Rządowy projekt ustawy o dyscyplinie wojskowej

oraz „ostrzeżenia o niepełnej przydatności do służby kandydackiej, do służby
przygotowawczej albo do zawodowej służby wojskowej” uważane będą za wykonane
z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia, a każda z pozostałych kar dyscyplinarnych
wymagać będzie dodatkowej czynności w celu formalnego określenia sposobu i terminu jej
wykonania. Np. w przypadku wykonywania „kary pieniężnej” konieczne będzie zarządzenie
jej wykonania w rozkazie lub decyzji.
Natomiast dla wykonywania środków dyscyplinarnych projektowany art. 77 ust. 3 sformułuje
jednolitą zasadę, zgodnie z którą zarządzenie wykonania środka dyscyplinarnego umieszczać
się będzie w rozkazie lub decyzji, określając w nich sposób, czas i miejsce wykonania tego
środka.
Przepisy działu IV rozdziału 3 określą zasady ponoszenia kosztów postępowania
dyscyplinarnego, rozumianych jako wydatki poniesione w związku z postępowaniem
dyscyplinarnym. Skarb Państwa ponosić będzie koszty postępowania dyscyplinarnego,
z wyłączeniem wydatków poniesionych przez obwinionego (art. 80 ust. 1 – 3). Jeżeli jednak
obwiniony zostanie uniewinniony albo postępowanie dyscyplinarne zostanie umorzone,
przysługiwać mu będzie zwrot udokumentowanych wydatków poniesionych w
tym
postępowaniu (art. 80 ust. 4). Roszczenie z tego tytułu ulegać będzie przedawnieniu
z upływem trzech lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie
dyscyplinarne (art. 80 ust. 5).
Przepisy działu IV rozdziału 4 określą zasady i tryb likwidacji skutków uchylonych lub
zmienionych prawomocnych orzeczeń dyscyplinarnych w odniesieniu do poszczególnych
rodzajów kar i środków dyscyplinarnych. Najbardziej istotne różnice w
porównaniu
z
dotychczasowymi przepisami to: całościowe określenie tej problematyki w ustawie
o
dyscyplinie wojskowej (tym samym wyeliminowanie problemów związanych ze
stosowaniem przepisów ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy
zawodowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 141, poz. 892, z późn. zm.) oraz określenie maksymalnie
korzystnych zadośćuczynień, adekwatnych do szkód poniesionych przez żołnierza, wskutek
niezależnego od niego niesprawiedliwego lub niezgodnego z prawem ukarania
dyscyplinarnego. W szczególności respektowanie konstytucyjnej zasady równości wobec
prawa wymaga ustanowienia w projektowanym art. 82 ust. 1 pkt 1 lit. a instytucji ponownego
powołania do czynnej służby wojskowej w razie uchylenia orzeczenia o wymierzeniu kary
dyscyplinarnej usunięcia z zawodowej służby wojskowej. Sytuacja prawna żołnierza
17
zawodowego nie powinna być mniej korzystna niż pracownika cywilnego zatrudnionego
w tym samym resorcie, któremu przysługuje prawo przywrócenia do pracy.
Przepisy działu IV rozdziału 5 w bardziej przejrzysty sposób i pełniej unormują problematykę
dokumentacji i ewidencji dyscyplinarnej oraz zatarcia ukarania, w
szczególności
uwzględniając zasady ochrony danych osobowych żołnierzy.
W celu ujednolicenia i uporządkowania w resorcie obrony narodowej obiegu, przetwarzania,
archiwizowania i niszczenia danych (administrowania danymi) dotyczących żołnierzy,
w stosunku do których toczą się postępowania karne lub dyscyplinarne oraz wydano prawomocne
orzeczenia sądowe lub dyscyplinarne o ukaraniu, w art. 83 i 84 wskazano na zakres i główne
zasady ich przetwarzania. Dane te mają także służyć odpowiednim przełożonym dyscyplinarnym
(organom wojskowym) do sprawnego i
obiektywnego orzekania dyscyplinarnego,
uwzględniającego dotychczasowe zdyscyplinowanie żołnierza oraz sprawowania nadzoru nad
wykonywaniem orzeczeń o ukaraniu, jak również w celu wzruszania prawomocnych orzeczeń
dyscyplinarnych.
W wykonaniu powyższego przepisu w resorcie obrony narodowej utworzony zostałby,
w ramach istniejących systemów teleinformatycznych ewidencyjno-kadrowych, moduł
zawierający dane wymienione powyżej, do którego dostęp, podobnie jak do pozostałych
modułów, miałby określony, ograniczony krąg osób. Moduł ten, po opracowaniu zawartych
w nim danych, służyłby również celom statystyczno-sprawozdawczym, pozwalając na
podejmowanie na najwyższych szczeblach dowodzenia i
kierowania Siłami Zbrojnymi
Rzeczypospolitej Polskiej właściwie ukierunkowanych działań o charakterze profilaktyczno-
-wychowawczym, interwencyjnym oraz prewencyjnym.
Nowe, istotne uregulowanie wprowadzi art. 83 ust. 3, przewidujący odtwarzanie zaginionej
lub zniszczonej dokumentacji dyscyplinarnej, w zakresie niezbędnym do kontynuowania lub
rozstrzygania sprawy.
Wprowadzane uregulowania mają służyć zwłaszcza prawidłowemu prowadzeniu postępowań
dyscyplinarnych, wykonywaniu postanowień i orzeczeń dyscyplinarnych, a
także
sprawowaniu nadzoru nad tym procesem. Dodatkowo umożliwiają one przełożonym
dyscyplinarnym korzystanie z danych o dyscyplinie żołnierzy w zakresie niezbędnym do
spełniania obowiązków określonych ustawą, a dotyczących kształtowania dyscypliny
wojskowej wśród podporządkowanych im żołnierzy.
18
W projektowanym art. 86 dookreślone i zróżnicowane zostały warunki zatarcia ukarania,
a jego termin został wydłużony z pół roku do jednego roku, co powinno mieć dyscyplinujący
wpływ na żołnierzy. Status ukaranego ma bowiem wpływ na wyróżnianie żołnierza,
możliwość otrzymania kary surowszej lub zwiększonego jej wymiaru itp., w przypadku
popełnienia kolejnego przewinienia, a także na wystawianą żołnierzowi opinię służbową.
Dział V zawierać będzie przepisy szczególne. Obecnie obowiązujące przepisy ustawy
o dyscyplinie wojskowej mają zastosowanie jedynie do żołnierzy pełniących czynną służbę
wojskową w czasie pokoju. Konieczne było zatem sformułowanie w projekcie ustawy
przepisów dotyczących reagowania dyscyplinarnego w czasie pełnienia służby w czasie wojny
oraz po ogłoszeniu mobilizacji, stanów nadzwyczajnych, a także podczas wykonywania zadań
służbowych w strefie działań wojennych oraz w
przypadku użycia Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa (art. 87). Odmienność tych przepisów polegać
będzie w szczególności na jeszcze większym niż w trybie uproszczonym ułatwieniu orzekania o
ukaraniu, z wyłączeniem prawa obwinionego do złożenia sprzeciwu od orzeczenia oraz
ograniczeniu uprawnień obwinionego w zakresie składania zażaleń i odwołań od postanowień,
jeżeli postępowanie dyscyplinarne toczyłoby się jednak w trybie zwykłym. Ponadto Prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej otrzyma możliwość wydania polecenia wszczęcia postępowania
dyscyplinarnego wobec żołnierza pełniącego służbę lub wykonującego zadania w warunkach
określonych w art. 87.
Odrębna regulacja w tym rozdziale dotyczyć będzie możliwości orzekania kary aresztu
izolacyjnego wobec żołnierzy zasadniczej służby wojskowej, jeżeli obowiązek jej odbywania
zostałby odwieszony. Istotne jest to, iż karę tę wymierzałby tak jak obecnie, na wniosek
dowódcy jednostki wojskowej – wojskowy sąd garnizonowy.
Dział VI projektowanej ustawy zawiera przepisy zmieniające, przejściowe, dostosowujące
i końcowe. Stanowi on jeden z najważniejszych elementów, porządkujących
i ujednolicających wojskowe przepisy dyscyplinarne oraz harmonizujących powiązane z nimi
uregulowania zawarte w innych ustawach.
Zmiany wprowadzane w art. 33 § 4 pkt 7 i art. 51 § 2 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks
wykroczeń (Dz. U. z 2007 r. Nr 109, poz. 756, z późn. zm.) – projektowany art. 89 – mają na
celu rozszerzenie okoliczności obciążających sprawców wykroczeń określonych w tych
artykułach, o popełnienie ich nie tylko pod wpływem alkoholu, ale i narkotyków. Natomiast
projektowany art. 70 § 2 Kodeksu wykroczeń oprócz podobnej zmiany, jak dokonywana
19
w
ww. przepisach, przewiduje odpowiedzialność za podejmowanie pod wpływem
niedozwolonych substancji i środków czynności o charakterze służbowym, a nie tylko
zawodowym. W konsekwencji powyższych zmian odpowiedzialnością za ten czyn zostaną
objęci również żołnierze niezawodowi. W kontekście pełnienia służby przez kandydatów na
żołnierzy zawodowych, żołnierzy służby przygotowawczej oraz żołnierzy Narodowych Sił
Rezerwowych jest to bardzo istotne dla poprawy bezpieczeństwa pełnionej służby.
W art. 323 § 3 i art. 341 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88,
poz. 553, z późn. zm.) – projektowany art. 90 pkt 1 i 3 – proponuje się wprowadzenie zmian
o charakterze porządkowym i dookreślającym kwestie budzące wątpliwości w praktyce
stosowania tych przepisów w jednostkach wojskowych.
Natomiast w art. 338 Kodeksu karnego (art. 90 pkt 2 projektu ustawy), w celu wzmocnienia
roli dowódcy w rozpatrywaniu krótkoterminowych samowolnych oddaleń, proponuje się
ustalić na 48 godzin dolną granicę przestępstwa określonego w tym artykule, a jednocześnie
zaostrzyć odpowiedzialność karną za tego rodzaju czyny trwające ponad 7 dni, a nie jak dotąd
14, obejmując je po upływie tego okresu ściganiem z urzędu. Skrócenie tego terminu wynika
również z faktu, że przepis ten obowiązuje od czasu, gdy zasadnicza służba wojskowa trwała
dwukrotnie dłużej niż obecnie, a stosuje się go głównie wobec żołnierzy tej formy służby.
Ponadto każdorazowo w tych sprawach uprawniony do rozstrzygania co do trybu
postępowania jest dowódca jednostki wojskowej, jak również w przypadkach czynów
o nieznacznej szkodliwości, np. kilkuminutowych spóźnień do miejsca pełnienia służby.
Ponadto w art. 341 § 3 Kodeksu karnego, w celu zwiększenia odpowiedzialności żołnierzy,
pełniących służbę wojskową w innej formie niż zasadnicza, za wykonywanie obowiązków
wynikających z pełnionej służby zrezygnowano z warunku „uporczywości” popełniania tego
czynu. Jest to związane z nieprecyzyjnym charakterem terminu uporczywości, jak również
potrzebą penalizacji tego rodzaju czynu, ściganego na wniosek dowódcy jednostki
wojskowej, jeżeli nie był uporczywy, lecz jednostkowy, a w istotnym stopniu naruszał
interesy służby i odznaczał się znaczną szkodliwością społeczną.
Dopełnieniem zmian systemowych dotyczących uprawnień przełożonych w zakresie
reagowania na naruszenia prawa przez podporządkowanych im żołnierzy (pełniących służbę
wojskową w resorcie obrony narodowej, jak i poza nim) jest konieczność nadania uprawnień
i wskazanie obowiązków przynależnych obecnie dowódcy jednostki wojskowej –
kierownikowi instytucji cywilnej (art. 91 projektu ustawy). Regulacja ta dokonana w art. 659
20
ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555,
z późn. zm.) zapewni, na gruncie prawa karnego, kierownikom instytucji cywilnych,
w których pełnią służbę żołnierze, możliwość uruchamiania ścigania czynów o znamionach
przestępstw, a także wykroczeń (w przypadku uchwalenia art. 92 projektu ustawy), nałoży
obowiązek reagowania na tego rodzaju naruszenia prawa i nada uprawnienia w toku
rozpatrywania tych spraw przez organa ścigania lub wymiaru sprawiedliwości, analogiczne
do uprawnień i obowiązków, które posiada dowódca jednostki wojskowej. Poszerzenie
kompetencji kierowników instytucji cywilnych w zakresie reagowania na naruszenia prawa
będzie spójne z otrzymanymi przez nich uprawnieniami przełożonego dyscyplinarnego
dotyczącymi zarówno trybu, jak i orzekania w postępowaniu dyscyplinarnym, określonymi
dotychczas jedynie dla dowódców jednostek wojskowych.
Kluczową zmianą dokonywaną w art. 92 projektowanej ustawy jest nowelizacja ustawy
z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U.
z 2008 r. Nr 133, poz. 848, z późn. zm.), zakładająca:
– stworzenie wśród wykroczeń odpowiednika tzw. „przestępstw wnioskowych”,
– w przypadku odstąpienia dowódców jednostek wojskowych lub kierowników instytucji
cywilnych od składania wniosków o ściganie „wykroczeń wnioskowych”, obligatoryjne
wszczęcie postępowania dyscyplinarnego w takich sprawach oraz poniesienie przez
żołnierzy odpowiedzialności dyscyplinarnej za takie czyny,
– rozpatrywanie przez przełożonych dyscyplinarnych wyodrębnionej kategorii czynów
o znamionach wykroczeń popełnionych przez żołnierzy, co może znacznie usprawnić
i przyśpieszyć proces ponoszenia przez nich odpowiedzialności. Do kategorii tej
wchodziłyby wyłącznie te czyny o znamionach wykroczeń, które byłyby popełnione
przeciwko organowi wojskowemu lub innemu żołnierzowi, podczas lub w związku
z pełnieniem obowiązków służbowych, w obrębie obiektu wojskowego lub wyznaczonego
miejsca przebywania, na szkodę wojska lub z naruszeniem obowiązku wynikającego
ze służby wojskowej, jak również za granicą, podczas użycia lub pobytu Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa, jednakże, z wyłączeniem wykroczeń,
za które przewiduje się obligatoryjne nałożenie przez sąd środka karnego: zakazu
prowadzenia pojazdów, przepadku przedmiotów lub nawiązki. Orzekanie w sprawie
wymienionych wyżej wykroczeń odbywałoby się w trybie określonym w Kodeksie
postępowania w sprawach o wykroczenia.
21