Rządowy projekt ustawy o dyscyplinie wojskowej

dyscyplinarnych uprawnionych do orzekania poszczególnych środków dyscyplinarnych, przy
czym „zobowiązanie do przeproszenia pokrzywdzonego”, „zobowiązanie do wykonania
dodatkowych zadań służbowych” oraz „podanie informacji o ukaraniu do wiadomości innych
osób” będzie możliwe do zastosowania przez każdego przełożonego dyscyplinarnego.
Przepisy działu III rozdziału 3 wprowadzą nową instytucję ustawową „dyscyplinarnych
środków zapobiegawczych”, określając jednocześnie warunki, rodzaje i tryb ich stosowania.
W porównaniu z dotychczasowymi środkami dotyczącymi „osadzenia w izbie zatrzymań”
i
„zawieszenia w czynnościach służbowych”, jedną z
istotniejszych zmian będzie
wprowadzenie środka zapobiegawczego „niedopuszczenia do wykonywania czynności
służbowych”. W określonych ustawą warunkach będzie można również osadzić w izbie
zatrzymań także żołnierza znajdującego się w stanie odurzenia narkotycznego.
Dyscyplinarny środek zapobiegawczy „niedopuszczenia do wykonywania czynności
służbowych” miałby na celu niedopuszczenie do wykonywania czynności lub przerwanie już
rozpoczętych czynności żołnierza, w stosunku do którego istnieje uzasadnione podejrzenie, że
znajduje się on w stanie po użyciu alkoholu albo nietrzeźwości lub w stanie po użyciu
środków odurzających, psychotropowych lub zastępczych, w tym odurzenia (art. 37 ust. 1).
Przed podjęciem decyzji o niedopuszczeniu do wykonywania czynności służbowych lub
osadzenia w izbie zatrzymań, stworzono przełożonemu dyscyplinarnemu, wojskowemu
organowi porządkowemu oraz andarmerii Wojskowej przed zastosowaniem drugiego
z wymienionych środków możliwość wydania polecenia poddania żołnierza badaniu w celu
ustalenia odpowiednio stanu po użyciu alkoholu lub nietrzeźwości albo znajdowania się pod
wpływem alkoholu lub innego, podobnie działającego środka (art. 40 ust. 1). Zapewnienie
bezpieczeństwa i prawidłowego toku pełnienia służby wojskowej – jako nadrzędny interes –
a także przeciwdziałanie patologicznym zjawiskom znajdowania się żołnierzy w czasie
pełnienia służby w stanie po użyciu alkoholu lub nietrzeźwości albo pod wpływem odurzenia
innym podobnie działającym środkiem w pełni uzasadnia wprowadzenie unormowań,
określających zastosowanie dyscyplinarnego środka zapobiegawczego – niedopuszczenia
żołnierza do wykonywania czynności służbowych, a także rozszerzenia podstawy stosowania
osadzenia żołnierza w izbie zatrzymań.
Zasadniczych zmian dokonano w przepisach określających tryb postępowania dyscyplinarnego
(dział III rozdział 4). Przy zachowaniu podstawowych zasad i standardów gwarantujących
obiektywne i sprawiedliwe rozstrzyganie spraw dyscyplinarnych, w tym prawa do obrony,
przewiduje się wprowadzenie orzekania dyscyplinarnego bez zbędnej procedury w sprawach
12
prostych, niebudzących wątpliwości. Natomiast w sprawach złożonych, w celu zachowania
konstytucyjnych uprawnień żołnierza, zmodyfikowano obecnie obowiązujące przepisy,
regulując kwestie postępowań dyscyplinarnych przystępniej i bez odsyłania np. do przepisów
prawa karnego, jak to ma miejsce w przepisach dotyczących odpowiedzialności dyscyplinarnej
w innych służbach mundurowych. Brak odesłań do innych ustaw, w szczególności
specjalistycznych przepisów karnych, powoduje z jednej strony kompletność wszystkich
zagadnień dotyczących dyscypliny wojskowej w jednej ustawie, z drugiej strony prowadzi
jednak do przekroczenia objętości przepisów dyscyplinarnych obowiązujących w ustawach
innych służb mundurowych.
Nowym rozwiązaniem, wprowadzonym w projekcie ustawy, jest rozgraniczenie postępowań
dyscyplinarnych na prowadzone w trybie uproszczonym i zwykłym (art. 43). Przy czym tryb
uproszczony byłby de facto „jednoinstancyjny”, a tryb zwykły „dwuinstancyjny”. Niezależnie
od liczby instancji rozstrzygających w sprawach dyscyplinarnych w obu trybach byłoby
możliwe wzruszenie (uchylenie lub zmiana) prawomocnych orzeczeń dyscyplinarnych, czy to
na wniosek zainteresowanych, czy też z urzędu – w trybie nadzoru.
Ze względu na to, że postępowania dyscyplinarne prowadzone w trybie zwykłym będą
dotyczyły spraw bardziej skomplikowanych i budzących wątpliwości, art. 45 przewiduje
obligatoryjne (z nielicznymi wyjątkami) wykonywanie czynności wyjaśniających i zwiększa
maksymalny limit czasowy na ich przeprowadzenie z obecnych 14 do 30 dni.
Co do zasady, do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego obowiązany będzie – za
wyjątkiem czynów posiadających jednocześnie znamiona przestępstwa lub wykroczenia albo
przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego oraz czynów, za które, w myśl
odrębnych przepisów, właściwe organy są uprawnione do nakładania kar porządkowych lub
wymierzania kar pieniężnych – bezpośredni przełożony dyscyplinarny żołnierza (art. 46
ust.
1). Regulacja ta umożliwi skuteczniejsze egzekwowanie powinności ustawowej
w zakresie reagowania przez bezpośrednich przełożonych na naruszenia dyscypliny przez
podporządkowanych im żołnierzy.
Przepisy projektowanej ustawy określą również tryb postępowania przełożonego
dyscyplinarnego w przypadku popełnienia czynu, do którego rozpatrzenia uprawniony będzie
przełożony będący co najmniej dowódcą jednostki wojskowej, tak aby ta sprawa do niego
trafiła (art. 46 ust. 2 i 5), jak również tryb przekazywania do wskazanych przełożonych
13
dyscyplinarnych w resorcie obrony narodowej zawiadomienia o popełnieniu tego rodzaju
naruszenia prawa przez żołnierza, pełniącego służbę poza resortem obrony narodowej.
Projektowany art. 47 określi przypadki wykluczające możliwość wszczęcia postępowania
dyscyplinarnego, a w razie wszczęcia postępowania, sytuacje wskazujące na potrzebę jego
umorzenia albo uniewinnienia żołnierza nim objętego. Nieusprawiedliwiona nieobecność
obwinionego w czynnościach postępowania dyscyplinarnego nie będzie przeszkodą
w dalszym prowadzeniu tego postępowania (art. 48 ust. 3).
Na podstawie doświadczeń z funkcjonowania dotychczasowych przepisów oraz z uwagi na
wprowadzane nowe rozwiązania w
zakresie właściwości organów do orzekania
dyscyplinarnego, wymagały zmodyfikowania i uproszczenia przepisy dotyczące przypadków
uzasadniających wyłączenie z postępowania dyscyplinarnego przełożonego dyscyplinarnego,
wyższego przełożonego dyscyplinarnego oraz rzecznika dyscyplinarnego (art. 49). Art. 50
określi tryb postępowania, jeżeli doszłoby do tego rodzaju wyłączenia.
Bez negatywnego wpływu na skuteczność reagowania dyscyplinarnego i
sprawność
prowadzonego postępowania dyscyplinarnego, uszczegółowione zostaną przepisy określające
prawo do obrony przez obwinionego, rozszerzone jego uprawnienia do wyboru obrońcy, gdyż
projektowane przepisy nie określają ograniczeń co do osoby obrońcy. Natomiast ogranicza się
do jednego liczbę obrońców jednocześnie występujących w
danym postępowaniu
dyscyplinarnym w imieniu jednego żołnierza (art. 51).
Projektowana ustawa uszczegółowi także przepisy dotyczące sposobu prowadzenia czynności
wyjaśniających, a także ich zakończenia (art. 53 – 55).
Przepisy działu III rozdziału 5 (art. 57) unormują prowadzenie postępowania dyscyplinarnego
w trybie uproszczonym. Zastosowanie tego trybu będzie dotyczyć sytuacji braku wątpliwości
co do okoliczności popełnienia czynu zabronionego oraz co do winy sprawcy. Postępowanie
dyscyplinarne przeprowadzone w trybie uproszczonym będzie przypominać postępowanie
„mandatowe” – jest odformalizowane, orzekanie w nim jest ustne, niezwłoczne i zakończone
jedynie wpisem do karty ukarania żołnierza. Od wydanego w tym trybie orzeczenia na miejscu
żołnierzowi przysługiwać będzie sprzeciw. Jego wniesienie spowoduje, iż orzeczenie będzie
traktowane jak niebyłe, a przełożony dyscyplinarny zobowiązany będzie wszcząć i prowadzić
postępowanie dyscyplinarne w trybie zwykłym.
Przepisy działu III rozdziału 6 określają postępowanie przed organem orzekającym w pierwszej
instancji (w trybie zwykłym). Podobnie jak w dotychczas obowiązujących przepisach,
14
przełożony dyscyplinarny, jeżeli nie będzie uprawniony od wymierzenia proponowanej we
wniosku rzecznika dyscyplinarnego kary dyscyplinarnej lub zastosowania środka
dyscyplinarnego, będzie obowiązany skierować sprawę do właściwego przełożonego
dyscyplinarnego lub organu wojskowego uprawnionego do orzekania o ukaraniu.
Z zamiarem znacznego uproszczenia postępowania dyscyplinarnego w pierwszej instancji
umożliwi się wydanie orzeczenia bez przeprowadzenia raportu dyscyplinarnego, nie tylko
w sytuacji uniewinnienia żołnierza lub umorzenia postępowania, gdy takie rozstrzygnięcie
wynika z zebranego materiału, ale również w przypadku odstąpienia od ukarania albo przyjęcia
przez przełożonego dyscyplinarnego wniosku obwinionego o
dobrowolne poddanie się
ukaraniu (art. 59 ust. 2), co znacznie uprości postępowanie dyscyplinarne w pierwszej instancji.
Jak się szacuje, dotyczyć to będzie co najmniej 3/4 spraw.
W porównaniu do dotychczas obowiązujących przepisów art. 60 ust. 1 projektowanej ustawy
ogranicza liczbę uczestników raportu dyscyplinarnego, rezygnując z wzywania przełożonego
dyscyplinarnego, który nie będąc uprawnionym do wymierzenia kary lub środka wnioskował
o jego wymierzenie do kolejnego w hierarchii służbowej przełożonego dyscyplinarnego.
Niezwykle istotną zmianą jest umożliwienie przeprowadzenia raportu dyscyplinarnego bez
udziału obwinionego lub jego obrońcy, jeżeli pomimo prawidłowego powiadomienia nie przybyli
na raport (art. 60 ust. 4 w związku z art. 48 ust. 3).
Projektowana ustawa przewiduje takie same jak dotychczas obowiązujące rodzaje orzeczeń
wydawanych w postępowaniu dyscyplinarnym w pierwszej instancji (uniewinnienie,
umorzenie postępowania dyscyplinarnego, odstąpienie od ukarania albo ukaranie – art. 61).
Rozszerzony zostanie natomiast krąg podmiotów, którym powinno być dostarczone
orzeczenie, o wnoszącego wniosek pokrzywdzonego, przełożonego, który polecił wszcząć
postępowanie dyscyplinarne oraz organ, na którego wniosek zostało wszczęte to
postępowanie (art. 62 ust. 6).
Dział III rozdział 7 określi zasady i tryb wnoszenia oraz rozpatrywania odwołania od
orzeczenia organu orzekającego w pierwszej instancji przez wyższego przełożonego
dyscyplinarnego. Bardziej przejrzyście, w porównaniu z dotychczas obowiązującymi
przepisami, w projekcie ustawy zostały zredagowane przepisy określające osoby (organy)
uprawnione do wniesienia odwołania, a także tryb odmowy przyjęcia odwołania, gdy jest ono
niedopuszczalne (art. 63 i art. 66 ust. 1). Tak jak dotychczas obowiązujące przepisy, art. 64
ust. 4 przewiduje nieprzekraczalność i nieprzywracalność terminów do wniesienia odwołania.
15
Przepisy art. 65 ust. 2 pkt 2 i ust. 3 rozszerzą kompetencje wojskowych sądów
garnizonowych, uprawniając je do rozpatrywania odwołań od wszystkich orzeczeń wydanych
w sprawach dyscyplinarnych przez Ministra Obrony Narodowej, Naczelnego Dowódcę Sił
Zbrojnych lub kierownika instytucji cywilnej oraz wszystkich orzeczeń dotyczących kary
usunięcia z kandydackiej, przygotowawczej lub zawodowej służby wojskowej.
Nowym unormowaniem zawartym w art. 66 ust. 1 jest wyznaczenie terminu, w jakim
powinno być rozpatrzone odwołanie.
Projektowany art. 67 ust. 1, odmiennie niż dotychczas obowiązujące przepisy, określi
rozstrzygnięcia organu odwoławczego, w sytuacji gdy orzeczenie pierwszej instancji nie
zostało utrzymane w mocy. Odpowiednio do zmiany albo uchylenia tego orzeczenia organ
odwoławczy orzekał będzie o innym niż w pierwszej instancji ukaraniu obwinionego lub
odstąpieniu od ukarania, albo o uniewinnieniu obwinionego lub umorzeniu postępowania
dyscyplinarnego.
Przepisy działu IV określą zasady i tryb postępowania po uprawomocnieniu się orzeczenia
dyscyplinarnego.
W dziale IV rozdziale 1 w art. 70 rozszerzy się, w stosunku do obwiązującego stanu
prawnego, przesłanki wzruszenia prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego.
W szczególności nową przesłanką będzie „wydanie orzeczenia w oparciu o orzeczenie lub
decyzję innego organu, które zostały następnie uchylone lub zmienione w istotnym zakresie,
a miały one znaczący wpływ na rozstrzygniecie sprawy”. Taką przesłankę przewiduje część
przepisów dotyczących odpowiedzialności dyscyplinarnej służb mundurowych.
Przepisy działu IV rozdziału 2 unormują najważniejsze kwestie związane z wykonywaniem
ukarania (tj. wykonywaniem zarówno kar, jak i środków dyscyplinarnych).
Zasada niezwłocznego wykonywania prawomocnych orzeczeń dyscyplinarnych (art. 76
ust.
1) zapobiega przedawnianiu się wykonania prawomocnych ukarań. Przepisy
projektowanego art. 76 ust. 4 i 5 określą organ właściwy do zarządzenia wykonania ukarania
(organ orzekający, który wydał orzeczenie o ukaraniu w pierwszej instancji), a także organy
uprawnione do nadzorowania wykonania ukarania (organ orzekający, który wydał orzeczenie
o ukaraniu w pierwszej instancji, wyższy przełożony dyscyplinarny oraz prokurator
wojskowy).
Projektowany art. 77 ust. 1 i 2 sformułuje zasadę, iż kary dyscyplinarne „upomnienia”,
„nagany”, „ostrzeżenia o niepełnej przydatności na zajmowanym stanowisku służbowym”
16