia emerytalnego zależy od różnych czynników
i najczęściej waha się od 4 do 5,5 zł za 1000 zł zgromadzonego kapitału (tak przyjęto m.in.
w uzasadnieniu do projektu ustawy o wypłatach emerytur kapitałowych, MPiPS).
Uwzględniając to założenie, 622 zł więcej w zgromadzonym kapitale przełoży się
na 2,8 zł miesięcznej emerytury za 30 lat.
Kluczowy wpływ na wysokość zgromadzonego kapitału na rachunku w OFE –
a w konsekwencji na wielkość emerytury – ma stopa zwrotu, długość oszczędzania oraz
wysokość składki.
Jeżeli np. średnioroczna stopa zwrotu osiągnęłaby nie 5%, a o pół procent więcej –
5,5%, jak założono w trzecim scenariuszu, to różnica w zgromadzonym kapitale po 30 latach

22